ΝΑΙ

Για λόγους ιδεολογικούς

Του Κώστα Μωραϊτη (*)

Γράφω αυτό το σημείωμα το βράδυ της Δευτέρας 25 του Φλεβάρη στην ιταλική πρωτεύουσα και μου δίνεται έτσι, τυχαία, η ευκαιρία να σχολιάσω πως η Ρώμη, όπως και η Αθήνα δεν αποτελούν μόνο τόπους καταστατικούς για τον νεότερο δυτικό πολιτισμό, αλλά πολύ ειδικότερα τόπους κεντρικής αναφοράς για τη συγκρότηση των νεότερων δυτικών πολιτευμάτων, των νεότερων δυτικών δημοκρατιών.

Σε αυτήν την αναφορά χρωστάμε εν πολλοίς την παρουσία μας ως κράτος ανεξάρτητο και αυτή η αναφορά εξηγεί, σε μεγάλο βαθμό, την καθιέρωση του νεοκλασικισμού ως επίσημης έκφρασης των νεότερων δυτικών κρατών, στην Ευρώπη αλλά και πέρα από τον Ατλαντικό. Η νεοκλασική αρχιτεκτονική περισσότερο επομένως από αισθητική προσέγγιση αποτελεί έμβλημα του δυτικού πολιτικού «Λόγου», ο οποίος, μετά τη θριαμβική ωρίμανση των ιδεών του Διαφωτισμού, επιχειρεί να επιδείξει την αναφορά του στην αρχαία ρωμαϊκή και την αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία. Αυτήν την κεντρική πολιτική επισήμανση επιμένουν να προβάλλουν τα τρία κτίρια της Αθηναϊκής Τριλογίας – η Βιβλιοθήκη, το κτίριο του Πανεπιστημίου και το κτίριο της Ακαδημίας, κτίρια ανέλπιστα άρτια σε σχεδιασμό και σε υλοποίηση για το φτωχό ελληνικό κράτος μετά την απελευθέρωσή του.

Αποδίδει, με άλλα λόγια, το αρχιτεκτονικό κέντρο της οδού Πανεπιστημίου την απόπειρα των νεοελλήνων να ταυτίσουν την πρωτεύουσά τους με τον εστιακό τόπο ανάδυσης του δυτικού πολιτισμού και των νεότερων δυτικών πολιτευμάτων ειδικότερα, απόπειρα την οποία, συχνά με προσωπική αυτοθυσία, είχαν στηρίξει σημαντικοί φιλέλληνες διανοητές. Ωστε η ανάπλαση της οδού Πανεπιστημίου, δικαιούμαι να πιστεύω, δεν αφορά μια συνηθισμένη προσπάθεια αστικού εξευγενισμού, αλλά απαιτεί την αξία κεντρικής πολιτικής δήλωσης. Της δήλωσης πως η Αθήνα δεν αποτελεί μια τυχαία πόλη, χαμένη στον παγκόσμιο χάρτη, ούτε η οδός Πανεπιστημίου έναν δρόμο τυχαίο, χαμένο ανεπιστρεπτί στις δαιδαλώδεις διαδρομές της Ιστορίας. Δικαιούνται, αντίθετα, πρωτεύουσα και δρόμος να ταυτιστούν με το πολιτικό πρότυπο προς χάριν του οποίου συγκροτήθηκαν.

Θα συμφωνήσω πως η Ιστορία αποτελεί εν τέλει ιδεολογική κατασκευή και θα συμφωνήσω επίσης με πολλά από τα καίρια σημεία της κριτικής που ασκείται σε βάρος των αστικών πολιτευμάτων. Επιπλέον δεν γνωρίζω αν το αποτέλεσμα του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, που ολοκληρώνεται σε ένα εικοσιτετράωρο, θα με βρει σύμφωνο, ούτε αν η προσπάθεια ανάπλασης της Πανεπιστημίου θα επιτύχει. Οι μεγάλες αποφάσεις μεταβολής ενέχουν κινδύνους σημαντικούς, αλλά μπορούν να διαθέτουν επίσης σημαντικούς στόχους.

Εκείνο όμως στο οποίο ακράδαντα πιστεύω είναι πως δεν μπορούμε, επιτέλους, να εμμένουμε σε αυτήν την έκφραση πολιτιστικής και πολιτικής πατροκτονίας που δηλώνεται από τον φόβο μας απέναντι στην παλαιότερη και τη νεότερη ιστορία μας. Η αδυναμία να συνομιλήσουμε με το πρότυπο της Αθήνας ως εστίας πολιτιστικής και πολιτικής αναφοράς της Ευρώπης και του δυτικού κόσμου, η δειλία απάντησης στο πρότυπο αυτό συνδέονται σίγουρα με την πτώχευση του σύγχρονου πολιτικού μας χώρου, με την πολιτική πτώχευση ιδιαίτερα των αστικών κομμάτων της χώρας μας. Μπορούμε άραγε, μέσα στις συνθήκες αυτής ακριβώς της πτώχευσης, να διεκδικήσουμε την ταύτιση με ένα ουσιώδες πολιτικό πρότυπο, αρχιτεκτονικά και πολεοδομικά εκφρασμένο; Αυτό είναι νομίζω το καίριο ερώτημα που θέτει η ανάπλαση της οδού Πανεπιστημίου.

*Αναπληρωτής καθηγητής της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πολυτεχνείου, μέλος της επιστημονικής ομάδας για την ανάπλαση της Πανεπιστημίου

…………………………………………………………………………………………………………………………

ΟΧΙ 

Η Αθήνα έχει άλλες προτεραιότητες

Της Ελένης Πορτάλιου*

Το σχέδιο ανάπλασης της Πανεπιστημίου και της περιβάλλουσας ζώνης, με τη μετατροπή της σε πεζόδρομο, δεν βρίσκει σύμφωνη την Ανοιχτή Πόλη.

1. Σε περίοδο οικονομικής κρίσης και μαζικής φτωχοποίησης ευρύτατων λαϊκών στρωμάτων της πρωτεύουσας, οι προτεραιότητες στη διάθεση των δημόσιων πόρων ιεραρχούνται εντελώς διαφορετικά. Σύμφωνα με στοιχεία τα οποία δόθηκαν στη δημοσιότητα πριν από την προκήρυξη του διαγωνισμού, το κόστος του ολοκληρωμένου έργου, που περιλαμβάνει τη διαδρομή του τραμ μέχρι τον Προμπονά, είχε εκτιμηθεί σε 300 εκατ. ευρώ. Τα χρήματα αυτά θα δοθούν από το ΕΣΠΑ και, ακόμα και αν στην Α΄ φάση του έργου είναι λιγότερα, θα στερήσουν την Αθήνα από μικρά έργα πρώτης ανάγκης και άμεσης προτεραιότητας.

Το τεχνικό πρόγραμμα του Δήμου Αθηναίων έχει στην πράξη μηδενικό προϋπολογισμό, ενώ η πόλη χρειάζεται, κατεπειγόντως, βρεφονηπιακούς σταθμούς, επισκευές σχολείων, χρηματοδότηση της κατασκευής των δύο δημοτικών ιατρείων που έχουν κλείσει, νυχτερινά καταφύγια αστέγων, κέντρα ημερήσιας φροντίδας και ξενώνες ηλικιωμένων, αποκεντρωμένες δομές στήριξης όσων ζουν πολύ κάτω από το όριο της φτώχειας, αναπλάσεις δημόσιων χώρων στις υποβαθμισμένες γειτονιές, κέντρα πρόληψης και περίθαλψης χρηστών εξαρτησιογόνων ουσιών. Υπενθυμίζουμε, εξάλλου, το πρόγραμμα «Πρόσοψη» του Δήμου Αθηναίων, που με μικρό προϋπολογισμό είχε συμβάλλει στον εξωραϊσμό των ιδιωτικών κτιρίων της πόλης.

2. Η Αθήνα χρειάζεται τόσο αναπλάσεις κλίμακας όσο και χαμηλού κόστους και οικολογικού χαρακτήρα κοινωνικά προγράμματα. Ενα τέτοιο, όμως, συνολικό σχέδιο ποιότητας ζωής και αναδιανομής της συσσωρευμένης αξίας στην πόλη, διατήρησης της ιστορικής μνήμης και ενίσχυσης της περιβαλλοντικής προστασίας, προϋποθέτει την ανατροπή των μνημονιακών πολιτικών και τη σταδιακή εφαρμογή ενός σχεδίου παραγωγικής και κοινωνικής ανασυγκρότησης. Σ’ ένα τέτοιο σχέδιο, με προτεραιότητες και ορίζοντα 10ετίας, θα μπορούσε ν’ αξιολογηθεί και να κριθεί η ανάπλαση της Πανεπιστημίου.

3. Σήμερα εύλογα θέτουμε το ερώτημα ακόμα και σε αυτούς που δεν εστιάζουν, όπως η Ανοιχτή Πόλη, στα κοινωνικά έργα πρώτης προτεραιότητας. Γιατί η Πανεπιστημίου και όχι, για παράδειγμα, η ανάπλαση των Προσφυγικών της λεωφόρου Αλεξάνδρας, σύμφωνα και με την πρόταση του Τεχνικού Επιμελητηρίου, ή η διατήρηση του Ιστορικού Τόπου της Columbia και η ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου μέχρι τον Προμπονά; Η Πανεπιστημίου είναι ήδη δρόμος σχετικά περιορισμένης κυκλοφορίας και διαθέτει μεγάλου πλάτους πεζοδρόμια και ένα εκτεταμένο δίκτυο ελεύθερων χώρων στις παρειές της. Τι θα συμβεί όταν ο κυκλοφοριακός της φόρτος μεταφερθεί στους παράλληλους, με πρόβλημα, δρόμους;

4. Η ευρύτερη πόλη και η Αττική πάσχουν σήμερα από δημόσιες συγκοινωνίες. Γραμμές καταργούνται και δρομολόγια περικόπτονται. Η Πατησίων είναι ένας κεντρικός συνδετήριος άξονας διέλευσης για πολλά μαζικά μέσα μεταφοράς. Η πύκνωση των δρομολογίων και η επαναφορά των γραμμών που έχουν καταργηθεί, είναι μια χαμηλού κόστους λύση. Αντιθέτως, το τραμ είναι ένα δυσκίνητο μέσο που ή θα εκτοπίσει τα τρόλεϊ και τα λεωφορεία -πράγμα λάθος- ή θα δημιουργήσει συνωστισμό στην Πατησίων.

5. Τέλος, επισημαίνουμε τις ενστάσεις του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων για θέματα δεοντολογίας που αφορούν τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ανάπλασης της Πανεπιστημίου. Για ένα δημόσιο έργο οργανώνεται διαγωνισμός από ιδιωτικό φορέα, χωρίς μάλιστα να τηρούνται ούτε οι προδιαγραφές της εθνικής νομοθεσίας ούτε και αυτές της UIA για τους διεθνείς διαγωνισμούς.

(*) Η Ελένη Πορτάλιου είναι καθηγήτρια της Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ, δημοτική σύμβουλος δήμου Αθηναίων με την Ανοιχτή Πόλη.