Του Παντελή Κυπριανού*

Κάθε κρίση, προσωπική ή συλλογική, θέτει υπό αίρεση μια δεδομένη κατάσταση και μας ωθεί να ξαναδούμε τα πράγματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα βγούμε αναγκαστικά σοφότεροι από αυτήν. Η «απο-μυθοποίηση» γράφει ο Μερλώ Ποντύ, «είναι η κατάλυση κάποιου αυτονόητου χάρη στην υποκατάστασή του από κάποιον άλλο».

Στη δίνη της, οι περισσότεροι από μας, αποδίδουμε την κρίση, στο κομμάτι βέβαια που ευθυνόμαστε ως συλλογικότητα, στην απουσία κανόνων. Διαδεδομένη είναι η αίσθηση μίας χώρας κερματισμένης, η οποία λειτουργούσε κυρίως με δύο μηχανισμούς, τις πελατειακές σχέσεις και τις συντεχνίες. Και οι δύο θεωρήθηκαν μη αποδεκτοί γιατί κατέλυσαν βασικές αρχές της φιλελεύθερης Δημοκρατίας, όπως η ισότητα και η αξιοκρατία, και οδήγησαν στην αποσύνθεση των κρατικών μηχανισμών. Ετσι και η αρνητική εικόνα πολιτικών και συνδικάτων, αλλά και η αίσθηση της αταξίας και της παρακμής.

Η δεύτερη μεγάλη επίπτωση της κρίσης αφορά τις αξίες μας. Δεν θυμάμαι να έχει γίνει κάποια δημόσια συζήτηση επ’ αυτού ακόμη και μετά τη μαζική άφιξη, από το 1990, μεταναστών, κυρίως από την Αλβανία και τις πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες. Στον δημόσιο λόγο δέσποζε η εικόνα μίας κοινωνίας και μιας Δημοκρατίας ανοιχτής και ανεκτικής που σεβόταν την ετερότητα και τα δικαιώματα του ανθρώπου.

Η κρίση έβγαλε στην επιφάνεια μία εικόνα διαφορετική, κυρίαρχο στοιχείο της οποίας είναι η ανασφάλεια, ατομική και συλλογική. Τι πιο εύλογο για έναν κόσμο χωρίς δουλειά, που δεν ξέρει τι του ξημερώνει, που τα βγάζει όλο και πιο δύσκολα, που νιώθει να ταπεινώνεται από αδηφάγους δανειστές που του χρεώνουν όσα έπραξαν κυρίως οι ίδιοι και οι εγχώριες ιθύνουσες ομάδες.

Στη συνθήκη αυτή είναι εύλογο ο καθένας να στραφεί σε θεσμούς που θα μπορούσαν να τον προφυλάξουν, έστω και για λίγο, από τη λαίλαπα: οικογένεια, εκκλησία, έθνος. Θεσμοί συντηρητικοί; Οχι κατ’ ανάγκην. Η μόρφωση της μητέρας και η ανατροφή του μικρού παιδιού είναι στην καρδιά του Διαφωτισμού. Η παιδαγωγική του Ιλιτς, Αυστριακού καθολικού κληρικού, κάθε άλλο παρά συντηρητική είναι. Οικογένεια, έθνος, παράδοση και θρησκεία είναι βέβαια καταστατικές αρχές του Ρομαντισμού και, κατόπιν, της συντηρητικής ιδεολογίας. Εκτοτε τις οικειοποιήθηκαν άνθρωποι και ρεύματα που μόνο χριστιανοί δεν ήταν, που κατέστρεψαν πολλές πατρίδες, δικές τους και άλλων, και έβαλαν τα παιδιά να καρφώνουν τους γονείς τους. Παντού, τι σύμπτωση, το ίδιο μότο: «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια». Θυμίζω κάποιους από τους προαγωγούς του: Μουσολίνι, Πετέν, Χίτλερ, Γ. Παπαδόπουλος, για να αναφέρω και έναν «δικό» μας.

Στην ανάδυση αυτών των αξιών και στο αίσθημα αταξίας και παρακμής, έννοιες εγγενείς στην ιδεολογία της άκρας Δεξιάς, επενδύει η Χρυσή Αυγή αλλά και μεγάλο τμήμα της Νέας Δημοκρατίας. Αναντίρρητα το έθνος και η θρησκεία άντεξαν πολύ περισσότερο από όσο υπολόγιζαν ορισμένοι τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Το να τις χρησιμοποιήσεις, όμως, ως ασπίδα και καταφύγιο για να «γλυτώσεις» από τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης και της παγκοσμιοποίησης είναι επικίνδυνη χίμαιρα. Εδώ έγκειται μία μεγάλη αντίφαση της σημερινής κυβέρνησης, της Ν.Δ κατά πρώτον: θέτουν ως μείζον διακύβευμα την παραμονή στην ευρωζώνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση και ταυτόχρονα προβάλουν πρακτικές και αρχές που προάγουν το κλείσιμο στα εθνικά σύνορα. Ανάλογη πρακτική ακολούθησε η γαλλική κεντροδεξιά για να καταπολεμήσει τον Λεπέν επί προεδρίας Σιράκ και η Γαλλία βρέθηκε στη σκιά των Γερμανών.

Η συντηρητική ιδεολογία είναι παράγωγο της κρίσης που ακολούθησε τη Γαλλική Επανάσταση και ψάχνει τη θεραπεία στο παρελθόν. Γι' αυτό και δεν μπορεί να δώσει λύσεις για την υπέρβαση της κρίσης. Καλύτερα προσφέρονται ως προς αυτό η φιλελεύθερη και η ριζοσπαστική-αριστερή ιδεολογία, οι οποίες είναι εκ προοιμίου πιο αισιόδοξες καθότι στραμμένες στο μέλλον. Εδράζονται σε αξίες που προϋποθέτουν την ανθρώπινη δράση και τη συνάντηση με τον Αλλο. Στον πυρήνα της πρώτης είναι ανοχή και η αποδοχή του Αλλου, η συλλογικότητα, οι πρωτοβουλίες από τα κάτω και η αλληλεγγύη στην καρδιά της δεύτερης. Ζητούμενο λοιπόν είναι η θέσπιση κανόνων που να γεννούν στον πολίτη αισθήματα ασφάλειας και δικαιοσύνης. Υποτίθεται πώς αυτό κάνει η κυβέρνηση, στηλιτεύοντας καθημερινά την αταξία και τις συντεχνίες. Μόνο που όλο το εγχείρημα υπαγορεύεται από επιχειρήματα και πρακτικές εγγεγραμμένες σε μία συντηρητική λογική πρόσκαιρης κομματικής επιβίωσης που αγνοεί επιδεικτικά ακόμη και τη φιλελεύθερη παράδοση.

…………………………………………………………………………………………………………………………

*Καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών