«Πολιτικές επιδιώξεις «ντύθηκαν» με οικονομικό μανδύα από το Γιούρογκρουπ [...], πλήττεται ίσως ανεπανόρθωτα η υποτιθέμενη αλληλεγγύη μεταξύ κρατών-μελών» λέει στην «Εφ.Συν.» ο Χάρης Τζήμητρας, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου του Ερευνητικού Ινστιτούτου του Οσλο για την Ειρήνη (Peace Research Institute Oslo-PRIO). Για τα ενεργειακά αποθέματα τονίζει πως κανείς, περιλαμβανομένων των διεθνών δανειστών, δεν είναι διατεθειμένος να περιμένει την υλοποίηση πολυδάπανων και μακροχρόνιων λύσεων.

 
Συνέντευξη στον Τάσο Τσακίρογλου

- Πόσο θα επηρεάσουν τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο οι εξελίξεις στην κυπριακή οικονομία;

Επί του παρόντος, σε περιορισμένο βαθμό. Σαφώς οι σχεδιασμοί και οι δυνατότητες της Κυπριακής Δημοκρατίας περιορίζονται δραστικά, όπως και η διαπραγματευτική της ισχύς. Η Κύπρος θα πρέπει τώρα να επανεξετάσει ρεαλιστικά τη θέση της και τις προοπτικές της, υπό το φως των πρόσφατων εξελίξεων και τις ισορροπίες δύναμης που αναδύθηκαν. Η κρίση έδειξε ότι πολλά απ’ αυτά που επί μακρόν θεωρούνταν δεδομένα, όπως η υποστήριξη κρατών, συνασπισμών και θεσμών, υπερεκτιμήθηκαν ή απλώς άλλαξαν. Ομως, ενώ πάντα υπάρχει το ενδεχόμενο κλιμάκωσης της έντασης, ίσως να παρουσιάζεται και μια ευκαιρία συνεργασίας που είναι όχι μόνο χρήσιμη για όλους, αλλά ίσως απαραίτητη. Οι φυσικοί πόροι μπορούν να αποτελέσουν καταλύτη για τη συνεργασία αυτή.

- Πώς αξιολογείτε τον ρόλο της Ρωσίας στην κυπριακή κρίση και ποιες νομίζετε ότι είναι οι στοχεύσεις της στο ενεργειακό παιχνίδι;

Η Ρωσία και ειδικά ο πρόεδρός της βγήκαν σε μεγάλο βαθμό κερδισμένοι από την κρίση αυτή. Νομίζω ότι οι ελπίδες που είχαν εναποτεθεί στη Μόσχα ήταν υπερβολικές, ίσως και ανεδαφικές. Δεν έπρεπε η ρωσική βοήθεια να θεωρείται δεδομένη σ’ αυτή τη φάση. Η Μόσχα δεν επιθυμούσε να διαρρήξει τις σχέσεις της με το Βερολίνο. Ούτε και ήταν διατεθειμένη να επενδύσει οικονομικά στη μακροπρόθεσμη προοπτική φυσικού αερίου στο πολιτικά ασταθές περιβάλλον της Μέσης Ανατολής. Επιπλέον, δεν ήθελε να φανεί ότι ενισχύει οικονομικά την Κύπρο δίνοντας λαβή σε περαιτέρω σχόλια ότι προσπαθεί να σώσει ρωσικά κεφάλαια που ίσως προέρχονται από αδήλωτες πηγές. Τέλος, ο πρόεδρος Πούτιν δυσκόλεψε την Κύπρο που αρνούνταν να του δώσει λίστα με τα στοιχεία Ρώσων καταθετών, ορισμένοι απ’ τους οποίους εικάζεται ότι ανήκουν στο στενότερο περιβάλλον του. Από την άλλη πλευρά, τιμωρούνται Ρώσοι καταθέτες που όχι μόνο δεν επένδυσαν τα κεφάλαιά τους στη Ρωσία, αλλά επέλεξαν να μη διατηρούν καν τους λογαριασμούς τους στα παραρτήματα ρωσικών τραπεζών στην Κύπρο, μα σε κυπριακά πιστωτικά ιδρύματα. Η Ρωσία πάντως προσφέρθηκε τώρα να βοηθήσει, όπως είχε εξαρχής εξαγγείλει, στη συνέχεια της συμφωνίας με την τρόικα. Αυτό θα ομαλοποιήσει τις σχέσεις της με την Κύπρο και την Ε.Ε. και θα αφήσει ανοιχτά τα περιθώρια για συνεργασία στον ενεργειακό τομέα.

- Πώς κρίνετε τις τουρκικές απειλές προς την Κύπρο αναφορικά με τον «διαμοιρασμό των φυσικών πόρων»;

Δεν είμαι σίγουρος αν πρόκειται ακριβώς για απειλές. Είναι υπενθύμιση, έστω με σκληρή γλώσσα, των θέσεων της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων αναφορικά με τους φυσικούς πόρους στη θαλάσσια περιοχή γύρω από την Κύπρο. Είναι αναμενόμενο, αν και ίσως άκομψο, η υπενθύμιση αυτή να γίνεται τώρα που η Κυπριακή Δημοκρατία περνάει βαθιά κρίση. Η προοπτική του φυσικού αερίου παρουσιάστηκε με έμφαση, όλον αυτό τον καιρό, ως σχεδόν βέβαιη και σύντομη λύση για την έξοδο από την κρίση. Η Τουρκία αισθάνθηκε ότι οι Τουρκοκύπριοι αποκλείονται από τη συζήτηση και ότι απεμπολούνται τα επί της αρχής δικαιώματά τους στους φυσικούς πόρους της Κύπρου. Ετσι, θεώρησε ότι έπρεπε να αντιδράσει άμεσα και να θυμίσει τη θέση των Τουρκοκυπρίων, που υιοθετεί και προστατεύει, ότι έχουν ίσα δικαιώματα και λόγο αναφορικά με τον φυσικό πλούτο του νησιού. Αν πρόκειται για απειλή, δεν μπορεί φυσικά να γίνει αποδεκτή από κανένα μέλος της διεθνούς κοινότητας. Ομως ως θέση πρέπει να ληφθεί ρεαλιστικά υπόψη απ’ όλα τα εμπλεκόμενα μέρη κατά τον σχεδιασμό εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων.

- Πώς ερμηνεύετε τη στάση της Ε.Ε. στο οικονομικό πρόβλημα της Κύπρου και πώς μπορεί να συνδέεται με τις εξελίξεις στο ενεργειακό πεδίο;

Αν και κυρίως οικονομικό, νομίζω ότι το πρόβλημα είναι ευρύτερο και εξόχως πολιτικό, άρα δεκτικό πολιτικής λύσης. Πολιτικές επιδιώξεις και προτεραιότητες ντύθηκαν με οικονομικό μανδύα. Οι χειρισμοί του Γιούρογκρουπ, όπως και της νέας κυβέρνησης της Κύπρου, επικρίθηκαν ως ερασιτεχνικές. Για παράδειγμα, υπήρξε αβεβαιότητα και δύο φορές υπαναχώρηση ως προς τη συστημικότητα της κυπριακής οικονομίας. Επίσης παραβιάστηκε το καθεστώς των νομικά κατοχυρωμένων καταθέσεων κάτω των 100.000 ευρώ. Ακόμα, φάνηκε να πλήττεται, ανεπανόρθωτα ίσως, η υποτιθέμενη αλληλεγγύη μεταξύ κρατών-μελών, μέσα από τη διαφορετική μεταχείριση ορισμένων απ’ αυτά. Φοβάμαι ότι η κρίση έδειξε ξεκάθαρα πως κανείς και τίποτε δεν πρέπει να λαμβάνεται ως δεδομένο, ίσως ακόμα και οι νομικοί κανόνες. Πάντως, δεν νομίζω ότι η στάση της Ε.Ε., τουλάχιστον, υπαγορεύτηκε σ’ αυτή τη φάση από συγκεκριμένες επιδιώξεις στο ενεργειακό πεδίο. Μάλιστα, η Ενωση θα επιθυμούσε την αξιοποίηση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου από την Κύπρο, ώστε να μειωθεί η εξάρτησή της από τη Ρωσία. Η τρόικα όμως δεν δέχτηκε τους υπολογισμούς που κατατέθηκαν από την Κυπριακή Δημοκρατία γιατί τους θεώρησε υπεραισιόδοξους και πρόωρους.

- Τι σημαίνει για Ελλάδα και Κύπρο η επαναπροσέγγιση Ισραήλ-Τουρκίας υπό την υψηλή εποπτεία των ΗΠΑ;

Η επαναπροσέγγιση Τουρκίας-Ισραήλ ήταν απολύτως αναμενόμενη. Σχετίζεται με τις στρατηγικές προκλήσεις στη Μέση Ανατολή, τα συμφέροντα των δύο χωρών, καθώς και εκείνα των ΗΠΑ, και την προοπτική εξόρυξης υδρογονανθράκων στην ανατολική Μεσόγειο. Νομίζω πως τόσο η Λευκωσία όσο και η Αθήνα είχαν επενδύσει πολλά στη ρήξη Ισραήλ και Τουρκίας. Πρέπει τώρα Ελλάδα και Κύπρος να κινηθούν γρήγορα και κυρίως ρεαλιστικά αν θέλουν να μην αποκλειστούν από την εκκολαπτόμενη συνεργασία στον ενεργειακό τομέα. Το Ισραήλ επείγεται να εξαγάγει φυσικό αέριο και η Τουρκία το χρειάζεται σχεδόν απελπιστικά. Κανείς, περιλαμβανομένων των διεθνών δανειστών, δεν είναι διατεθειμένος να περιμένει την υλοποίηση πολυδάπανων και μακροχρόνιων λύσεων.