Του Θεόδωρου Μπενάκη
Ο τρόπος που διενεργήθηκε ο προσυνεδριακός διάλογος για το 19ο Συνέδριο του ΚΚΕ θύμισε άλλες εποχές. Μπορεί να επέτρεψε η ηγεσία τη δημοσίευση κειμένων, πολλά από τα οποία ασκούσαν ευθεία κριτική στις επιλογές της, αλλά τον τελικό λόγο είχε εκείνη, στολίζοντας τους διαφωνούντες με κατηγορίες για αντικομματική δράση.
Τα συνέδρια του ΚΚΕ είχαμε συνηθίσει ή να τα μαθαίνουμε εκ των υστέρων, ύστερα από τη δημοσίευση των μακροσκελών κειμένων με τις αποφάσεις τους, ή να τα παρακολουθούμε μέσα από ανούσιους ξύλινους προσυνεδριακούς διαλόγους. Τι διαφορετικό είχε επομένως η προσυνεδριακή περίοδος του 19ου Συνεδρίου;
Το καλοκαίρι του 1926 η Ελλάδα βγήκε από τη δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου, η οποία, εκτός από τις καταστροφές που επέφερε στην οικονομία της χώρας, έπληξε με ιδιαίτερη σκληρότητα την Αριστερά. Οι οργανώσεις της, και κυρίως εκείνες του ΚΚΕ, διαλύθηκαν και εκατοντάδες στελέχη της πήραν τον δρόμο της εξορίας. Τον Αύγουστο του 1926, πολιτικοί και συνδικαλιστές επέστρεφαν στην Αθήνα και προετοιμάζονταν για τις εκλογές που είχαν προκηρυχθεί και τελικά έγιναν στις 7 Νοεμβρίου.
Το ΚΚΕ είχε δεχτεί πολλαπλά πλήγματα. Η θέση του για το Μακεδονικό, εκτός από τη φυλάκιση και δίκη των μελών της ηγεσίας του, είδε δύο από τα πιο αναγνωρίσιμα στελέχη του, τον Γιάννη Κορδάτο και τον Θωμά Αποστολίδη, πρώην γενικούς γραμματείς του κόμματος, να τραβιούνται στην άκρη της κομματικής δραστηριότητας. Τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου, ο Παντελής Πουλιόπουλος παραιτήθηκε από τη θέση του γενικού γραμματέα και με δικαστικά μέτρα εμπόδισε το ΚΚΕ να τον χρίσει υποψήφιο. Αλλα στελέχη της ηγεσίας, όπως οι Σεραφείμ Μάξιμος, Τάσος Χαϊνόγλου και Κώστας Σκλάβος, ιδιαίτερα προβεβλημένοι επίσης, σχημάτιζαν μια μετριοπαθή πτέρυγα που έμοιαζε να παίρνει αποστάσεις από τη σταλινοποιούμενη Κομμουνιστική Διεθνή. Από την πλευρά της, η υπόλοιπη, πιστή στη Μόσχα, ηγεσία ήταν διασπασμένη σε δύο κύριες ομάδες, μία με επικεφαλής τον Ανδρόνικο Χαϊτά και μια άλλη με τον συνδικαλιστή Κώστα Θέο. Τέλος, ακόμη μια ομάδα έδειχνε να καραδοκεί ώστε στο πρώτο λάθος να πάρει στα χέρια της την κομματική εξουσία με τη βοήθεια της Κ.Δ. Επικεφαλής της ήταν ο Νίκος Ζαχαριάδης, ο οποίος και τελικά τοποθετήθηκε στη θέση του γενικού γραμματέα το 1931.
Ηταν δηλαδή η κατάσταση που επικρατούσε στο ΚΚΕ μια κατάσταση απόλυτης κρίσης. Την οποία έκανε ακόμη πιο οξεία το γεγονός ότι είχαν χαθεί τα μητρώα μελών και οι κομματικές οργανώσεις τελούσαν υπό καθεστώς διάλυσης.
Το μόνο θετικό σημείο ήταν τα αποτελέσματα των εκλογών που έδωσαν στο ΚΚΕ το 4,38% των ψήφων (41.982 ψηφοφόροι) και 10 βουλευτές.
Σε αυτή λοιπόν την κατάσταση αποφασίστηκε η διενέργεια του 3ου Τακτικού Συνεδρίου του ΚΚΕ και η έναρξη προσυνεδριακού διαλόγου μέσα από τις στήλες της κομματικής εφημερίδας «Ριζοσπάστης».
Ο διάλογος εκείνος, που ξεκίνησε στις 29 Ιανουαρίου 1927 και ολοκληρώθηκε στις 5 Απριλίου του ίδιου χρόνου, υπήρξε πράγματι παραδειγματικός. Τα θέματα που κυριάρχησαν ήταν η εσωκομματική κρίση και το Μακεδονικό με τις προεκτάσεις του. Οι δύο ομάδες που ήταν προσκείμενες στη Μόσχα, συνεπικουρούμενες από τον Ζαχαριάδη, δημοσίευσαν λιβέλους κατά όσων τολμούσαν να έχουν αντίθετη άποψη. Αλλά το ενδιαφέρον είναι ότι, παρά την άγρια διάθεση των Χαϊτά, Θέου και Ζαχαριάδη, μπόρεσαν να δουν το φως της δημοσιότητας και τα πολλά άρθρα των αντιπολιτευόμενων, των Πουλιόπουλου, Μάξιμου, Στίνα, Γιατσόπουλου και πολλών άλλων. Επέτρεψαν ακόμη τότε και στους δύο «αποδιοπομπαίους», τον Κορδάτο και τον Αποστολίδη, να διατυπώσουν σε αρκετά άρθρα τις απόψεις τους. Τα κείμενα που δημοσιεύονταν έφταναν στη συνέχεια στη βάση του κόμματος και εκεί ακολουθούσαν πολύωρες συζητήσεις.
Ο προσυνεδριακός διάλογος του 3ου Συνεδρίου του ΚΚΕ έμεινε στην Ιστορία ως ο τελευταίος ελεύθερος διάλογος σε συνέδριο του κόμματος. Στο Συνέδριο, που πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 1927, η επίσημη ηγεσία ξέσπασε πάνω στους λίγους αντιπροσώπους της αντιπολίτευσης. Αλλά και έτσι το συνέδριο εκείνο διασφάλισε ένα μίνιμουμ ελευθερίας και ανταλλαγής απόψεων και τρία μέλη της αντιπολίτευσης εκλέχτηκαν στο επταμελές Πολιτικό Γραφείο του.
Το τι ακολούθησε τη λήξη του Συνεδρίου είναι περίπου γνωστό. Σε όλη τη διάρκεια του 1927 και στις αρχές του 1928, πραγματοποιήθηκαν ευρείας κλίμακας εκκαθαρίσεις διαφωνούντων με τη διαγραφή και απομάκρυνση μιας πλειάδας δοκιμασμένων στελεχών. Ακολούθησε η έρημος της μονολιθικότητας, της οποίας τη μονοτονία ταρακουνούσαν μόνον οι διασπάσεις, όπως εκείνη της δεκαετίας του 1960 με τους οπαδούς του Ζαχαριάδη και τους φίλους της Κίνας και της Αλβανίας από τη μία πλευρά και τους σύμφωνους με τη νέα σοβιετική ηγεσία από την άλλη. Ή όπως εκείνη του 1968, όταν το ΚΚΕ κόπηκε σε τουλάχιστον τρία κομμάτια. Ή ακόμη εκείνες του 1991, όταν το ΚΚΕ αποχώρησε από τον Συνασπισμό ενώ λίγο πριν είχε αποχωρήσει από το πρώτο η «αριστερή νεολαία» του. Αλλά τότε είναι αμφίβολο αν η βάση του κόμματος είχε συμμετάσχει προηγουμένως σε κάποιας μορφής εσωκομματικό διάλογο.
Επομένως ο τρόπος που διενεργήθηκε ο προσυνεδριακός διάλογος για το 19ο Συνέδριο του ΚΚΕ παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ιδιαίτερα για το τι θα ακολουθήσει τη λήξη του Συνεδρίου!
