Του Νίκου Μαραντζίδη*

Τα συνέδρια των κομμουνιστικών κομμάτων, όπως οι σύνοδοι των Εκκλησιών, αποτελούν επικυρωτικά σώματα των επιλογών της ηγεσίας. Τα κείμενα των αποφάσεων των συνεδρίων είτε δηλώνουν τη συνέχιση μιας πολιτικής πορείας είτε αποστασιοποιούνται από την προηγούμενη γραμμή συνιστώντας μια κάποια ρήξη σε σχέση με το παρελθόν. Σπανίως ένα συνέδριο πραγματικά αποφασίζει υπό συνθήκες αβέβαιης έκβασης. Αν αυτό συμβεί, τότε παρακολουθούμε μια κατάσταση ανεξέλεγκτης εσωτερικής σύγκρουσης, γεγονός που δεν αγαπούν οι συλλογικοί οργανισμοί.

Στην ιστορία του διεθνούς κομμουνιστικού συστήματος σταθμός υπήρξε αναμφίβολα το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ. Οπως είναι γνωστό, στις 14 Φεβρουαρίου 1956 άνοιξε στη Μόσχα μπροστά σε 1.436 σοβιετικούς συνέδρους και στις αντιπροσωπείες 55 ξένων κομμουνιστικών κομμάτων το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ. Ο Χρουστσόφ παρουσίασε την επίσημη γραμμή, στην οποία δήλωνε την ανάγκη να αντικατασταθεί ο ψυχρός πόλεμος με την ειρηνική συνύπαρξη και να αναγνωριστεί ο πλουραλισμός των δρόμων προς τον σοσιαλισμό. Το γεγονός ύψιστης σημασίας όμως συνέβη στις 25 Φεβρουαρίου, κεκλεισμένων των θυρών. Ο Χρουστσόφ παρουσίασε έναν απολογισμό του σταλινικού καθεστώτος μέσω του οποίου κατήγγελλε τη λατρεία της προσωπικότητας, την αυθαιρεσία και την τρομοκρατία ως μέθοδο διακυβέρνησης. Για τους κομμουνιστές όλου του κόσμου τα χρόνια της αθωότητας είχαν τελειώσει.

Στην ιστορία του ΚΚΕ δεν υπάρχουν τόσο δραματικά συνέδρια. Οι απότομες αλλαγές γραμμής ή οι κρίσιμες αποφάσεις αποτυπώνονταν κυρίως σε ολομέλειες της Κεντρικής Επιτροπής.

Για παράδειγμα, λίγο πριν από τον εμφύλιο των ετών 1946-1949, κρίσιμη καμπή και αφετηρία μιας νέας στρατηγικής υπήρξε η επιλογή της «μαζικής λαϊκής αυτοάμυνας» που υιοθετήθηκε από τη 12η ολομέλεια του Ιουνίου 1945. Η πολιτική αυτή απόφαση, αν και απείχε ακόμη από την επιλογή του ένοπλου αγώνα, ήταν ένα βήμα αποστασιοποίησης από την παθητική αποδοχή της Βάρκιζας. Λίγο αργότερα, μια άλλη ολομέλεια, η 2η, στις 12 Φεβρουαρίου 1946, αποφάσισε την οριστική αποχή του ΚΚΕ από τις εκλογές του Μαρτίου οδηγώντας τα πράγματα ακόμη ένα βήμα προς τον εμφύλιο.

Μερικά χρόνια αργότερα, οι αλλαγές που συντελέστηκαν σε διεθνές επίπεδο με την άνοδο στην εξουσία του Χρουστσόφ επηρέασαν καταλυτικά τα εσωτερικά ζητήματα του ΚΚΕ. Η 6η Ολομέλεια του 1956, διέγραψε από το Κόμμα τον ιστορικό του ηγέτη Νίκο Ζαχαριάδη, δημιουργώντας έτσι ένα από τα μεγαλύτερα πολιτικά τραύματα στην ιστορία του ΚΚΕ. Η συνέχεια της εσωτερικής κρίσης αποτυπώθηκε στη 12η ολομέλεια που πραγματοποιήθηκε στη Βουδαπέστη το 1968. Η ολομέλεια αυτή αποτέλεσε την αρχή για τη διάσπαση του ΚΚΕ και τη δημιουργία του ΚΚΕ εσωτερικού.

Στην πρόσφατη ιστορία του ΚΚΕ, πάντως, ήταν ένα συνέδριο, το 13ο, που αποτύπωσε τη σοβαρή κρίση που βίωνε το κόμμα και αποτέλεσε το κρισιμότερο ίσως συλλογικό του γεγονός στη μεταπολίτευση. Το 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ συνήλθε στην Αθήνα, στις 19 Φεβρουαρίου 1991, έχοντας βασικό διακύβευμα το ζήτημα της διάλυσης του ΚΚΕ για τη δημιουργία ενός ενιαίου Συνασπισμού της Αριστεράς. Επικράτησε, τελικά, η συντηρητική ομάδα που υπερασπίστηκε με πείσμα την κομμουνιστική φυσιογνωμία και ταυτότητα του κόμματος και οδήγησε στην έξοδο τους ανανεωτές. Λίγους μήνες αργότερα, τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς, το ΚΚΕ «αποκαθαρμένο» από τα «οπορτουνιστικά» στοιχεία που ίδρυσαν τον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου πραγματοποίησε ένα άλλο συνέδριο για να επικυρώσει την σκλήρυνση της γραμμής του και να καταγγείλει τους διαγραφέντες.

Η στρατηγική του ΚΚΕ όπως προέκυψε από το 14ο συνέδριο του κόμματος έδωσε έμφαση στον αυστηρό ιδεολογικό αυτοπροσδιορισμό και στην οργανωτική υποδομή και πήρε το χαρακτηριστικό όνομα «πέντε κόμματα, δύο πολιτικές». Βασικό στόχο είχε να διασώσει το κόμμα, μέσω της περιχαράκωσης του εκλογικού του σώματος, και στη συνέχεια να αναζητήσει καλύτερες συνθήκες για τη διεύρυνση του ακροατηρίου του.

Ιδιαίτερο ρόλο σε αυτήν την προσπάθεια «περιχαράκωσης» και ενίσχυσης μιας διακριτής ταυτότητας έπαιξε η χρήση της ιστορίας. Ετσι ερμηνεύεται η επιστροφή στον Στάλιν και η αποκατάσταση του Ζαχαριάδη, όπως επίσης και η επανενεργοποίηση της μνήμης του εμφυλίου πολέμου.

Η πολιτική «των πέντε κομμάτων, δύο πολιτικών» αν και έδωσε στο ΚΚΕ τη δυνατότητα να επιβιώσει για είκοσι και πλέον χρόνια σε δύσκολες συνθήκες, απομόνωσε το κόμμα και του στέρησε σημαντικά προπύργια στον χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης και των συνδικάτων. Είναι φανερό, μετά τη διπλή εκλογική αποτυχία του 2012, μαζί με τη συνακόλουθη εκτίναξη του ΣΥΡΙΖΑ, πως η πολιτική αυτή έχει πλέον φτάσει στα όριά της και αποτελεί τη βασική αιτία της εσωτερικής κρίσης που βιώνει το ΚΚΕ.

……………………………………………….

*Kαθηγητή Πανεπιστημίου Μακεδονία