Ασκήσεις μνήμης
Του Γιάννη Η. Χάρη
«Κάποτε που θαύμαζα μιαν εικόνα μακεδονίτικη, με τον άγιο Δημήτριο πάνω σ’ ένα κατακόκκινο σαν του Πάολο Ουτσέλλο άλογο, θυμάμαι ο μακαρίτης ο Κόντογλου μου ’βαλε τις φωνές: “Τι καταλαβαίνεις εσύ, ένας άπιστος (και, με τον τρόπο μου, ήμουν), απ’ αυτά;” Εντούτοις, όλοι οι άγιοι Δημήτριοι δεν είναι το ίδιο, συλλογιζόμουνα, και σώπαινα…» («Ο δάκτυλος του υπερβατικού», Τα μικρά έψιλον)
………………………………………………..
Κρυμμένοι μουσικοί θησαυροί τη Μεγαλοβδομάδα
Προεκτείνοντας στη βυζαντινή μουσική το παράδειγμα του Ελύτη, σκέφτηκα μερικές οδηγίες πλεύσης για άπιστους πλην φιλόμουσους. Οι πιστοί, έτσι κι αλλιώς, έχουν τον δικό τους τρόπο.
Μικρά μυστικά πρώτα. Μην πάτε νωρίς στις βραδινές ακολουθίες, θα σας κουράσουν ατέλειωτα διαβάσματα, προφητείες, ψαλμοί (που διαβάζονται!), ευαγγέλια κτλ., και ο μουσικά αδιάφορος, κατά τη γνώμη μου, Κανόνας. Το ενδιαφέρον είναι πάντα στο τέλος, στους Αίνους, το γνωστό «Πάσα πνοή» και «Αινείτε…», με τα λεγόμενα στιχηρά ιδιόμελα.
Κυριακή (των Βαΐων) βράδυ, από τις ωραιότερες ακολουθίες, με την είσοδο του Νυμφίου, έπειτα από τα υποβλητικά αλληλουιάρια. Υπομονή, έπειτα, ώς τους Αίνους, αφού προηγηθεί το κλασικό «Τον νυμφώνα σου βλέπω», που ο Θεός να δώσει να μη συναγωνίζονται οι πλαϊνοί/ές σας τους ψάλτες –ολέθρια συνήθεια, ακόμα και αν δεν φαλτσάρουν.
Μεγάλη Δευτέρα, ξεκουραστείτε.
Μεγάλη Τρίτη, κατευθείαν στους Αίνους, με τα μουσικά διαμάντια, που κορυφώνονται με το περίφημο «τροπάριο της Κασσιανής», μια μεγαλειώδη σύνθεση, απαιτητική σαν φόρμα, που δύσκολα εξηγεί τη δημοτικότητά της –η οποία μάλλον οφείλεται στην ανεκδοτολογία και την παρανόηση ότι η εμπνευσμένη ποιήτρια και συνθέτρια είναι η ίδια «η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή»…
Μεγάλη Τετάρτη, ρεπό, και προπάντων ποτέ στο εξοντωτικό μεσημεριανό ευχέλαιο.
Μεγάλη Πέμπτη, η σκηνή της σταύρωσης, που πνίγεται όμως ανάμεσα στην αφόρητη μακρηγορία, φωτιά θα πέσει να με κάψει, των 12 ευαγγελίων, που αλληλοεπικαλύπτονται και επιμηκύνουν άνευ λόγου την ακολουθία. Αλλά μετά το 9ο, κατά τις 10 πια, αρχίζουν οι Αίνοι με τα συναρπαστικά «Εξέδυσάν με τα ιμάτιά μου» και «Τον νώτον μου έδωκα εις μαστίγωσιν…», με κορύφωση το δοξαστικό «Κύριε, αναβαίνοντός σου εν τω σταυρώ» και το «Ηδη βάπτεται κάλαμος…», από τις λαμπρότερες μουσικές σελίδες, ιδίως αν έχετε την τύχη να ακούσετε την αργή, αναλυμένη μορφή του. Που σημαίνει, Αγία Ειρήνη της οδού Αιόλου, στο βασίλειο του Λυκούργου Αγγελόπουλου.
Μεγάλη Παρασκευή πρωί, έπειτα από τις άνευ μουσικού περιεχομένου «Ωρες», κατά τις 11 αρχίζει ο εσπερινός, με το εξουθενωτικό ευαγγέλιο, μια εκτενέστατη σύνθεση και των τεσσάρων ευαγγελιστών· όπου όμως γίνεται η αποκαθήλωση και ακολουθεί η περιφορά του «καθαυτό» επιταφίου, του υφάσματος που εικονίζει την ταφή και αποτίθεται στο γνωστό ανθοστόλιστο κουβούκλιο, σκηνή απείρως υποβλητικότερη από τη βραδινή φαντασμαγορική. Επιστέγασμα, το απαράμιλλης συγκίνησης και εξαιρετικής μουσικής «Σε τον αναβαλλόμενον», που ψάλλεται από όλους τους ψάλτες, μαζί με τον ιερέα: εδώ κι αν πρέπει Αγία Ειρήνη!
Το βράδυ, τα γνωστά εγκώμια, προτιμήστε πάλι Αγία Ειρήνη, όπου ψάλλονται στην παραδοσιακή μορφή τους, με στίχους που παρεμβάλλονται ανάμεσα στις μουσικές στροφές. Αρχικά ίσως σας ξενίσουν, σύντομα όμως θα εκτιμήσετε την υποβλητικότητά τους. (Αν και δεν σας είναι παντελώς άγνωστα· μια ιδέα έχετε πάρει από την Εποχή της Μελισσάνθης του Χατζιδάκι.) Και μακάρι να έχετε την τύχη να ακούσετε, μετά την επιστροφή στην εκκλησία, το υψηλής ποίησης και μουσικής «Τον ήλιον κρύψαντα» («Δος μοι τούτον τον ξένον»), που δυστυχώς σπάνια ψέλνεται, ακόμα και στην Αγία Ειρήνη.
Μεγάλο Σάββατο πρωί, η «πρώτη ανάσταση», πολύ πιο συναρπαστική από την κυρίως φασαριόζικη του μεσονυχτίου. Στα μισά της λειτουργίας, χτυπούν πανηγυρικά οι καμπάνες και βγαίνει ο ιερέας μ’ ένα μεγάλο κάνιστρο και σκορπίζει λουλούδια σ’ όλη την εκκλησία κι έξω στον περίβολο, που είναι ήδη στρωμένα με πάσης φύσεως μυριστικά, ψέλνοντας «Ανάστα ο Θεός, κρίνων την γην…» Μεγαλειώδης σκηνή.
Τα βραδινά, γνωστά. Φαντασμαγορία πιο πολύ παρά συγκίνηση, με τον «θούριο του Πάσχα», το «Χριστός ανέστη», που καμία σχέση δεν έχει με το κατακόκκινο άλογο του Ουτσέλλο –μουσικά αδιάφορος, εννοώ. Ομως, φάτε κάτι από πριν, άπιστοι είπαμε, και μείνετε μετά στην εκκλησία, κάνα μισάωρο τουλάχιστον, στον εσπερινό, με τα υπέροχα αναστάσιμά του· μόλις αρχίσει η λειτουργία, θα το καταλάβετε από τη Δοξολογία, τρέξτε πια στη μαγειρίτσα.
Θα κουβαλάτε μαζί σας μυριάδες θησαυρούς.
