Του Κώστα Ζωρα*
Το 2013 συμπληρώνεται πενταετία από την περάτωση της προηγούμενης αναθεώρησης του Συντάγματος (2008). Επομένως δύναται η παρούσα Βουλή, σύμφωνα με το άρθρο 110 του Συντάγματος που προβλέπει τη διαδικασία αναθεώρησης, να διαπιστώσει την ανάγκη αναθεώρησής του, ώστε η επόμενη Βουλή να καταστεί ουσιαστικά ή μόνον τυπικά αναθεωρητική.
Στην παρούσα πολιτική και κοινωνική συγκυρία πολλαπλής κρίσης τίθεται σχεδόν αυτοδικαίως από πολιτικά πρόσωπα και προσωπικότητες του επιστημονικού κόσμου το ερώτημα: Θα μπορούσε να υπάρξει υπέρβαση της αναθεωρητικής διαδικασίας του άρθρου 110 προς την κατεύθυνση μιας συντακτικής εθνοσυνέλευσης;
Πριν επιχειρήσουμε απάντηση στο ερώτημα αυτό, επισημαίνουμε ότι είτε υπό συντακτική είτε υπό αναθεωρητική διαδικασία το νέο Σύνταγμα της Δημοκρατίας θα πρέπει:
- Να προστατεύει απολύτως την εθνική ανεξαρτησία και κυριαρχία από μνημονιακές και άλλες δυνάμεις του εξωτερικού.
- Να ακυρώνει την εξουσιαστική κατίσχυση του συμπλέγματος πολιτική εξουσία, οικονομική ολιγαρχία, τράπεζες και ΜΜΕ.
- Να αίρει τον πρωθυπουργοκεντρισμό ως σύνθεση οιονεί αυθαίρετης εκτελεστικής, νομοθετικής και δικαστικής εξουσίας. Μετά τη συνταγματική αναθεώρηση 1985/86 το πρωθυπουργικό επίκεντρο εξουσίας κατάργησε στην πράξη την αρχή της διάκρισης των λειτουργιών.
- Να διευρύνει την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων των μειονοτήτων κυρίως απέναντι σε φαινόμενα ξενοφοβίας και ρατσισμού.
- Να αποκαθιστά την ισχύ και το κύρος της καταρρακωμένης ήδη νομοθετούσας Βουλής.
- Να αποσυνδέει τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων από το πολιτικό χρήμα.
- Να αποδυναμώνει σε κάθε επίπεδο την ασυλία του πολιτικού κόσμου.
- Να εισάγει θεσμούς άμεσης λαϊκής πρωτοβουλίας.
- Να ενισχύει τις αρχές του κοινωνικού κράτους και της αναδιανομής του πλούτου.
- Να αποδίδει και πάλι τη δημοκρατία στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, τα οποία διαφεντεύει σήμερα μια ολιγαρχική κάστα.
Πρωτογενής εξουσία – συντακτική συνέλευση. Για να χαρακτηριστεί μια εξουσία πρωτογενής πρέπει να διαθέτει υψηλό επίπεδο αποδέσμευσης από το προηγούμενο πολιτειακό και πολιτικό σύστημα.
Η ανάλυση και η ερμηνεία του βαθμού της αποδέσμευσης προϋποθέτει τη σύνθετη και συνδυαστική προσέγγιση του συγκεκριμένου κάθε φορά ιστορικού πλαισίου. Πρόκειται για ευρεία διεπιστημονική διαδικασία, η οποία επιχειρεί να αναδείξει τη σημασία, την επιρροή και το ρόλο κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων, ιδεών και ιδεολογιών, ομάδων και προσωπικοτήτων.
Εάν όλες αυτές οι συνιστώσες, με διαφορετικό κάθε φορά ιστορικό μερίδιο, οδηγήσουν σε μια «μηδενική» αφετηρία, τότε αυτή μπορεί να σηματοδοτηθεί από την ανάδυση μιας πρωτογενούς συντακτικής εξουσίας, δηλαδή από τη γέννηση ενός τυπικά και ποιοτικά νέου Συντάγματος.
Εν συνεχεία, τίθεται το θέμα του φορέα της πρωτογενούς συντακτικής εξουσίας, δηλαδή του συλλογικού φορέα που κυριαρχεί όχι απλώς στη διαδικασία κατάρτισης του νέου Συντάγματος, αλλά και στο ιστορικό πλαίσιο, εντός του οποίου η διαδικασία αυτή υλοποιείται. Ο φορέας δεν ταυτίζεται πάντοτε με το θεσμικό όργανο της πρωτογενούς συντακτικής εξουσίας και για το λόγο αυτό δεν συνιστά νομικό, αλλά πρωτίστως κοινωνικό μέγεθος. Φορέας του συνταγματισμού, για παράδειγμα, της Γαλλικής Επανάστασης δεν ήταν τόσο η Συντακτική Εθνοσυνέλευση, όσο οι έως τότε αποκλεισμένες από την κρατική εξουσία λαϊκές δυνάμεις, που εισέρχονταν στο πολιτικό προσκήνιο υπό την ηγεμονία της αστικής τάξης. Ενίοτε, οι φορείς συγκροτούνται από ευρείες κοινωνικές ή πολιτικές συμμαχίες, οι οποίες εκφράζονται από συγκεκριμένα πολιτικά υποκείμενα, όπως πολιτικά κόμματα ή κινήματα.
Δευτερογενής αναθεωρητική εξουσία – αναθεωρητική Βουλή. Η δευτερογενής αναθεωρητική λειτουργία συνιστά αλλαγή εντός του ισχύοντος συνταγματικά πλαισίου, το οποίο – στον α' ή β' βαθμό – καθορίζει τη διαδικασία, το όργανο και τα όρια άσκησής της.
Η αναθεωρητική διαδικασία εμφανίζει, επομένως, μεγάλο βαθμό δέσμευσης από ένα υφιστάμενο ήδη συνταγματικό καθεστώς.
Στην πραγματικότητα αποτελεί εγγενές μέρος της λειτουργίας ενός συστήματος, το οποίο πρέπει να προσαρμόζεται σε νέες προκλήσεις και ευκαιρίες μεταβάλλοντας το συνταγματικό πλαίσιό του.
Ανάλογη είναι και η λειτουργία των φορέων, αφού στην ουσία πρόκειται για πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που συμμετέχουν στο ισχύον πολιτικό σύστημα.
Το 2013 συμπληρώνεται πενταετία από την προηγούμενη αναθεώρηση του ισχύοντος Συντάγματος (2008), ο δε ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ έχει τον απαιτούμενο, πάντοτε κατά το άρθρο 110 που ρυθμίζει τη διαδικασία αναθεώρησης, αριθμό βουλευτών ώστε να αναλάβει την πρωτοβουλία κατάθεσης αναθεωρητικής πρότασης. Το αυτό ισχύει και για την κοινοβουλευτική ομάδα της Νέας Δημοκρατίας. Αυτό είναι το δεδομένο νομικό – συνταγματικό πλαίσιο.
Ποια λύση για το οξύτατο πολιτικό και πολιτειακό πρόβλημα, που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα μας ως συνέπεια και της θεμελιώδους οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, θα μπορούσε να επιλέξει το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, μετά από απόφαση βεβαίως των συλλογικών του οργάνων;
α. Με τις αναγκαίες πολιτικές και κοινωνικές συμμαχίες να δημιουργήσει τώρα ή στο μέλλον κατάσταση ρήξης και ανατροπής του ισχύοντος πολιτικού συστήματος και του Συντάγματός του, επομένως συνθήκες πολιτικής και κοινωνικής δυναμικής για την άσκηση από το εκλογικό σώμα πρωτογενούς συντακτικής εξουσίας.
β. Να αναλάβει αμέσως την πρωτοβουλία, σύμφωνα με το άρθρο 110, κατάθεσης στη Βουλή πρότασης ριζοσπαστικών και ρηξικέλευθων αλλαγών στο ισχύον πολιτικό σύστημα και Σύνταγμα, να καταστήσει τις προτεινόμενες αυτές αλλαγές, ασχέτως των σημερινών κοινοβουλευτικών συσχετισμών, κτήμα της πλειοψηφίας του εκλογικού σώματος, και να μετατρέψει την τυπικά Αναθεωρητική Βουλή που θα προέλθει από τις επόμενες βουλευτικές εκλογές, σε ουσιαστικά Συντακτική Συνέλευση.
………………………………………………………………
*Ο Κώστας Ζώρας είναι καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας και Πολιτικών Θεσμών, πρώην Αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Αιγαίου
