ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Αγγελος Δεληβορριάς: σαράντα δύσκολα, αλλά δημιουργικά χρόνια στο Μουσείο Μπενάκη
Ανακουφισμένος ύστερα από μια έκτακτη επιχορήγηση 1 εκ. ευρώ, που εξασφάλισε με παρέμβαση του πρωθυπουργού, ο άνθρωπος που χρεώνεται όλα τα τολμηρά -αν και ριψοκίνδυνα- ανοίγματα τού Μ. Μπενάκη τα τελευταία χρόνια, σχεδιάζει το μέλλον. Σαν κανονικός, σύγχρονος μάνατζερ, που δεν αφήνεται στη μοίρα και στην κρίση. «Είμαστε εθνικό ίδρυμα», λέει. «Θα έπρεπε να εισπράττουμε εύσημα και όχι μούντζες»
Της Βασιλικής Τζεβελέκου
«Οι Ρωμιοί είμαστε αισιόδοξοι άνθρωποι. Δεν αντιμετωπίζουμε το μέλλον σαν κάτι αβέβαιο, σκοτεινό. Ο Θεός μάς έχει ευλογήσει μ' αυτή τη χώρα και μας έχουν καταραστεί οι άνθρωποι», μου λέει με ελαφρό σαρκασμό ο καθηγητής Αγγελος Δεληβορριάς.
Η αισιοδοξία και το πλατύ χαμόγελο έχουν επιστρέψει στο γνώριμο πρόσωπο του διευθυντή, επί σαράντα χρόνια, του Μουσείου Μπενάκη. Το προηγούμενο διάστημα είχε προκληθεί αδιέξοδο μετά την περικοπή της κρατικής επιχορήγησης με αποτέλεσμα τις μειώσεις προσωπικού, μισθών, ωραρίου εργασίας εργαζομένων, ωρών λειτουργίας του μουσείου. Ο μέγιστος κίνδυνος να τιναχτεί στον αέρα η λειτουργία του Μουσείου Μπενάκη, ευτυχώς ξεπεράστηκε.
Ο Αγγελος Δεληβορριάς δεν κάθισε με σταυρωμένα χέρια. Αντιθέτως οργανώθηκε με το επιτελείο του, έκανε επαφές με το εξωτερικό κι έφτασε μέχρι τον πρωθυπουργό. Μετά από έξι μήνες αναμονής, τον συνάντησε τη Μεγάλη Πέμπτη. Και με προσωπική παρέμβαση του Αντώνη Σαμαρά εξασφαλίστηκε το ποσό του ενός εκατομμυρίου ευρώ προς το Μ.Μ. Το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» προσέφερε τη δική του τονωτική ένεση με χορηγία της τάξης των 600.000 ευρώ.
Την ίδια στιγμή έχουν δραστηριοποιηθεί φίλοι του Μουσείου στην Αμερική και την Αυστραλία για συνεργασίες, που εξασφαλίζουν έσοδα προς τα ταμεία του. Ηδη ετοιμάζεται έκθεση στο Hellenic Museum of Melbourne, με το οποίο ξεκινάει μια πολυετής συνεργασία.
Στο μεταξύ ο Αγγελος Δεληβορριάς σχεδιάζει και την εσωτερική εκθεσιακή δράση του Μουσείου. «Δύο πράγματα έχω δρομολογήσει και αισθάνομαι υποχρεωμένος να πραγματοποιήσω», λέει. Αναφέρεται στις αναδρομικές εκθέσεις, που προγραμματίζει για την επόμενη διετία. Η μία αφορά το έργο του Μέμου Μακρή, που καθόρισε την ελληνική γλυπτική του 20ού αιώνα. Και η άλλη του Ασαντούρ Μπαχαριάν, «μια θεώρηση του νεότερου ελληνικού πολιτισμού μέσα από τη μουσική, το θέατρο, τη ζωγραφική» και τη θρυλική γκαλερί «Ωρα». Παράλληλα το Μουσείο Μπενάκη θα συμμετάσχει στους επετειακούς εορτασμούς του 2014 για τα 400 χρόνια από τον θάνατο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, με τη διοργάνωση μεγάλης έκθεσης ενταγμένης στο ΕΣΠΑ, όπως και όλες οι εκδηλώσεις.
«Επί Αλογοσκούφη και Παπαδήμου έπεσα ξερός»
Να βλέπεις τον Αγγελο Δεληβορριά αγέλαστο, δύσθυμο και σκοτεινό είναι μια παραφωνία. Κι ο ίδιος δεν την έκρυβε όλο το προηγούμενο διάστημα. Αντιθέτως την έδειχνε, την υπογράμμιζε κι αποκάλυπτε τον λόγο. Το οικονομικό αδιέξοδον στο οποίο είχε περιέλθει το δυναμικό Μ.Μ. μετά την συρρίκνωση της κρατικής οικονομικής επιχορήγησης από τα 2 εκατομμύρια σε 800.000 χιλιάδες είχε αλλάξει τον κύριο καθηγητή, ο οποίος έψαχνε απεγνωσμένα χρήματα. «Δύο φορές έπεσα ξερός.
Η μία επί Αλογοσκούφη και η άλλη μετά τη συνάντηση με τον Παπαδήμο. Είχα πάει στο Μαξίμου κι επέστρεφα στο Μουσείο. Ολα άρχισαν να χορεύουν γύρω μου. Οι αιμορραγίες ποτάμια. Μπήκα τελικά στο νοσοκομείο για τρεις ημέρες και μου βρήκαν πίεση», λέει σήμερα, χαμογελώντας. «Η αλλαγή στη διάθεσή σας έχει να κάνει με τα χρήματα που εξασφαλίσατε;», τον ρωτάω. «Ναι, θα σας τα πω όλα. Θεωρώ ότι το Μ.Μ. δικαίωσε τις προσδοκίες του ιδρυτή του. Ο Αντώνης Μπενάκης ήταν από τους μεγάλους ευεργέτες του τόπου. Ανήκε σε μια γενιά που οραματίστηκε την Ελλάδα των ευρωπαϊκών προδιαγραφών. Με ανατολικές καταβολές, διέθεσε ό,τι είχε και δεν είχε σ' αυτό το Μουσείο. Και είμαι βέβαιος ότι συμφωνεί με όσες προσθήκες έγιναν, με τις αλλαγές, με τους προσανατολισμούς που διαμόρφωσαν πλέον τη σημερινή φυσιογνωμία αυτού του Μουσείου. Επαίρομαι ότι το Μ.Μ. βρίσκεται στην πρωτοπορία των ελληνικών μουσείων.
Οτιδήποτε καινούργιο έγινε, ξεκίνησε από εδώ. Η σχέση του με την παιδεία, οι ανοιχτές πόρτες, τα παράλληλα προγράμματα, η ανάπτυξη των πωλητηρίων ώστε να ενισχυθούν οι καλλιτεχνικοί και οι πνευματικοί στόχοι του ιδρύματος. Πέραν πάσης αμφιβολίας ορισμένοι το παραδέχτηκαν και το μιμήθηκαν, για να θυμηθώ τον Δημήτρη Κωνστάντιο, ο οποίος θεωρούσε υπόδειγμα το Μ.Μ. Λαμβάνοντας υπ΄όψιν τη φυσιογνωμία του, θα έπρεπε να είχε θεωρηθεί εθνικό ίδρυμα. Με μια ιδιαιτερότητα που επίσης έχουν να την μιμηθούν, να την υιοθετήσουν κι άλλοι μουσειακοί οργανισμοί.
Με την ιδιαιτερότητα της συνολικής θεώρησης του ελληνικού πολιτισμού, όχι της κατάτμησης του στην αρχαιότητα, στο Βυζάντιο, τη μεταβυζαντινή περίοδο. Και αντί να εισπράττεις εύσημα, εισπράττεις μούντζες», λέει.
Τα δημόσια μουσεία έχουν βαρίδια
Δεν κρύβει τη δυσαρέσκειά του για την πολιτεία, η οποία αδυνατεί πλέον να εξασφαλίσει την ομαλή λειτουργία των μουσείων, δημόσιων και ιδιωτικών. «Θα ήθελα να παρέμβω ως προς τη διάκριση των δημόσιων και των ιδιωτικών μουσείων, κάτι το οποίο δεν είχαμε στις εμπειρίες μας από την ελληνική αρχαιότητα. Το Δημόσιο αποτελούσαν, ισότιμα σχεδόν, τα δημόσια και τα ιδιωτικά. Τούτο το ίδρυμα είναι δημόσιο, δεν μπορεί να πουλήσει τα χρυσά του διότι έχουν δωρηθεί στο έθνος. Η διοίκησή του, όμως, διέπεται από τα χαρακτηριστικά των οργανισμών ιδιωτικού δικαίου. Τώρα, με μεγάλη καθυστέρηση, αναγνωρίζει και το Δημόσιο ότι λειτουργούν καλύτερα οι υπηρεσίες του όταν είναι ελεύθερες από τα βαρίδια του».
Μοντέρνος, τολμηρός, παρεμβατικός λάτρης της τέχνης από την αρχαιότητα έως την αβάν γκαρντ ο Αγγελος Δεληβορριάς εξάπλωσε τη δράση του Μ.Μ. με παραρτήματα (Κτίριο Οδού Πειραιώς, Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης και πρόσφατα την Πινακοθήκη Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα) αυξάνοντας παράλληλα τις οικονομικές απαιτήσεις. Κατηγορήθηκε, όμως, για «γιγαντισμό». «Θα θυμίσω αυτό που είχε πει ο Ιωάννης Καποδίστριας. Οταν ένας οργανισμός δεν αναπτύσσεται, είναι καταδικασμένος να πεθάνει», σχολιάζει. «Αν επρόκειτο να ξαναρχίσω, θα έκανα ακριβώς το ίδιο. Γιατί θεωρώ ότι πρέπει να τιμηθεί η αρχαιότητα, η βυζαντινή περίοδος, η συνεχής αντοχή του Ελληνισμού, η περίοδος της ξενοκρατίας, το ’40, γιατί αυτό είναι η Ελλαδα. Ο κόσμος αναγνωρίζει το έργο μας και η στήριξή του είναι αυτή που μας κρατάει όρθιους».
Τον ρωτάω αν το προηγούμενο διάστημα έγιναν οικονομικά λάθη στη διαχείριση και χαρακτηρίζω την επιχορήγηση των 2 plus εκατομμυρίων «προνομιακή». «Οχι βέβαια», απαντά με ένταση. «Αρκεί να δει κανείς τις χορηγίες αντίστοιχων οργανισμών στο εξωτερικό. Αλλά εδώ, ακόμα και το προσωπικό στα κρατικά μουσεία αμείβεται, μήνας μπαίνει μήνας βγαίνει από τον κρατικό προϋπολογισμό. Αυτό το μουσείο, αν κι εθνικό κληροδότημα, πληρώνει μόνο του τη μισθοδοσία των υπαλλήλων του. Πάντα ήμουν της άποψης του «fifty fifty», το ήμισυ στο κράτος και το άλλο στο ίδρυμα. Aντ' αυτού η επιχορήγηση «φαγώθηκε» κι έφτασε στις 800.000 το 2011. Η φετινή αυξήθηκε λίγο κι έφτασε γύρω στο 1.100 ευρώ. Κι εδώ θα πρέπει να πω, ότι η παρέμβαση του πρωθυπουργού, που μας εξασφάλισε το 1 από τα 2 εκατομμύρια, μου ανέβασε το ηθικό. Παράλληλα, υπογράφουμε μια πολυετή συνεργασία σε ετήσια τακτική βάση με το Hellenic Museum of Melbourne. Πρόκειται για ένα μεγάλο ελληνικό πολιτιστικό κέντρο, όπου θα διοργανώνουμε ετήσιες εκθέσεις εκπληρώνοντας έτσι και τον προορισμό ενός πνευματικού οργανισμού, τη σχέση του δηλαδή με τον ελληνισμό της διασποράς. Με αυτές τις διοργανώσεις θα ενισχυθούν τα αποθεματικά μας μ' ένα ποσόν της τάξης των 3.000.000 ευρώ».
Η Βυζαντινή Εκθεση στις ΗΠΑ
Στην Αμερική έχει δρομολογηθεί και η δημιουργία σωματείου μελών για το Μ.Μ., που θα εξασφαλίζει φορολογική έκπτωση των δωρεών, ενώ έχουν προγραμματιστεί μια σειρά εκδηλώσεων στην Ουάσινγκτον. Οι ενέργειες αυτές είναι παράλληλες, αλλά δεν ταυτίζονται με την έκθεση «Heaven and Earth: Art of Byzantium from Greek Collections», που θα φιλοξενηθεί στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσινγκτον (από τις 6 Οκτωβρίου) και τον Απρίλιο του 2014 θα μεταφερθεί στο Μουσείο Γκετί του Λος Αντζελες. Βασικός διοργανωτής της έκθεσης είναι το Μ.Μ., ενώ παράλληλα στέλνει δεκάδες εκθέματα από τις μόνιμες συλλογές του.
«Αυτές τις ημέρες ολοκληρώνω το εισαγωγικό κείμενο του καταλόγου. Το Μ.Μ. τράβηξε «βαρύ κουπί» για την έκθεση, η οποία θα είναι πολύ ωραία. Ο τίτλος της υποστηρίζει την Ελλάδα του Βυζαντίου ή το Βυζάντιο της Ελλάδας ή το Βυζάντιο για την Ελλάδα, ρε γαμώ το, διότι όλο το υλικό προέρχεται από εδώ, από την Κρήτη ώς τη Θράκη και τη Ρόδο«.
Μέσα στο ταραγμένο διάστημα της προηγούμενης περιόδου, ο Αγγελος Δεληβορριάς ξεκίνησε να γράφει τις αναμνήσεις, τις εμπειρίες, τις δυσκολίες, από τη διεύθυνση του Μουσείου Μπενάκη, όπου συμπληρώνει 40 χρόνια στη θέση του διευθυντή του (ανέλαβε το 1973). Το βιβλίο του, «Ενας απολογισμός και μια απολογία», θα κυκλοφορήσει την επόμενη πλέον χρονιά, καθώς άφησε για λίγο τη συγγραφή του για να «τρέξει» τα επείγοντα οικονομικά. «Η συγγραφή δεν τελειώνει ποτέ. Το άφησα για λίγο αλλά έχω γράψει 104 σελίδες. Το βιβλίο αρχίζει με δύο ρήσεις. Η μία του Γιάννη Τσαρούχη, που λέει «Στην Ελλάδα χρίζεσαι ό,τι δηλώσεις» και η άλλη του Γιώργου Κατσιφάρα «δεν με ξέρει ούτε ο θυρωρός της πολυκατοικίας μου». Αυτός που ονοματίζεται και αναγνωρίζεται στην Ελλάδα, σύμφωνα με ό,τι δηλώσει, και δεν τον ξέρει ούτε ο θυρωρός της πολυκατοικίας του… Ο απολογισμός είναι ένα μάθημα μουσειολογίας τελικά. Γιατί μουσειολογία δεν είναι το όποιο δίπλωμα από ένα πανεπιστήμιο, τα μεταπτυχιακά ή κάτι άλλο. Είναι μια συνεχής αντιπαράθεση με τα προβλήματα και την αντιμετώπισή τους στο συγκεκριμένο τόπο και χρόνο».
Οσο για το μέλλον «θα αντέξουμε» μου λέει και τραντάζεται στα γέλια. «Κι επειδή με όσα παρατηρούνται γύρω μας, η ανάγκη για επιβίωση μπορεί να μας οδηγήσει σε ακραία περιστατικά, το μόνο πλέον που εύχομαι είναι να αγαπιόμαστε».
…………………………………………………………………………..
*Μεγάλες εκθέσεις τα δύο επόμενα χρόνια
Η μία αφορά το έργο του Μέμου Μακρή, που καθόρισε την ελληνική γλυπτική του 20ού αιώνα. Και η άλλη του Ασαντούρ Μπαχαριάν, «μια θεώρηση του νεότερου ελληνικού πολιτισμού μέσα από τη μουσική, το θέατρο, τη ζωγραφική» και τη θρυλική γκαλερί του «Ωρα». Παράλληλα το Μουσείο Μπενάκη θα συμμετάσχει στους επετειακούς εορτασμούς του 2014 για τα 400 χρόνια απόν το θάνατο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, με τη διοργάνωση μεγάλης έκθεσης ενταγμένης στο ΕΣΠΑ, όπως και όλες οι εκδηλώσεις.
…………………………………………………………………………
Η δημόσια διοίκηση είναι το κακό αυτού του τόπου
Οι χορηγίες μειώνονται, η εύπορη τάξη είναι πιο «μαζεμένη» και με ελάχιστη διάθεση να βοηθήσει, σε αντίθεση με την παράδοση των εθνικών ευεργετών του τόπου. «Υπήρχε μια αστική τάξη, η οποία τινάχτηκε στον αέρα σιγά σιγά», παραδέχεται. «Είχε άλλον οραματισμό για την Ελλάδα. Μεγάλο μέρος της ήταν στη Διασπορά. Εξαφανίστηκε κι είναι γνωστοί οι λόγοι και οι τρόποι της εξαφάνισή της. Υπάρχει το πολύ νεότερο χρήμα, που δεν έχει τις προϋποθέσεις της παιδείας και τις ψυχικές, τουλάχιστον ακόμα, για να βοηθήσει. Σήμερα, ο καθένας πρέπει να κάνει τη δουλειά του και να βρίσκει τον πιο έντιμο και συνετό τρόπο για να εκπληρώνει αυτό που θεωρεί υποχρέωσή του».
Η οικονομική κρίση μπορεί να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες; «Σίγουρα. Κατ' αρχήν είναι μια ευκαιρία για νέες συσπειρώσεις. Το στοίχημα είναι πώς θα φέρεις τα αρνητικά τούμπα για να βγάλεις κάτι καλό, έστω και με καθυστέρηση. Δεν είμαι από εκείνους που πιστεύουν ότι “μαζί τα φάγαμε”. Φταίμε, αλλά πίστεψέ με, και ξέρω καλά την ιστορία, ήμασταν μονίμως προ αδιεξόδων. Επρεπε να αντιμετωπίζουμε τα προβαλλόμενα πρότυπα από την εξουσία με όποιες δυνάμεις διέθετε ο καθένας. Τις τελευταίες δεκαετίες είχε προβληθεί ένα είδος ζωής ελεεινό, καταναλωτικό, ψεύτικο. Οταν έπεσε η δικτατορία είχαν αναπτερωθεί για άλλη μια φορά οι ελπίδες μας. Πολλοί από εμάς ήξεραν πού βρίσκεται το κλειδί μιας πραγματικής αναγέννησης».
Σταματάει σαν να μη θέλει να συνεχίσει. Με παρότρυνση, τελικά, συμπληρώνει: «Η δημόσια διοίκηση είναι το κακό αυτού του τόπου, διότι εκεί στηρίζεται η συναλλαγή, η εξόφληση των κομματικών και πάσης άλλης φύσεως υποχρεώσεων. Και δυστυχώς ακόμα και η παιδεία εξαρτάται από τη δημόσια διοίκηση».
