ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Art
Μια παράσταση με ιστορία, ο «Κοινός Λόγος» της Ελλης Παπαδημητρίου, στο Φεστιβάλ Αθηνών
Ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος ξαναβρίσκει τις γυναίκες, που λένε ιστορίες από τη Σμύρνη, αυτές με τις οποίες το 1997, στην αυλή του Νέου Κόσμου, πριν ακόμα χτίσει το θέατρό του, έκανε μια μεγάλη επιτυχία, που νίκησε τον χρόνο. Ξαναδούλεψε το έργο εντελώς διαφορετικά, αφήνοντας όλα αυτά που μεσολάβησαν στην κοινωνία και το θέατρο να εκφραστούν στην παράσταση. Και έχει μια εξαιρετική διανομή: Λυδία Κονιόρδου, Ελένη Κοκκίδου, Μαρία Κατσανδρή, Ελένη Ουζουνίδου, Τάνια Παλαιολόγου
Της Εφης Μαρίνου Φωτ: Μάριος Βαλασόπουλος
Ο λόγος κοινών ανθρώπων, ατομικές και συλλογικές μνήμες ζωντανεύουν σε μια γνώριμή μας παράσταση, τον «Κοινό Λόγο» της Ελλης Παπαδημητρίου. Το έργο, που έγινε επιτυχία στο πρώτο του ανέβασμα στην αυλή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου πριν ακόμα λειτουργήσει το θέατρο, θα το δούμε ξανά την Τετάρτη 19 και την Πέμπτη 20 Ιουνίου στο Φεστιβάλ Αθηνών (Πειραιώς 260). Ο σκηνοθέτης Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος μιλάει για τη σχέση του με το έργο και τη συγγραφέα, για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται η εξουσία τον πολιτισμό, το αδιέξοδο της κυβερνητικής πολιτικής και δηλώνει οπαδός της αριστερής ουτοπίας, αφού νιώθει ακόμα έφηβος…
- Εχετε μια προσωπική σχέση με τον «Κοινό Λόγο» αλλά και την ίδια τη συγγραφέα;
«Ημουν σπουδαστής στη Δραματική Σχολή και συγχρόνως υπάλληλος στον «Κέδρο». Αλησμόνητα χρόνια. Ενας μαγικός κόσμος για τα νεανικά μάτια μου. Σ’ αυτόν τον χώρο άρχισα να συνειδητοποιώ πράγματα που αφορούσαν την πολιτική, τη λογοτεχνία, τον πολιτισμό. Μέσα εκεί μπαινόβγαιναν καθημερινά ο Ρίτσος, ο Τσίρκας, ο Βάρναλης, ο Λειβαδίτης και η Ελλη Παπαδημητρίου. Αυτή η γυναίκα έπαιξε ρόλο στη ζωή μου, τη θεωρώ πνευματικό μου καθοδηγητή».
- Αλήθεια, το 1974 πώς κινούνταν στην καθημερινότητα ο πνευματικός κόσμος;
«Μ’ ένα ούζο και μεζέ σε μια ταβερνίτσα γίνονταν συζητήσεις, πλάκες. Κανείς τους δεν πούλαγε μούρη. Υπήρχε η έννοια της παρέας, της αλληλεγγύης μεταξύ τους. Στον απόηχο της χούντας ακόμα, ενδιαφέρονταν περισσότερο για τα κοινά, παρά για την προβολή, τον ναρκισσισμό τους. Εκεί ανακάλυψα τον «Κοινό Λόγο». Τότε ούτε καν σκεφτόμουν σκηνοθεσίες, όμως το θέατρο με ενδιέφερε συλλογικά. Είχα πει λοιπόν στην Ελλη ότι αυτά τα κείμενα μπορούν να θεατροποιηθούν. Κι αργότερα, όταν έπαιξα σε μια παράσταση –κάκιστη- ήρθε, την είδε και μου είπε: «Αν τα κάνεις έτσι τα κείμενά μου και ως σκηνοθέτης, άφησέ τα καλύτερα στην ησυχία τους…». Μου έδωσε, όμως, τα δικαιώματα του έργου. Πέθανε πριν το ανεβάσω για πρώτη φορά, το 1997. Πριν από είκοσι χρόνια. Ενας λόγος που ξανακάνω την παράσταση είναι κι αυτός. Της το οφείλω».
- Είκοσι διηγήσεις για τις ειρηνικές μέρες της Μικράς Ασίας, την καταστροφή, τον πόλεμο, την κατοχή, τον εμφύλιο και τα πρώτα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια μέχρι και τη δεκαετία του ’50.
«Καταγεγραμμένες, ίσως, με τον καλύτερο τρόπο που έχει γίνει στην ιστορία του αφηγηματικού λόγου. Η Ελλη είχε ένα ξεχωριστό ταλέντο να προσεγγίζει τους ανθρώπους, να τους κάνει να της ανοίγονται, ν' ακούει και να καταγράφει –πάντα σημειώνοντας- κι ύστερα να επιμελείται το υλικό με τρόπο αριστοτεχνικό. Τα κείμενά της δεν είχαν επιστημοσύνη, ήταν γεμάτα ανθρωπιά και ειλικρίνεια. Προσθέσαμε ακόμα ένα κείμενο για τη σφαγή του Πόντου, η οποία δεν ακούμπησε θεαματικά στην κοινή γνώμη, γιατί την «παράσταση» έκλεψε η κοσμοπολίτισσα Σμύρνη. Η φτώχεια του Πόντου και το αντάρτικο στα βουνά έμειναν στη σκιά. Η Ελλη, από μεγαλοαστική οικογένεια της Σμύρνης, πήγε να σπουδάσει Γεωπονική στο Λονδίνο για να ασχοληθεί με τα πατρικά πάμπολλα κτήματα. Στο μεταξύ έγινε η Μικρασιατική Καταστροφή και βρέθηκε στην Ελλάδα. Ως γεωπόνος συμμετείχε στην επιτροπή που μοίραζε κτήματα σε πρόσφυγες, στην Αθήνα και την επαρχία. Ετσι άρχισε να συζητά με κόσμο για τους διωγμούς, τον ανθρώπινο πόνο, την αίσθηση του ηττημένου, τον ρόλο της γυναίκας, την αξιοπρέπεια».
- Η παράσταση έχει προϊστορία. Γιατί την επαναλαμβάνετε;
«Το 1997 έγινε στην αυλή του Θεάτρου Ν. Κόσμου χωρίς να έχει χτιστεί ακόμα το θέατρο. Υπήρχε μόνο ένα σπιτάκι κι ένα πηγάδι. Για μένα η αυλή σημαίνει πολλά, μας καθόρισε ως χώρα. Μια ωραία μεγάλη «αυλή» είναι η ορχήστρα στα αρχαία θέατρα. Ως Κωνσταντινουπολίτης μεγάλωσα σε αυλή, στα σύνορα Ανω Ιλισίων και Καισαριανής, με ό,τι συμβολίζει η περιοχή. Ανάμεσα σε γυναίκες του σπιτιού, της γειτονιάς, ακούγοντας ιστορίες και μαθαίνοντας τραγούδια. Γι’ αυτό αγαπώ τις γυναίκες. Η παράσταση επαναλήφθηκε το 2004 στα Αδανα της Τουρκίας, μια συγκλονιστική εμπειρία. Η τωρινή εκδοχή μάς βρίσκει όλους απομακρυσμένους από την πρώτη ανάγνωση. Σ’ αυτά τα δεκαέξι χρόνια συνέβησαν πολλά σε μένα, στην κοινωνία, στο θέατρο. Οι επιρροές το διάστημα αυτό αποτυπώνονται στην παράσταση μαζί με το παρελθόν της. Ο «Κοινός Λόγος» υπήρξε από τις πρώτες αφηγηματικές παραστάσεις. Και είναι συγκινητικό πώς μετά από χρόνια έρχεται να συνομιλήσει με άλλες παρόμοιες δουλειές σαν το «Γιοι και Κόρες» του Γιάννη Καλαβριανού».
- Ενας τοίχος-μνημείο το σκηνικό, με εκατόν είκοσι πορτρέτα…
«Είναι όλες φωτογραφίες ανώνυμων προγόνων. Οταν στήθηκε το σκηνικό, ζήτησαν και οι ηθοποιοί να θυμηθούν κάποιον δικό τους κι έφεραν μια φωτογραφία. Κι έτσι φτιάχτηκε το δικό μας μνημείο από καρδιάς, από αίμα και δάκρυ, όχι σαν κι αυτά της εξουσίας. Τα κοστούμια είναι σύγχρονα, αλλά και η ίδια η παράσταση ήθελα να φέρει τις αλλαγές στο πέρασμα των χρόνων, από τότε που πρωτοπαρουσιάστηκε. Με απασχόλησε το πώς αφουγκράζεσαι σήμερα την κοινωνία. Ενα κείμενο αλλιώς το διαβάζεις στα τριάντα σου κι αλλιώς στα πενήντα σου. Αλλαξα συνειδητά τη διανομή, παρ' όλο που εκτιμώ πολύ τους ηθοποιούς στην πρώτη εκδοχή. Αναζητούσα μια φρέσκια ματιά στην παράσταση. Ηταν σημαντικό το στοιχείο που θα έφερνε στην πρόβα μιαν άλλη προσωπικότητα».
- Κρατήσατε όμως μια ηθοποιό από την πρώτη παράσταση, τη Μαρία Κατσανδρή.
«Γιατί είμαστε τριάντα χρόνια φίλοι. Κάποια στιγμή απομακρυνθήκαμε και ήθελα μέσω της παράστασης να ξαναβρεθούμε».
- Πώς τα βγάζει οικονομικά πέρα ένα θέατρο σαν αυτό του Νέου Κόσμου, χωρίς πια την επιχορήγηση; Είχατε κατηγορηθεί ότι εισπράττατε το μεγαλύτερο στη λίστα των επιχορηγούμενων ποσόν.
«Η κατηγορία δεν με αφορά. Το θέατρο έπαιρνε τις μεγαλύτερες επιχορηγήσεις, αλλά τις μοίραζε σε δέκα έως δεκαπέντε θιάσους. Δηλαδή, αναλογικά το ποσόν των δικών μου σκηνοθεσιών ήταν αυτό μιας πρωτοεμφανιζόμενης ομάδας».
- Νοικιάζατε το θέατρο σε ομάδες;
«Ποτέ. Εκανα απλώς συμπαραγωγές με νεανικές άστεγες ομάδες. Μέσα στην κρίση -2010, 2011, 2012- συνέχιζα να λειτουργώ όπως πάντα, με πολλές παραγωγές. Επτά τη μια χρονιά, έξι τη δεύτερη. Αυτό οικονομικά ήταν καταστροφή. Συγχρόνως συνειδητοποίησα ότι το να μετατραπώ σε καλό ή κακό αφεντικό δεν με αφορά. Αν κάτι δηλαδή βγήκε θετικό μέσα στην καταστροφή, ήταν η αλλαγή πλεύσης. Χωρίς ν’ αλλάξει ο βασικός τρόπος που λειτουργεί το θέατρο, συνυπάρχουμε με άλλους σαν να είμαστε συμπαραγωγοί και παλεύουμε για το καλύτερο αποτέλεσμα. Εχω χρέη αλλά είμαι πεισματάρης. Ας πονά το στομάχι, ας ασπρίζουν τα μαλλιά μου, δεν παραιτούμαι. Προσπαθώ να μειώνω τα χρέη, να τακτοποιώ τις υποχρεώσεις».
- Το αιφνιδιαστικό λουκέτο στην ΕΡΤ πώς σας φάνηκε;
«Αποτρόπαια πράξη μιας πεντακάθαρα ακροδεξιάς κυβέρνησης, επικίνδυνης. Το κομμάτι που τους έλειπε, η Χρυσή Αυγή, ξαναμπαίνει στο μαντρί. Αυτό που ζούμε δεν είναι δημοκρατία. Η δημόσια τηλεόραση αλλά και το ραδιόφωνο, παρά τα λάθη τους -που δημιούργησαν αυτοί που τώρα την έκλεισαν-, ήταν το μοναδικό μέσον που επί χρόνια ασχολιόταν με τον λόγο, τη γλώσσα, τον πολιτισμό, τις τέχνες, το ντοκιμαντέρ, τους μετανάστες, την επαρχία».
- Το θέμα της ασφάλειας των θεάτρων πόσο αφορά τον δικό σας χώρο;
«Η Ενωση Μη Κερδοσκοπικών Θιάσων (ΕΜΚΕΘΙ) με μέλη ογδόντα θέατρα βρίσκεται καιρό τώρα στο ίδιο τραπέζι συζητήσεων με ανθρώπους του Δήμου Αθηναίων ώστε να δημιουργηθεί ένα νέο πλαίσιο νόμου. Προέχει η δημιουργία νέου νόμου και όχι αναγγελτήρια για σφράγισμα θεάτρων. Οσα θέατρα πρέπει να κλείσουν να κλείσουν, αλλά βάσει των νέων ρυθμίσεων που επεξεργάζεται η επιτροπή. Το θέμα είναι πολύπλοκο και ό,τι ισχύει νομοθετικά αφορά ξεπερασμένα μοντέλα. Για παράδειγμα, κατά την Πυροσβεστική θέατρα πενήντα θέσεων δεν θεωρούνται τόποι συνάθροισης. Τι ισχύει επιτέλους;».
- Παρ' όλα αυτά σάς βλέπω αισιόδοξο.
«Είμαι ευτυχισμένος που ο νεαρός γιος μου και η νεαρότατη γυναίκα του έκαναν οικογένεια. Που μου χάρισαν δύο εγγόνια κι έτσι είμαι… μπαμπα-παππούς. Μπορώ να παίζω με τα μωρά, τώρα που ακόμα αντέχω. Κι αυτό είναι μεγάλη ευλογία».
INFO: Φεστιβάλ Αθηνών, Πειραιώς 260, Κτίριο Η. «Κοινός Λόγος» της Ελλης Παπαδημητρίου. Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος. Σκηνικά-κοστούμια: Αντώνης Δαγκλίδης. Επιλογή και διδασκαλία τραγουδιών: Κώστας Βόμβολος. Επιμέλεια κίνησης: Αγγελική Στελλάτου. Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης. Παίζουν: Λυδία Κονιόρδου, Ελένη Κοκκίδου, Μαρία Κατσανδρή, Ελένη Ουζουνίδου, Τάνια Παλαιολόγου. 19 και 20 Ιουνίου στις 21.00.
………………………………………………………………………………………………………
«Εδώ, ούτε τα καλά του καπιταλισμού δεν μπορούμε να καρπωθούμε»
- Είστε αριστερός;
«Θέλω να είμαι αριστερός».
- Το λέτε σαν να μην μπορείτε να είστε…
«Γιατί η Αριστερά είναι πάντα στα όρια του ουτοπικού».
- Δεν είστε κάπως ώριμος για να αναζητείτε ακόμα το ουτοπικό;..
«Νιώθω μικρός σαν έφηβος… Δεν υπήρξα ποτέ κομματικό μέλος σε καμιά επίσημη Αριστερά. Πιστεύω στην πολιτική που έχει επίκεντρο τον πολίτη. Που αγαπά τον άνθρωπο, κι ας ακούγεται παλιομοδίτικο αυτό. Ο καπιταλισμός έχει και τα καλά του. Εμείς ούτε καν αυτά δεν είμαστε ικανοί να καρπωθούμε. Στην Αγγλία ή στη Γερμανία γίνεται έντονη κριτική στις κυβερνήσεις. Ο Ρίχτερ σε παράστασή του στη Schaubühne -που δημιούργησε με κρατική επιχορήγηση- μπορεί να μιλά μέσα σ’ ένα κρατικό θέατρο εναντίον της Μέρκελ, αποκαλώντας την Τέταρτο Ράιχ. Εμείς εδώ, όταν ειπώθηκαν αντίστοιχα πράγματα, μας εγκάλεσαν στην τάξη: “Ε μην το τραβάμε το σχοινί”. Στην Αγγλία, ο διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου τα έβαλε ανοιχτά με τον υπουργό πολιτισμού και δεν απολύθηκε. Εδώ πρέπει να τα πηγαίνεις καλά με τον πολιτικό σου προϊστάμενο, να προετοιμάζεις επίσης το έδαφος για να σε κρατήσει και ο επόμενος που θα αναλάβει. Επιλέγω να μην είμαι προσεκτικός. Διεκδικώ το δικαίωμα, τουλάχιστον, να νιώθω ελεύθερος».
- Αλλά με ποιον πρακτικό τρόπο θα εξυγιανθεί το, κατά γενική ομολογία, πάσχον δημοσιονομικό;
«Η πολιτική της μνημονικής κυβέρνησης που απλώνεται από τον Βορίδη μέχρι τον Κουβέλη, δεν επικεντρώνεται σ’ αυτό που λες εξυγίανση αλλά, ξανά, στα καλά και συμφέροντα: πελατειακές σχέσεις, μέριμνα για τους δικούς τους ανθρώπους. Δεν είναι πολιτική σωτηρίας της χώρας, αλλά διατήρηση καρεκλών με τον παραδοσιακό τρόπο, τον τόσο γνώριμό μας. Η αποτυχία της πολιτικής τους φαίνεται στα αδυσώπητα νούμερα: ενάμισι εκατομμύριο άνεργοι, μισθοί 400 ευρώ για οικογενειάρχες και επαχθής φορολόγηση. Ο άνθρωπος πετάχτηκε στην μπάντα, αυτό συνέβη».
- Και ο πολιτισμός;
«Ποιος πολιτισμός; Με υπουργούς Πολιτισμού που πληρώνονται για τη συγκεκριμένη αρμοδιότητα και δηλώνουν ότι κατά λάθος βρίσκονται σ’ αυτή τη θέση; Ή με εκείνους που ενίσχυαν ανέγερση βιβλιοθηκών και μοναστηριών στην εκλογική τους περιφέρεια ώστε να μαζεύουν ψήφους; Δεν υπάρχει διαφάνεια πουθενά. Και για κάθε υπουργό Πολιτισμού αυτή η θέση αποτελεί προθάλαμο μετέπειτα κομματικής εξέλιξης».
