«Μία σημαντική επιστημονική διάλεξη με θέμα τους Αιγυπτιώτες Ελληνες ευεργέτες και τη συμβολή τους στην οργάνωση του νέου ελληνικού κράτους οργάνωσε η Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής διασποράς σε συνεργασία με το Πάντειο Πανεπιστήμιο και το Αιγυπτιακό Μορφωτικό Κέντρο. Ομιλήτρια ήταν η καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη, ενώ χαιρετισμό απηύθυναν ο πρύτανης του πανεπιστημίου Γρηγόρης Τσάλτας, ο πρέσβης της Αιγύπτου Τάρεκ Αντελ και ο μορφωτικός ακόλουθος της πρεσβείας της Αιγύπτου Χισάμ Νταρουίς.

→Η λειτουργία των ευεργετών εγγράφεται στην όλη ανοδική πορεία της αστικής τάξης που πραγματοποιούσε τον αστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας

→Ως «οργανικοί διανοούμενοι» (με την γκραμσιανή έννοια) συνέβαλαν καθοριστικά στη συγκρότηση των θεσμών και των κρατικών οργάνων και, μέσω αυτών, στην εμπέδωση της ηγεμονίας της τάξης τους

Συνέντευξη στη Διαλεκτή Αγγελή

-Ποιος ήταν ο βασικός στόχος της διάλεξής σας;

Η Ελληνική Διασπορά τον 19ο και μέρος του 20ού αιώνα έχει τεράστια σημασία για τη συγκρότηση της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας και η μελέτη της αντιπροσωπεύει κεντρικό κεφάλαιο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

-Πότε αρχίζει η Ελληνική Διασπορά και πώς φτάνει μέχρι τις μέρες μας;

Από τον 17ο αιώνα, οι ευρωπαϊκές μητροπόλεις, μέσω του εμπορίου ή και των όπλων, εξάρτησαν την Ανατολή από τη Δύση. Το γεγονός αυτό συνοδεύτηκε με μακροχρόνιους πολέμους ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η ανάπτυξη της αποικιοκρατίας συνοδεύτηκε από την ίδρυση πολλών παροικιών. Τον 18ο αιώνα, η ανάπτυξη των ελληνικών κοινοτήτων απλώνεται στην Κεντρική Ευρώπη και τη μεσημβρινή Ρωσία, στις μεγάλες πόλεις (Βουδαπέστη, Βιέννη, Βουκουρέστι, Βράιλα, Κονστάντσα, Οδησσό) καθώς και στα λιμάνια (Τεργέστη, Μασσαλία, Λιβόρνο). Τον 19ο αιώνα, η Ελληνική Διασπορά κατευθύνεται στον Νότο, στην Αίγυπτο. Τότε συγκροτούνται ελληνικές κοινότητες σε Αλεξάνδρεια, Κάιρο, Μανσούρα, Σουέζ, Μίνια, Ασιούτ -πρακτικά σε ολόκληρη την Ανω και Κάτω Αίγυπτο- και ανθηρές παροικίες ως γόνιμο πλαίσιο της οικονομικής δραστηριότητάς της και της κοινωνικής της ζωής. Ο 19ος και οι αρχές του 20ού αιώνα λοιπόν αποτελούν την εποχή της παγκόσμιας επέκτασης του αποικιακού συστήματος με κέντρο τις δυτικές μητροπόλεις. Ο παροικιακός Ελληνισμός εντάσσεται οργανικά στη διαδικασία συγκρότησης του αποικιακού αυτού συστήματος, όπως και στον συνακόλουθο διεθνή καταμερισμό της εργασίας. Η κρίση του αποικιακού συστήματος συμπαρέσυρε και τις ελληνικές παροικίες. Η εξωγενής φυγή των Αιγυπτιωτών Ελλήνων μετά τη νασερική επανάσταση οδήγησε τελικά στην κατάρρευση της αιγυπτιώτικης παροικίας.

-Πώς αξιολογείτε την εμπορική δραστηριότητα των Ελλήνων στην Αίγυπτο;

Το συνολικό αποτέλεσμα της οικονομικής τους παρουσίας παραδειγματικά εικονογραφείται από τις διαδρομές κορυφαίων επιχειρηματιών, οι οποίοι, πέρα από την οικονομική-κοινωνική τους λειτουργία στο πλαίσιο της παροικίας, ενδιαφέρθηκαν αποφασιστικά για την πορεία και, στο βάθος, για τον αστικό εκσυγχρονισμό της ιδιαίτερης πατρίδας τους, του εθνικού κέντρου. Μεταξύ αυτών βρίσκονται τυπικά και οι μεγάλοι ευεργέτες.

 -Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της λειτουργίας των ευεργετών;

Η σύμπτυξη και συμπύκνωση των λειτουργιών ολόκληρης της παροικίας σε ένα πρόσωπο προσδιορίζει τα χαρακτηριστικά του ευεργέτη. Από τη σύμπτυξη αυτή προκύπτει ο θεμελιώδης μηχανισμός του φαινομένου, που υποστηρίζεται από τη νοοτροπία της κοινωνικής αλληλεγγύης και της προσωπικής αναγνώρισης, ενώ παράλληλα σηματοδοτεί τη διαδικασία μετάβασης από την παραδοσιακότητα στη νεωτερικότητα (δηλαδή από το «εμείς» στο «εγώ») καθώς και τη συναφή ανάδειξη της προσωπικής διαδρομής με όρους ατομικής εποποιίας. Η λειτουργία των ευεργετών εγγράφεται στην όλη ανοδική πορεία της αστικής τάξης που πραγματοποιούσε τον αστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας. Η επικρατούσα αστική ιδεολογία προσκαλεί τα άτομα ως χρηματοφόρα υποκείμενα να παρέμβουν στους θεσμούς και να αναλάβουν, με όρους ατομικού έργου, αντικείμενα συλλογικά, τα οποία στην παραδοσιακή κοινωνία μόνον ως έργα συλλογικών οντοτήτων νοούνται. Οι ευεργέτες ως «οργανικοί διανοούμενοι» (με την γκραμσιανή έννοια) συνέβαλαν καθοριστικά στη συγκρότηση των θεσμών και των κρατικών οργάνων και, μέσω αυτών, στην εμπέδωση της ηγεμονίας της τάξης τους. Εργάστηκαν για την ηγεμονία της τάξης τους στο σύνολο του έθνους και της κοινωνίας και συνέβαλαν στην εμπέδωση αυτής της ηγεμονίας με όρους όχι μόνον οικονομικής και πολιτικής ισχύος και κυριαρχίας, αλλά κυρίως στο επίπεδο της ιδεολογικής, νοοτροπικής και πνευματικής διάκρισης, υπεροχής, καθολικής αναγνώρισης και εν τέλει ηγετικής λειτουργίας που σταθεροποιεί την ηγεμονία της μεγαλοαστικής τάξης.

-Ποια θεωρείτε ότι είναι η θέση του ευεργετισμού σήμερα;

Στο Πάντειο Πανεπιστήμιο διδάσκεται συστηματικά η ιστορία του παροικιακού φαινομένου και αναλύεται το κρίσιμο φαινόμενο του ευεργετισμού. Η βαθύτατη οικονομική και κοινωνική κρίση που γνωρίζει σήμερα η πατρίδα μας –όπου οι ανάγκες της χώρας είναι αυξημένες, ενώ οι πόροι της πολιτείας συνεχώς περιορίζονται- αποτελεί μια νέα μεγάλη πρόκληση, στην οποία οι Ελληνες ευεργέτες καλούνται να ανταποκριθούν, σύμφωνα με τις νέες ιστορικές συνθήκες.

…………………………………………………………………………………………..

ΜΑΤΟΥΛΑ ΤΟΜΑΡΑ-ΣΙΔΕΡΗ, καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο