Του Φίλιππου Δ. Δρακονταειδή*

Αν ο Κώστας Αξελός βρισκόταν σήμερα ανάμεσά μας, θα υπήρχε η αφορμή να συζητήσουμε μαζί του για το έργο του. Αυτό δεν θα σήμαινε πως η αξία του θα φωτιζόταν περισσότερο, ούτε πως η κατανόησή του θα ενισχυόταν. Θα ήταν όμως μια προσδοκία περαιτέρω παιδείας. Τώρα που το έργο του μόνο είναι στη διάθεσή μας, ισχύει η καλοπιστία της επιβεβαίωσής του, η οποία εδράζεται στο παρόν των αρχών του εντός του μέλλοντός μας.

Εχει παρέλθει η μακρά περίοδος από τους Προσωκρατικούς –με κύριο σημείο αναφοράς τον Ηράκλειτο– και ώς τον Μαρξ, όπου η φιλοσοφία πραγμάτωσε την οικοδόμηση του μεγαλείου της, επιδεικνύοντας τη μακροβιότητα της σκέψης, ακάματο γεννήτορα θεωριών και συστημάτων, που καθόρισαν ιστορικές και κοινωνικές φαντασιώσεις, συμβάσεις και ανατροπές. Αυτή η πραγμάτωση υπήρξε ο χαμός της φιλοσοφίας, επειδή δεν ήταν άλλο από συμπεράσματα και επιβολές, που αντιμετώπιζαν ως αιρέσεις τα απαντημένα εκ μέρους της ερωτήματα, επανεμφανιζόμενα διαρκώς ως αναπάντητα, εντός του ανθρώπινου κόσμου και του σύμπαντος Κόσμου.

Η υπευθυνότητα του στοχασμού παραμερίστηκε: η ενόχληση της σκέψης δίχως όνομα, της αμείλικτης σκέψης, εντός της πλάνης της διαρκούς περιπλάνησης προς την κατεύθυνση μιας ανοιχτής συστηματικής, που προσπαθεί να φέρει ώς τη γλώσσα και να σκεφτεί το άνοιγμα του κόσμου αδιαχώριστο από το άνοιγμα του χρόνου, προκάλεσε την κοινοτοπία του ανεκτού, όπου η ανοχή είναι η νέκρωση του ερωτήματος. «Χωρίς να ξέρει τις προϋποθέσεις του, ο κόσμος όλος βαδίζει για να πραγματοποιήσει τις έσχατες συνέπειές του: τις τεχνικές και τις επιστημονικές και χρησιμοποιεί διάφορες παρδαλές ιδεολογίες».(1) Σε αυτές ασφυκτιά ο στοχασμός (ο λόγος), ψάχνοντας να βρει το νόημα (τον λόγο) της φύσης, της θεότητας, του ανθρώπου, της πόλης, του κόσμου εντός του Κόσμου.

Ο λόγος για το νόημα του λόγου είναι η γοητεία του παραμερισμού της απάντησης προς εναγκαλισμό του ερωτήματος, είναι η αυταπάτη της δημιουργίας ανοιγμάτων. «Μάχες με αυταπάτες είναι δυνατές και αναγκαστικές. Καταλήγουν, όμως, πάντα σε άλλο αποτέλεσμα από αυτό, που, υποθετικά, αποσκοπούσαν».

Πρόκειται λοιπόν για ένα παιχνίδι στοχασμού του Κόσμου δίχως τέλος, για ένα ξετύλιγμα δίχως όριο, για μια ζαριά, που θα είναι πάντα διαφορετική από την προηγούμενη, έστω και αν είναι ίδια με την επόμενη: «Το παιχνίδι του Κόσμου είναι ακριβώς η συνάρτηση της τύχης και της αναγκαιότητας, αυτών δηλαδή που εμείς οι άνθρωποι ερμηνεύουμε σαν τύχη και αναγκαιότητα… Αυτό που μας εμφανίζεται σαν ο κάλλιστος κόσμος δεν είναι, επίσης, παρά ένας σωρός σκουπιδιών, όπως έλεγε ήδη ο Ηράκλειτος… Ο ανθρωπισμός συμβαδίζει με την αυθαίρετη τοποθέτηση του ανθρώπου στο κέντρο του Κόσμου. Ετσι ξαπλώνονται όλες οι ανθρωπιστικές κατακτήσεις και, σύγχρονα, οι απάνθρωπες κτηνωδίες, που έχουν και οι δύο τον ίδιο παρονομαστή: τον παραφουσκωμένο από υπεροψία και φθόνο άνθρωπο.

Μόνο ένα ξεπέρασμα αυτής της θέσης και αυτής της αυτοκατανόησης του ανθρώπου μπορεί να συντελέσει στο άνοιγμα ενός νέου ορίζοντα. Θα ήθελα η ριζική σκέψη, της οποίας είμαι το όργανο, να διασχίσει τον ορίζοντα σαν ένα στοχαστικό μετέωρο –ανάμεσα στη γη και στον ουρανό– προβληματίζοντας όλα τα επίπεδα πλανητικά και πλάνα, ομολογώντας το παιχνίδι της πλάνης, που δεν αναφέρεται σε καμία αλήθεια, σε κανένα απόλυτο… Συμπαρασύρει όλη την οικουμένη –τον πλάνητα αστέρα– χωρίς αυτός να ξέρει πού πηγαίνει και γιατί». Κοντολογίς, ο Κώστας Αξελός έθεσε τέτοιο παρόν εντός του παιχνιδιού του Κόσμου του μέλλοντός μας.

Λίγα χρόνια μετά την άφιξή του στη Γαλλία, του είχε ζητηθεί από γαλλικό περιοδικό ένα περιορισμένο σε έκταση κείμενο για την Ελλάδα. Το κείμενο εκείνο κυκλοφόρησε το 2010 από τις εκδόσεις Νεφέλη με τίτλο «Η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας» και προκάλεσε αναγνωστικό ενδιαφέρον. Πολύ νωρίτερα («Βήμα», 16.6.1973), είχε διατυπώσει την άποψή του για τον τόπο της γέννησής του, η οποία πέρασε αυτολεξεί συχνά στο κείμενό του: «Η σύγχρονη Ελλάδα είναι ένα ανοιχτό πρόβλημα, του οποίου τα παράθυρα και οι πόρτες είναι κλειστές… Ενας περίεργος μύθος κυκλοφορεί ακόμα υπόγεια και πάλλεται στην ατμόσφαιρα του γαλάζιου κενού. Η Ελλάδα και οι Ελληνες δεν έχουν σκέψη. Μήπως δεν τη χρειάζονται; Δεν πρόκειται για συμπέρασμα. Απλούστατα, η νεότερη Ελλάδα δεν φαίνεται να έχει ανάγκη από σκέψη. Ισως… να μπορούμε να πούμε πως η νεότερη Ελλάδα είναι ένα ιστορικό λάθος… Ορισμένοι Ελληνες ξεφεύγουν από τα στενά πλαίσια της Ελλάδας και συνδέονται με την Ευρώπη και με την οικουμενική Σκέψη, Ποίηση και Τέχνη. Στα τριάντα περίπου χρόνια που λείπω, έκανα αρκετά συχνά μερικά καλοκαιρινά ταξίδια στην Ελλάδα. Δεν συνάντησα, όμως, πουθενά ένα αιματηρό ενδιαφέρον για τη δουλειά της σκέψης. Η σύγχρονη Ελλάδα φαίνεται να την αγνοεί. Ζει βυθισμένη μόνο σε μιαν αμεσότητα. Από εκεί προέρχονται επίσης και τα δεινά της». Ο Κώστας Αξελός έθεσε τέτοιο παρόν εντός του παιχνιδιού του κόσμου του ελληνικού μέλλοντός μας.

* Συγγραφέας

(1) Τα εισαγωγικά παραπέμπουν στη συνέντευξη του Κ. Αξελού προς τον Γιώργο Πηλιχό, η οποία δημοσιεύτηκε στο «Βήμα» στις 16 Ιουνίου 1973. Χρήση της γίνεται με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 40 χρόνων από εκείνη την ημερομηνία. Με πλάγια γράμματα αποδίδονται λέξεις και ορισμοί που διατρέχουν τα κείμενα του Κ. Αξελού.

Μια αναμνηστική φωτογραφία από το Σεριζί λα Σαλ. Διακρίνονται δεύτερος από αριστερά ο Μορίς ντε Γκαντιγιάκ, τέταρτος ο Ζακ Ντεριντά και τελευταίος δεξιά ο Κώστας Αξελός