Της Κατερίνας Α. Βαρελά*
Πρόσωπα που στάθηκαν μάρτυρες ή και συντελεστές σε ένα μεγάλο γεγονός συγγράφουν ή αφηγούνται τα γεγονότα που έζησαν και οι μαρτυρίες τους, με αδιαμφισβήτητη ιστορική αξία, χρησιμοποιούνται ως ιστορική πηγή, αν και με επιφυλάξεις (καθώς οι πληροφορίες πρέπει να διασταυρωθούν από πιο αντικειμενικές πηγές).
O επί πολλά χρόνια υπουργός του ΠΑΣΟΚ, Παρασκευάς Αυγερινός, με το βιβλίο του «Η Αλλαγή τελείωσε νωρίς…», κατέγραψε τις αναμνήσεις του, υποστηρίζοντας ότι η «Αλλαγή» σταμάτησε πριν «αρχίσει»- αναφερόμενος και σε γεγονότα σχετικά με την ψυχική κατάσταση του Ανδρέα Παπανδρέου.
Ως προς το συμπέρασμα του Παρ. Αυγερινού για την «Αλλαγή», κανείς δεν θα ισχυριζόταν ότι επικράτησε όπως ονειρεύονταν -ακόμα και ο εμπνευστής της, ο Ανδρέας Παπανδρέου – καθώς η άσκηση εξουσίας και η εφαρμογή της πολιτικής σε ένα δημοκρατικό καθεστώς απαιτεί διάφορους αναγκαστικούς συμβιβασμούς.
Επίσης, η παρατεταμένη άσκηση της εξουσίας – η μεταμόρφωση του ΠΑΣΟΚ από κόμμα αντιπολίτευσης σε κόμμα εξουσίας άρχισε να μεταμορφώνει και το ιδεολογικό πρόσωπο και να δημιουργεί ρωγμές στη συνοχή του. Τα κομματικά στελέχη, που είχαν αναδειχθεί χάρη στη δυναμική του Ανδρέα Παπανδρέου, καθώς και οι λαϊκές δυνάμεις στήριξής του, που είχαν αναβαθμιστεί κοινωνικά και οικονομικά, μετατράπηκαν σε ομάδες, που κινούνταν με διαφορετικά και πολλές φορές ανταγωνιστικά συμφέροντα. Παράλληλα, η εξουσία «μαγνήτισε» στελέχη πολιτικά που δεν είχαν ιδεολογική ταύτιση.
Αυτό όμως δεν μπορεί να διαγράψει τη σαρωτική μεταρρυθμιστική παρέμβαση του Ανδρέα Παπανδρέου και του ΠΑΣΟΚ που άλλαξε ριζικά την εικόνα της χώρας.
Κατά την πρώτη κυβερνητική θητεία του, που αποτελεί την πιο γόνιμη σε μεταρρυθμίσεις περίοδο όχι μόνο του ΠΑΣΟΚ αλλά και κάθε μεταπολεμικής ελληνικής κυβέρνησης, δεν είναι υπερβολή ότι άλλαξε ριζικά το πολιτικό κλίμα, παρά την αντίσταση ελληνικών και ξένων παραγόντων ή την κυβερνητική απειρία. Η πληθώρα των μέτρων υπέρ της ισότητας και των ελευθεριών και η ενσωμάτωση στο πολιτικό σκηνικό του μισού σχεδόν ελληνικού λαού, που ώς τότε βρισκόταν «εκτός», συνιστούν επιτεύγματα μείζονος σημασίας.
Να θυμηθούμε τον διπλασιασμό των μισθών και συντάξεων, την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, το άνοιγμα των συνόρων για την επιστροφή των πολιτικών προσφύγων κ.α.
Εγιναν όλα καλά; Και βέβαια, όχι. Εξαίρεση δεν θα αποτελούσε το Σύστημα Υγείας. Δεν μπορεί όμως, να παραβλέψει κανείς ότι: Από 1 δισ. 300 εκατ. που είχαν διατεθεί το 1980, το 1984 διατέθηκαν για την Υγεία πάνω από 10 δισ. Η αύξηση από 3,4% στο ΑΕΠ για την Υγεία το 1980 ανήλθε σε 5% το 1984 και σε 7% το 1989. Νοσοκομεία ιδρύθηκαν και στελεχώθηκαν το ΙΚΑ επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα κ.α.
Θα μπορούσαν να έχουν θεσμοθετηθεί καλύτερα, αλλά αυτό δεν ακυρώνει το όλο έργο. Είναι σωστό να κάνει ένα στέλεχος αυτοκριτική, αλλά ξενίζει η ισοπεδωτική τάση, αφού άλλωστε, ο ίδιος ο Αυγερινός δεν εξηγεί γιατί εξακολούθησε να υπηρετεί σε υψηλές θέσεις τον χώρο τα χρόνια που ακολούθησαν.
Από την άλλη, η αναφορά του σε πολύ προσωπική κατάσταση του Ανδρέα Παπανδρέου, ξαφνιάζει δεδομένης της ιδιότητας του συγγραφέα, που γνωρίζει πόσο ευαίσθητα είναι αυτά τα θέματα. Αρμοδιότερος να εξηγήσει όλα αυτά με επιστημονική τεκμηρίωση είναι ο καθ. ακαδημαϊκός, Κων/νος Στεφανής, ο οποίος ώς σήμερα δεν έχει τοποθετηθεί. Από άλλες μαρτυρίες συνθέτουμε το ψηφιδωτό της προσωπικότητας του Ανδρέα. Ο καθ. Δημ. Κρεμαστινός, ο οποίος υπήρξε θεράπων ιατρός του και βρισκόταν σε διαρκή επαφή, εξομολογήθηκε ότι ο Ανδρέας ήταν δύσκολη προσωπικότητα που «ήταν σχεδόν αδύνατο να τη γνωρίσεις. Σιγά σιγά τον γνώρισα καλά, με γνώρισε και ο ίδιος επίσης πολύ καλά, και ο πάγος έλιωσε εντελώς». Σε συνέντευξή του, στον Θανάση Νιάρχο για «Τα ΝΕΑ», μίλησε για τον τρόπο που αντιμετώπισε την ασθένειά του, που τον οδήγησε στο χειρουργείο και πολλές φορές κοντά στον θάνατο.
«[…]Εκείνο που με εντυπωσίασε περισσότερο είναι ότι δεν είδα ποτέ στο πρόσωπό του την αγωνία που φυσιολογικά έχει κάθε άνθρωπος όταν αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο του θανάτου. Οποιοσδήποτε διαβλέπει ότι χάνεται, αλλάζει ο χαρακτήρας του σε βαθμό που πολλές φορές ο γιατρός δίνει φάρμακα προκειμένου να αντιμετωπιστεί η ψυχολογική αστάθεια του αρρώστου. Κάτι ανάλογο δεν διέκρινα ποτέ στον Ανδρέα Παπανδρέου.[…] δεν ενδιαφερόταν για τον μετά θάνατον Ανδρέα Παπανδρέου. Ούτε πολιτικά επιδίωξε τη διαδοχή του στο ΠΑΣΟΚ. Ούτε να έχει μια ειδική μετά θάνατον μεταχείριση – τάφους, ανδριάντες ή οτιδήποτε άλλο […]».
Η μαρτυρία του Κρεμαστινού δεν σκιαγραφεί άνθρωπο καταθλιπτικό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι ευθύνες ενός μεγάλου ηγέτη δεν μπορούν προκαλέσουν επεισόδια τέτοιου είδους. Στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν καταγραφεί προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζαν όλοι σχεδόν οι μεγάλοι ηγέτες (από τον Τσόρτσιλ, τον Στάλιν ώς τον Κένεντι) και υπό την πίεση των ευθυνών τους.
Εκείνο που προβληματίζει είναι ο λόγος και ο χρόνος, που θίγεται το θέμα. Είναι για να φωτίσει την προσωπικότητα του ηγέτη; Με το ΠΑΣΟΚ να βρίσκεται στο ναδίρ και να ψάχνει την ιδεολογική και κοινωνική του ταυτότητα, η «στόχευση» στον ιδρυτή του, Ανδρέα Παπανδρέου, και η λανθάνουσα προσπάθεια να «κηλιδωθεί» η προσωπικότητά του αποτελεί ένα ακόμα χτύπημα για τον χώρο.
Ο Παπανδρέου δεν ενδιαφέρθηκε για την υστεροφημία του, παρότι άλλοι πολιτικοί άνδρες φρόντισαν να την εξασφαλίσουν, γιατί γνώριζε ότι η Ιστορία έχει αγαπημένους και εκείνος ήταν ένας από αυτούς.
Η Ελένη Βλάχου είχε γράψει ότι η Μοίρα τον είχε μοιράνει ώστε ό,τι πιάνει στα χέρια του να το κάνει στάχτη, αλλά η ίδια Μοίρα τον μοίρανε έτσι, ώστε όποια λάσπη και αν του ρίχνουν, είτε δικαιολογημένα είτε αδικαιολόγητα, τελικά τίποτα να μη μένει επάνω του. Να φεύγει αμέσως. Ενώ ο εκδότης Χρήστος Λαμπράκη παραδέχτηκε: «Αυτός ο άνθρωπος, όταν συζητούσαμε και μας έλεγε «ναι, ναι, ναι», έκανε τις περισσότερες φορές ακριβώς το αντίθετο. Και ενώ όλοι εμείς πιστεύαμε ότι θα καταστραφεί με αυτά που κάνει, κατόρθωνε πάντα, κατά περίεργο τρόπο, κάθε φορά να δικαιώνεται».
Ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε μεγάλος ηγέτης γιατί μίλησε στην καρδιά και την ψυχή του ελληνικού λαού για ιδέες και οράματα, η προσωπικότητά του, με τα ελαττώματα και τα προτερήματά της, ξεδιπλώθηκε χωρίς περιορισμούς και υστεροβουλία ή «φτιασιδώματα».
Αυτό πίστεψε και αγάπησε ο ελληνικός λαός. Αυτός ήταν ο Ανδρέας…. Και για φίλους και για εχθρούς….
………………………………………………….
* Πολιτική επιστήμων – ιστορικός
