Του Βασίλη Κ. Δωροβίνη*
Στην προδρομική ομιλία του στο Ναύπλιο ο κ. Σαμαράς εξήγγειλε την πρόθεσή του να αναμορφώσει, επί το «ελαστικότερο», το άρθρο 24 του Συντάγματος για την προστασία του φυσικού και ιστορικού περιβάλλοντος της χώρας μας. Είχε προηγηθεί η έκφραση της ίδιας άποψης από τον κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο της Ν.Δ. κ. Βορίδη, λίγες μέρες νωρίτερα. Φαίνεται ότι περνάμε στην τρίτη απόπειρα τροποποίησης του άρθρου αυτού, το οποίο πρωτοποριακά διατυπώθηκε στο Σύνταγμα του 1975, με την παρέμβαση φωτισμένων, τότε, ανθρώπων και φορέων, όπως ο Κων. Τσάτσος.
Στην αναθεώρηση του Συντάγματος του 2000-2001 έγινε η πρώτη απόπειρα τροποποίησής του, με πρωτοβουλία του κ. Μητσοτάκη (κυρίως ως προς τα δάση) και, αρχικά, με τη συγκατάνευση του κ. Βενιζέλου, στον οποίο οφείλεται η τότε αναθεωρητική πρωτοβουλία. Τελικά, με την κινητοποίηση εκατοντάδων φορέων, αποτράπηκε η «προσπάθεια» και ο κ. Βενιζέλος πείσθηκε να μη συμπεριλάβει το άρθρο 24 στις αναθεωρητέες διατάξεις.
Νέα απόπειρα έγινε ενόψει της νέας τροποποίησης του Συντάγματος, που κατέληξε το 2008. Υπήρξε και τότε έντονη αρθρογραφία στον Τύπο που, στο σύνολό του, υπήρξε αρνητικός, ενώ το Συμβούλιο της Επικρατείας, βασιζόμενο ακριβώς στο άρθρο αυτό, κατά κύριο λόγο, είχε διατυπώσει σταθερή νομολογία υπέρ του περιβάλλοντος.
Σε άρθρο μου στην «Εφ.Συν.» (10/5/13), υπό τον τίτλο «Το ροκάνισμα του περιβάλλοντος», εξέθεσα την πολιτική, κυρίως κατά τα τελευταία έτη, εκ μέρους των «αρμοδίων» κρατικών φορέων για μείωση της προστασίας του περιβάλλοντος. Δεν είχαν ακόμη τότε διατυπωθεί οι απόψεις Βορίδη-Σαμαρά. Σήμερα, φαίνεται ότι η απόφαση είναι να χτυπηθεί το περιβάλλον στον προστατευτικό πυρήνα του, δηλαδή στο άρθρο 24. Φαστ-τρακ, λοιπόν, και εδώ.
Στο παρόν άρθρο θα εστιασθούμε σε μία άλλη «πρωτοβουλία», αυτή τη φορά του υπουργείου Οικονομικών, ήδη από το 2011, με στόχο τώρα την αρχιτεκτονική μας κληρονομιά. Πρόκειται για την επιβολή του «διαβόητου» χαρατσιού και στα διατηρητέα, τα οποία μετά κόπου, μόχθου και θυσιών καταφέρνουν να συντηρούν οι ιδιοκτήτες τους. Αναγκαίο είναι να εκτεθεί ένα μικρό ιστορικό, δεδομένου ότι το θέμα αυτό ελάχιστα ή καθόλου έχει απασχολήσει τον Τύπο.
Τον Οκτώβριο 2011 δημοσιεύεται ο νόμος 4021, κατ’ εφαρμογήν των «μνημονιακών» υποχρεώσεων του κράτους. Με το άρθρο 55 εισάγεται ο νέος (προσωρινός, όπως εξαγγέλθηκε) φόρος για τις δομημένες επιφάνειες, το «χαράτσι», όπως επικράτησε να λέγεται καθολικά. Με το άρθρο αυτό δήθεν εξαιρούνται του φόρου τα διατηρητέα κτίρια, υπό τον απαράβατο όρο… να μην ιδιοχρησιμοποιούνται και να μην αποφέρουν εισόδημα! Η σχετική εκτελεστική του νόμου υπουργική απόφαση επεξηγεί με σαφήνεια ότι τα κτίρια αυτά πρέπει να είναι κενά… Τι σημαίνουν τα θεσπιζόμενα; Οτι πρέπει να αφήσουν οι ιδιοκτήτες να ρημάξουν τα διατηρητέα κτίρια, αφού δεν πρέπει να τα κατοικούν και δεν πρέπει να τα συντηρούν (να τα καθαρίζουν, να χρησιμοποιούν ηλεκτρικό ρεύμα), ενώ φορολογούνται αν τυχόν καταφέρουν να τα νοικιάσουν. Πρόκειται, δηλαδή, για μέτρο αποθάρρυνσης των ιδιοκτητών, αντίθετο όχι μόνο με το άρ. 24, αλλά και με διεθνείς συμβάσεις που έχει υπογράψει και κυρώσει η Ελλάδα, όπως η Σύμβαση της Γρανάδας.
Πολίτες προσφεύγουν στο ΣτΕ κατά της υπουργικής απόφασης, ζητώντας να χαρακτηριστεί αντισυνταγματική και η σχετική διάταξη του νόμου. Τον Μάρτιο του 2012 εκδίδεται νέα υπουργική απόφαση, που ακροτελεύτια καταργεί πονηρά την προηγούμενη, ώστε να βρεθούν στον αέρα όσοι έχουν προσφύγει στο ΣτΕ. Στο άρθρο και η απόφαση αυτή απαιτεί για την εξαίρεση από το χαράτσι τα διατηρητέα κτίρια να είναι κενά και βέβαια να μην ιδιοχρησιμοποιούνται ούτε να αποφέρουν εισόδημα (ο νόμος 4021 εξακολουθεί να ισχύει).
Το ΣτΕ, το 2013, εκδίδει για το θέμα την απόφαση 2062/2013, με την οποία το παραπέμπει προς εκδίκαση στο Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών, δηλαδή υπό τις παρούσες συνθήκες και για να ολοκληρωθεί ο κύκλος εκδικάσεων σε όλους τους βαθμούς, προβλέπεται περίπου μία δεκαετία για να υπάρξει τελική απόφαση.
Τον Μάιο 2013 εκδίδεται ο νόμος 4152, ο οποίος ξανακαθιερώνει το χαράτσι, αλλάζοντας ελαφρά την ονομασία του (τώρα αποκαλείται έκτακτο ειδικό τέλος ακινήτων), οπότε για τα διατηρητέα χρησιμοποιείται ακόμα πιο «κοφτός» ορισμός: για να απαλλαγούν από το χαράτσι, θα πρέπει «να μη χρησιμοποιούνται με οποιονδήποτε τρόπο». Τα πράγματα γίνονται πλέον σαφή: δεν θέλετε να φορολογηθείτε για διατηρητέα; Τότε, παρατήστε τα!
Η νέα υπουργική απόφαση, εκτελεστική του νόμου, επαναλαμβάνει ότι τα κτίρια αυτά πρέπει να είναι κενά, για να μη φορολογηθούν. Στη συνέχεια όμως διατυπώνει και το εξής αμίμητο, που το μεταφέρουμε αυτούσιο, ιδίως για όποιους έχουν ιδιαίτερη επαφή με τον τομέα αυτόν: «για την απαλλαγή των ακινήτων που έχουν χαρακτηρισθεί ως αρχαία ακίνητα μνημεία των ιστορικών διατηρητέων μνημείων ή έργων τέχνης και των χώρων ιστορικών ή αρχαιολογικών μνημείων» πρέπει να προσαχθεί το οικείο ΦΕΚ κ.λπ. Κυριολεκτικά άλλα αντ’ άλλων δηλαδή, διότι η διατύπωση μαρτυρά όχι μόνον άγνοια των κειμένων διατάξεων του αρχαιολογικού νόμου ή, έστω, κακή «χώνεψή» του από τους σοφούς του υπουργείου Οικονομικών, αλλά και άγνοια της στοιχειώδους ελληνικής γλώσσας και σύνταξής της.
Υπό τις παρούσες συνθήκες φαίνεται πιθανό να κατατεθούν και νέες προσφυγές στο ΣτΕ και ελπίζεται ότι αυτή τη φορά θα θελήσει να τις δικάσει, αφού πρόκειται για θέμα κεφαλαιώδες, της διατήρησης της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς, σε μία περίοδο όπου ιδιαίτερα οι ιδιοκτήτες διατηρητέων έχουν οικονομικά «στεγνώσει». Πάντως, για την αναθεώρηση του άρθρου 24, φαίνεται ότι ήδη έχουν ξεκινήσει οι «προκαταρκτικές» ενέργειες…
………………………………………………………………
* Δικηγόρος – Πολιτικός Επιστήμονας
