Του Φίλιππου Δ. Δρακονταειδή*
Πριν από 48 χρόνια, Ιούλιος μήνας του 1965, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, παρεμβαίνοντας στα πολιτικά πράγματα με την κατάργηση της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου, πέτυχε να εξασφαλίσει ένα σχήμα εξουσίας της αρεσκείας του, προάγγελο της δικτατορίας των συνταγματαρχών που ανέτειλε το 1967. Τα λεγόμενα «Ιουλιανά» είχαν τους πρωταγωνιστές τους: «αποστάτες», «συνωμότες», «καμαρίλες», «παραστρατιωτικούς», «κλίκες», ένα συνονθύλευμα ευτελών προσώπων, εξαργυρωμένων προσωπικοτήτων και εξευτελισμένων προστατών της κοινωνίας και της πατρίδας, υπό τη σκέπη ενός νοσηρά μηδαμινού στις λέξεις, στις σκέψεις και στις πράξεις βασιλιά. Με λίγες λέξεις, ένας χορός ατάκτων γοητευμένων από έναν «τσόγλανο».
Ο χαρακτηρισμός «τσόγλανος» ανήκει στον Ηλία Τσιριμώκο (1907-1968), βουλευτή των Φιλελευθέρων (1936), μέλος του ΕΑΜ και της Κυβέρνησης του Βουνού, ιδρυτικό μέλος το 1945 του Σοσιαλιστικού Κόμματος (ΣΚ-ΕΛΔ, του οποίου υπήρξε γραμματέας ως το 1953), βουλευτή της ΕΔΑ (1958), συμμέτοχου στην ίδρυση της Ενωσης Κέντρου, αλλά και πρόεδρο της Βουλής (1963-1965), ενώ παραλείπονται πολλές άλλες υπηρεσίες του στον σοσιαλισμό, στη δημοκρατία, στα ανθρώπινα δικαιώματα και άλλα τέτοια. Στον Ηλία Τσιριμώκο ανέθεσε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος τον σχηματισμό κυβέρνησης τον Αύγουστο του 1965. Και εκείνος μετέφερε τηλεφωνικά την είδηση στον Μιχάλη Παπακωνσταντίνου, πιστό στέλεχος της Ενωσης Κέντρου και του Γεωργίου Παπανδρέου, λέγοντας: «Ο τσόγλανος μου έδωσε την εντολή». Ο Παπακωνσταντίνου εξηγεί πως ο Τσιριμώκος «τσόγλανο αποκαλούσε μονίμως» τον Κωνσταντίνο. Η κυβέρνηση που σχηματίστηκε δεν έτυχε ψήφου εμπιστοσύνης. Ο Τσιριμώκος όμως έλαβε τον τίτλο του «μασκαρά» από τα πλήθη που διαδήλωναν κατά των Ανακτόρων, τα οποία δεν λάβαιναν υπόψη τους τη γοητεία που ασκεί ένας τσόγλανος.
Δίχως τάση γενίκευσης, διατρέχοντας ωστόσο τα πεπραγμένα του κόσμου μας με αφορμή τα 48 χρόνια από τα «Ιουλιανά», μπορούμε να ορίσουμε, σε αδρές γραμμές και με την πρέπουσα νηφαλιότητα και λεκτική προσοχή, πως τσόγλανος είναι στα καθ’ ημάς πολιτικά a la Greca, εκείνος που διαθέτει μικρότερη ή μεγαλύτερη θεσμική εξουσία και την ασκεί κατά βούληση, υποστηριζόμενος από τσιριμώκους, συμφέροντα και ομάδες, από άμεσους και έμμεσους αρωγούς, ερμηνεύοντας εντός αυτού του κύκλου τις επιλογές του ως τις μόνες ικανές να δώσουν απάντηση στις υποσχετικές του έναντι της κοινωνίας και των προοπτικών της. Αυτός ο ορισμός δεν επαρκεί για έναν τόσο αρνητικό χαρακτηρισμό και θα επιδεχόταν μια κάποια διόρθωση, ότι δηλαδή αν είναι τέτοιος, το τέλος του δεν αργεί, όπως δεν άργησε για τον βασιλιά Κωνσταντίνο.
Ωστόσο, όσο αυτό το υποκείμενο υπάρχει, η γοητεία που ασκεί δεν περνάει απαρατήρητη: οι αρχές του και οι αποφάσεις του επιβεβαιώνονται από ανθρώπους που απεμπολούν τις πεποιθήσεις τους, ποδοπατούν την ιστορία τους και φωτίζονται από το φως του. Το ελαφρυντικό του προτέρου εντίμου βίου και της ανάγκης προσαρμογής στις εξελίξεις δεν είναι μαχητό, επειδή ο χαρακτηρισμός του «μασκαρά» δεν είναι πια αστήρικτος. Με άλλα λόγια, υπάρχει ένα όριο στην κατηφόρα. Πρόσθετη γοητεία ασκείται από κάθε εντολή ανάληψης ευθύνης, από εκείνη τη μετάθεση του επείγοντος στη χορεία των εντυπώσεων, ας ελλοχεύει ο κίνδυνος της αποτυχίας και του εξ αυτής διασυρμού. Ακόμα περισσότερο, η γοητευτική φαντασίωση της θυσίας προς όφελος της κοινωνίας και της πατρίδας, ιδιαιτέρως όταν οι συνθήκες είναι δύσκολες και οι εξελίξεις τραυματικές, οικοδομεί ευρύτατο περιθώριο αθώωσης του γοητευμένου, όσα και αν είναι τα θύματά του.
Τούτων λεχθέντων, θα ευσταθούσε το επιχείρημα περί ατυχούς σύγκρισης ενός τσόγλανου βασιλιά και ενός γοητευμένου πολιτικού ανδρός με τη σημερινή δημοκρατική πραγματικότητα. Το αντεπιχείρημα είναι πως η Ιστορία δείχνει το τότε, που θα είχε ξεχαστεί αν δεν επικρεμόταν η υποψία πως το τώρα δεν το αποκλείει. Η Ιστορία επιβεβαιώνει δίχως εξαιρέσεις ότι μια παρελθούσα πολιτική τραγωδία γοητείας εκ μέρους ενός τσόγλανου δεν αναιρεί την γοητεία μιας προσεχούς κοινωνικής τραγωδίας όσο οι μυρουδιές από την κατσαρόλα της πολιτικής δεν είναι ευχάριστες.
ΥΓ. Ευχαριστίες στον Τάσο Παππά, που με το άρθρο του «Ο τσόγλανος μου έδωσε την εντολή» στο φύλλο της 15ης Ιουλίου, υπήρξε η αφορμή για τα παραπάνω.
…………………………………………………………………………………………………
*Συγγραφέας
