Του Γιάννη Παπαδόπουλου*
Ο Ουρανός θεωρείται ο πρώτος θεός των θεών. Ξεχώρισε από τα αδέλφια του, καθώς πρώτος ένιωσε φόβο, ταυτόχρονα αποκτώντας τις, κατά τον Αριστοτέλη, «πρώτες γνώσεις». Η εξουσία του ανέτειλε όταν τόλμησε την αφύσικη και ανόσια επαναφορά των φοβερών Εκατόγχειρων μέσα στα μητρικά σπλάχνα. Η αντιστροφή της δημιουργίας ακυρώνει την εξέλιξη και επικυρώνει την καταστροφή. Αυταρχικά επιβάλλοντας το «δίκαιο» και διαχέοντας τον φόβο, ο πατέρας χαιρόταν με το «αποτρόπαιο έργο». Εν τούτοις, αδυνατούσε να προβλέψει τα μελλούμενα και να προσεγγίσει τη «στερνή γνώση». Το τέλος της ηγεμονίας του τον βρήκε ευνουχισμένο, να καθυβρίζει τα τέκνα του αποκαλώντας τα Τιτάνες, επειδή «τέντωσαν υπερβολικά την αδικία».
Εντάξει, «ουδείς αναμάρτητος» (η επίσημη δήλωση δεν περιελάμβανε το θηλυκό γένος). Η βαρύτητα εξαρτάται από το μέγεθος της αμαρτίας. Ως συνήθως, τα καλά και συμφέροντα μεταμορφώνονται σε εύσχημες προφάσεις για όσους και όσες έχουν περιπέσει σε «πολλές αμαρτίες» (θεολογικά, το απόφθεγμα αναφέρεται σε μια γυναίκα). Ο Σαρτρ αποσαφηνίζει την «υπαρξιακή μονομέρεια» του αυθαίρετου προσώπου: «η δυστυχία μας είναι οι άλλοι», ενίοτε και οι άλλες. Είτε ως γεννήτορας είτε ως γέννημα της γνώσης, ο βίος και η πολιτεία του μυθικού Ουρανού συμβολίζουν το πρότυπο πάνω στο οποίο ανακυκλώνεται η ζωή. Εκτοτε η ιδιοτέλεια και ο υποκειμενισμός χαρακτηρίζουν τους απογόνους του, καθορίζοντας τις αξίες και τις πεποιθήσεις καθενός ανθρώπινου εγκεφάλου, οποιουδήποτε κομματικού μηχανισμού, καθεμίας ιδεολογικής και πολιτιστικής κατασκευής.
Επιδιώκοντας να διορθώσει τις συνέπειες που προκάλεσε η «ανοσιότητα» του υιού και συζύγου της, η Γαία ζήτησε βοήθεια από τα υπόλοιπα τέκνα. Η μητρική παρότρυνση παραπέμπει σε πρωτόλειο «πολιτικής σύγκλισης», ενδεχόμενα διαφορετικών αλλά οπωσδήποτε παρελκόμενων συνιστωσών, για να επιτευχθεί η σωτηρία του συστήματος. Στην επιφάνεια του εγχειρήματος προβάλλεται ο ευγενής αλτρουισμός, ενώ στα ενδότερα κοχλάζει ο βάρβαρος εγωισμός. Αλληγορικά μιλώντας, τα φύσει κοινωνικά όντα παραμένουν σαρκοβόρα. Η ιδιότυπη αλλά άρρητη «προγραμματική συμφωνία» έκρυβε συγκρουόμενες προσδοκίες. Μόνο ο «πανούργος Κρόνος» δέχτηκε την πρόκληση, επιδιώκοντας να ξεφύγει από την αφάνεια και την ανυποληψία. Καιροσκόπος ή κερδοσκόπος; Η Ιστορία αρνείται να διερευνήσει την «αλήθεια του μύθου».
Τα άλλα μέλη της θεϊκής αγέλης παρέμειναν σιωπηλά, παραλυμένα από τον φόβο και βυθισμένα στην άγνοια. Ο Χορός του αισχύλειου «Αγαμέμνονα» συναρτά τις έννοιες «πάθος – μάθος». Ως ανώνυμη και απρόσωπη μάζα, όμοια με το σώμα του λαού και των «συμπολιτευόμενων βουλευτών», οι Τιτάνες και οι Τιτανίδες ενέδιδαν στους εκβιασμούς, άβουλα, παρ’ ότι συναινούσαν εν βουλή ή εν χορώ. Ετσι αναδύθηκε το κύριο πολιτικό ερώτημα: Πώς μπορεί οι πολίτες, άνδρες και γυναίκες, να παθαίνουν χωρίς, εν τούτοις, να παράγεται μάθηση ούτε για τους ίδιους ή τις ίδιες ούτε για τους «πολιτικούς άρχοντες»;
Η πρώτη γνώση θεμελιώνεται πάνω στον φόβο και, παράδοξα, συμπίπτει με τη στερνή γνώση. Οχι, δεν πρόκειται για λογοπαίγνιο, προκαταλήψεις ή προπαγάνδες, ακρότητες και λαϊκισμούς. Η κυριαρχία του φόβου πηγάζει από τα αρχέτυπα αξιώματα, τα οποία έχουν ριζώσει βαθιά μέσα στην ψυχή, κατευθύνοντας το πάθος και το μάθος. Σε πρακτικό επίπεδο διαδραματίζεται μία ουσιώδης και συχνά εκρηκτική αντιπαλότητα, η οποία κάποτε αγγίζει τα όρια της «ανθρωποφαγίας», καθώς οι κυρίαρχοι συκοφαντούν επαγγελματικές – κοινωνικές ομάδες, χειραγωγώντας τις φοβισμένες αντιδράσεις των «φρονίμων ή προθύμων» και επαυξάνοντας τα ίδια οφέλη.
Προς επιβεβαίωση του επαναλαμβανόμενου ανά τους αιώνες «θαύματος», σε ύστερους καιρούς ο Ουρανός ανένηψε και συνέβαλε στην έκπτωση του Κρόνου από το ύπατο αξίωμα. Θυμήθηκε ξανά τη διαφορά ανάμεσα στο «φάρμακο» και το «φαρμάκι», κατήγγειλε εκ νέου τον αυταρχισμό της εξουσίας και τις συνωμοσίες των εξουσιαστών, έπαψε να γελοιοποιείται υπακούοντας σε νεύματα και απέσυρε το «προοδευτικό άλλοθι», διακινδυνεύοντας την κατάρρευση του πολυσυλλεκτικού σχηματισμού. Δεν βαριέσαι, η λύση του μύθου επαναλαμβάνεται σταθερά με την ίδια πάντα επιτυχία: στο τέλος κάποιοι ή κάποιες θυσιάζονται και τα «περιώνυμα γεφύρια», όπως αυτό της Αρτας ή το άλλο του Αβέρωφ, στεριώνουν.
Ακολουθώντας το παράδειγμα του πανάρχαιου πατέρα, επίσης χωρίς αισχύνη, μερικές απαστράπτουσες και βροντώδεις προσωπικότητες «ανακαίνισαν» την αυθεντία τους, ευελπιστώντας να επανατοποθετηθούν στο κάδρο της εξουσίας. Παρ’ ότι οι τούμπες και οι πιρουέτες της Κομανέτσι διακρίνονταν από ουράνια χάρη, ουδείς και ουδεμία τολμά να συγκρίνει τον πρώτο θεό των θεών με τη Ρουμάνα αθλήτρια, από σεβασμό στην ιστορία της δεύτερης. Η Τιτανομαχία ακολούθησε, αναπαλαιώνοντας ευχές και κατάρες. Οπως καταμαρτυρεί ο «Προμηθέας Δεσμώτης», η αποκατάσταση της τάξης συνέπεσε με την «τυραννική αρχή» του Δία. Οχι, δεν χρειάζεται να ασχοληθούμε με την επαλήθευση της γνώσης που διαχειρίζεται ο σύγχρονος πολιτικός πολιτισμός. Οσα προηγήθηκαν, άλλωστε, αποτελούν απλώς μυθεύματα.
……………………………………………………..
* Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου
