Της Αρχοντίας Κάτσουρα
Τα παθήματα σχεδόν ποτέ δεν γίνονται μαθήματα, κι αυτό δεν φαίνεται να ισχύει μόνο για τα μικρά παιδιά, που κάνουν λάθη στην προσπάθειά τους να μάθουν τον κόσμο. Δυστυχώς ισχύει για όλους, κυρίως για τους μεγάλους, σοφούς και ισχυρούς που κρατούν στα χέρια τους την τύχη, τη ζωή και την ευημερία των ανθρώπων.
Είναι γενικά παραδεκτό ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση, που ταλανίζει τον πλανήτη, ξεκίνησε από το σπάσιμο της φούσκας στη στεγαστική πίστη, που ξέσπασε το 2008 εξαιτίας ενός άπληστου πλέγματος από ομόλογα, παράγωγα και ασφάλιστρα κινδύνου στα δάνεια που χορηγούσαν αφειδώς οι αμερικανικές τράπεζες στα χαμηλότερα οικονομικά εισοδήματα. Πολλές φορές η δανειοδότηση πραγματοποιούνταν χωρίς να έχουν ελεγχθεί επαρκώς η φερεγγυότητα και η δυνατότητα των δανειζομένων να αποπληρώσουν τα δάνεια αυτά. Οι εμπνευστές των επενδυτικών προγραμμάτων ήταν πολύ πρακτικοί. Δεν πειράζει που οι τράπεζες δίνουν επισφαλή δάνεια, σκέφτονταν, εμείς θα τις διασφαλίσουμε δημιουργώντας ομόλογα-ασφάλιστρα με υψηλή απόδοση –μετά τα είπαν «τοξικά»- και θα πουλήσουμε τον κίνδυνο σε άλλους, οι οποίοι θα μπορούν να τον εμπορευθούν με τη σειρά τους, επίσης με υψηλές αποδόσεις, στην αγορά ομολόγων και χρήματος κ.ο.κ. Κάπως έτσι δημιουργήθηκαν χρηματοοικονομικά προϊόντα όπως τα CDOs και CDS, που διαχύθηκαν ανά τον κόσμο, καθώς διάφοροι επενδυτές -ιδιώτες, τράπεζες funds και ασφαλιστικά ταμεία- μπορούσαν να αγοράσουν αμερικανικά, βρετανικά ή γερμανικά ομόλογα, ή συνδυασμούς τους, και να επενδύσουν εκεί κεφάλαια και αποθεματικά. Στη συνέχεια μπορούσαν να τα πουλήσουν σε άλλους. Η υψηλή κερδοφορία και η διαφαινόμενη μεγέθυνση των οικονομικών μεγεθών κοίμισε τις εποπτικές αρχές ανά τον κόσμο και όλοι χαίρονταν που η χρηματοοικονομική ήταν η νέα ραγδαία αναπτυσσόμενη βιομηχανία.
Ωσπου η φούσκα έσκασε γιατί δεν υπήρχε η βάση, η δημιουργός ύλη των ομολόγων. Οι δανειζόμενοι δεν μπορούσαν να πληρώσουν και τα δίκτυα των ομολόγων διαχείρισης του πιστωτικού κινδύνου άρχισαν να καταρρέουν το ένα μετά το άλλο, με τα γνωστά σε όλους αποτελέσματα: άνθρωποι έχασαν και χάνουν τα σπίτια τους, ασφαλιστικά ταμεία χάνουν τα αποθεματικά τους και δεν μπορούν να πληρώσουν συντάξεις, τράπεζες καταρρέουν και πτωχεύουν, επιχειρήσεις δεν μπορούν να δανειστούν. Οι συνέπειες είναι γνωστές, τις ζούμε όλοι, ακόμη κι αυτοί που δεν συμμετείχαμε σ’ αυτό το πάρτι.
Ποιος θα το ’λεγε όμως. Μάλλον το μάθημά μας δεν το πήραμε. Και αυτοί που πρώτοι φαίνεται να πέφτουν πάλι στην παγίδα είναι οι Αμερικανοί. Στις ΗΠΑ εδώ και λίγο καιρό αρχίζει να διαφαίνεται μια ανάκαμψη της αγοράς κατοικίας. Οι τιμές των ακινήτων ανεβαίνουν. Οι αμαρτωλές κρατικές τράπεζες Fannie Mae και Freddie Mac, που αντικείμενό τους ήταν να εγγυώνται τις στεγαστικές υποθήκες, λειτούργησαν πέρα από τις αρμοδιότητές τους, συμμετέχοντας στο μεγάλο πάρτι, και η κατάρρευση των οποίων ήταν η σπίθα που άναψε την πυρκαγιά, παράγουν πάλι κέρδη. Κέρδη σημαντικά, που το δεύτερο τρίμηνο του 2013 ήταν τόσο μεγάλα, ώστε συνολικά και οι δύο συγκέντρωσαν ποσά που αγγίζουν τα 15 δισ. δολάρια.
Ταυτόχρονα, ευρωπαϊκές τράπεζες και funds, που ακόμη κρατούσαν στα χέρια τους μέρος του αμερικανικού τοξικού χρέους, άρχισαν να βλέπουν χρήμα να εισρέει στα ταμεία τους χάρη στην αργή αλλά σταθερή ανάπτυξη της αμερικανικής αγοράς κατοικίας. Ευρωπαϊκές τράπεζες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως οι Lloyds, η Credit Suisse, η ING, ακόμη και κυβερνήσεις, έχουν αρχίσει να αναπνέουν καλύτερα χάρη στο συντελούμενο θαύμα. Προγραμματίζουν πωλήσεις και πλειστηριασμούς ομολόγων και πετυχαίνουν τιμές που πριν από κάποιο διάστημα δεν θα τολμούσαν ούτε να τις σκεφτούν.
Κάπως έτσι οι Αμερικανοί άρχισαν ξανά να χαμογελούν. Ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα μίλησε ξανά γεμάτος αισιοδοξία –έστω και συγκρατημένη- για την αγορά στέγης στις ΗΠΑ. Εξήγγειλε την ανάπτυξη ενός νέου κρατικού προγράμματος, το οποίο θα εξασφαλίσει στις αμερικανικές οικογένειες χαμηλό κόστος υποθήκης για την αγορά πρώτης κατοικίας. «Είναι όνειρο ζωής για τη μεσαία τάξη η απόκτηση του δικού σου σπιτιού», είπε και «ένα σπίτι είναι η καλύτερη απόδειξη ότι η σκληρή δουλειά έχει αντίκρισμα». Και, για να καθησυχάσει τον μέσο Αμερικανό, δήλωσε ότι στο πρόγραμμα αυτό θα συμμετάσχουν οι βαπτισμένες πλέον στην κολυμβήθρα του Σιλωάμ Fannie Mae και Freddie Mac, αλλά στόχος είναι να περιοριστεί το έργο τους, να «ξεκουρδιστούν λίγο» και μέρος της προσπάθειας να αναλάβουν οι καλές και ανταγωνιστικές ιδιωτικές τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, που θα εκδώσουν τα νέα δάνεια με την εγγύηση του αμερικανικού δημοσίου. «Μπορεί αυτό να προκαλέσει έκπληξη σε όσους με αποκαλούν σοσιαλιστή, αλλά εγώ πιστεύω στην οικονομία της αγοράς», υπερθεμάτισε.
Ακριβής εικόνα για το σχέδιο του Αμερικανού προέδρου, ο οποίος πιέζει το Κογκρέσο να δώσει τη συγκατάθεσή του, δεν υπάρχει ακόμη. Τα βασικά σημεία του είναι η έκδοση 30ετών δανείων με χαμηλό σταθερό επιτόκιο, να διευκολυνθεί η αγορά πρώτης κατοικίας και να αποτραπούν φαινόμενα του παρελθόντος, όπως η δημιουργία δομημένων ομολόγων και παραγώγων που θα βασίζονται στο στοίχημα με τους κινδύνους της αγοράς στεγαστικής πίστης. Ειδικά αυτό το τελευταίο είναι το πλέον ασαφές, και ίσως το πιο επικίνδυνο.
Ο διάλογος στις ΗΠΑ για το θέμα έχει ανοίξει. Ο οικονομικός Τύπος ερίζει για το μέλλον ενός τέτοιου σχεδίου, καθώς υπέρμαχοι και μη τονίζουν την ανάγκη να ληφθούν μέτρα ελέγχου των οργανισμών που θα αναλάβουν να το πραγματοποιήσουν. Οι ιδιώτες επενδυτές, όπως αμοιβαία κεφάλαια και οι διαχειριστές των ασφαλιστικών ταμείων, φοβούνται ακόμη να εμπλακούν στην αγορά των ενυπόθηκων δανείων. Τα λάθη και οι ελλείψεις στον μηχανισμό της αγοράς αυτής παραμένουν. Οι εποπτικές αρχές της χώρας είχαν επιδείξει αβελτηρία κατά τα προηγούμενα έτη. Ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι δεν θα γίνουν ανάλογα λάθη; Ή ότι δεν θα δημιουργηθούν νέα ομόλογα που «ασφαλίζουν» τα κακά δάνεια;
Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά είναι μάλλον εύκολη. Οι δυνάμεις της αγοράς θα πιέσουν και πάλι με επιχειρήματα υπέρ της ανάπτυξης, των νέων θέσεων εργασίας, ή ακόμη και υπέρ της υλοποίησης του αμερικανικού ονείρου για όλους. Αλήθεια, ποιος είναι αυτός που μπορεί να πει όχι σε κάτι τόσο σημαντικό όσο το όνειρο; Κι έτσι αύριο, σε έξι μήνες ή σε έναν χρόνο θα δούμε ξανά μια νέα κούρσα στην αγορά υποθήκης. Μένει να ελπίσουμε ότι αυτήν τη φορά η σοφία θα θέσει τις βάσεις για το μέλλον.
