Anthony Marra
«Αστερισμός ζωτικών φαινομένων»
Μυθιστόρημα. Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης, Ικαρος 2013, σελ. 486
Της Μαριάννας Σκιαδά
Τι είναι άραγε αυτός ο αστερισμός ζωτικών φαινομένων; Η ζωή, απαντά το ρωσικό ιατρικό λεξικό στο βιβλίο του πρωτοεμφανιζόμενου νεαρού, Αμερικανού συγγραφέα Anthony Marra, καθώς κάτω από το λήμμα ζωή δίνεται ο ορισμός: αστερισμός ζωτικών φαινομένων-οργάνωση, ευερεθιστότητα, κίνηση, ανάπτυξη, αναπαραγωγή, προσαρμογή. Για τη ζωή μιλά τούτο το μυθιστόρημα, μόνο που η ζωή των ηρώων του δεν είναι ούτε απλή, ούτε βατή, όπως προοικονομεί ο προαναφερόμενος ορισμός της.
Σ’ ένα χωριό της Τσετσενίας το 2004, στο Ελντάρ, ο Αχμεντ, ο γιατρός του χωριού, παρακολουθεί κρυμμένος τους Ρώσους στρατιώτες να εισβάλλουν στο σπίτι του γείτονα και φίλου του, Ντόκα, να τον συλλαμβάνουν και να πυρπολούν το σπίτι. Οι στρατιώτες ψάχνουν και την κόρη του Ντόκα, την οκτάχρονη Χαβάα, αλλά δεν την βρίσκουν. Την εντοπίζει όμως ο Αχμεντ κρυμμένη στο δάσος και την οδηγεί στο νοσοκομείο της κοντινής πόλης. Η γιατρός Σόνια Ραμπίνα, η υπεύθυνη του νοσοκομείου, μια ταλαντούχος γιατρός, σπουδασμένη στο Λονδίνο που επέστρεψε στην Τσετσενία για να ανακαλύψει την εξαφανισμένη αδελφή της, δέχεται απρόθυμα στην αρχή να κρύψει τη μικρή Χαβάα. Ως αντάλλαγμα ο Αχμεντ προσφέρει τις υπηρεσίες του στο ρημαγμένο και ερειπωμένο από τον πόλεμο νοσοκομείο.
Παράλληλα με τις ιστορίες των δύο γιατρών, οι οποίοι προσπαθούν απεγνωσμένα από τη μια να σώσουν τη μικρή και από την άλλη να περιθάλψουν τους ασθενείς του νοσοκομείου, ξετυλίγονται και οι ιστορίες των υπόλοιπων προσώπων του μυθιστορήματος.
Οπως του Χασάν Γκεσίλοφ, γείτονα του Αχμεντ, καθηγητή και συγγραφέα ενός βιβλίου για την ιστορία της Τσετσενίας, ο οποίος στην προσπάθειά του να το εκδώσει χρειάστηκε να το μετασχηματίσει τόσες φορές όσες άλλαξαν οι ιθύνοντες στην Τσετσενία, του γιου του, Ραμζάν, φίλου και συμμαθητή του Αχμεντ, ο οποίος μετά τη δεύτερη σύλληψη και κράτηση του από τους Ρώσους στρατιώτες γίνεται πληροφοριοδότης τους, του Ντόκα αλλά και της Νατάσας, της ωραίας αδελφής της Σόνιας, η οποία στην προσπάθειά της να ξεφύγει από την Τσετσενία πέφτει θύμα δουλεμπόρων που την εκδίδουν και την εθίζουν στην ηρωίνη.
Εξι πρόσωπα, ο Αχμεντ, η Σόνια, η Χαβάα, ο Ντόκα, ο Χασάν και ο Ραμζάν, ισάριθμα με τα φαινόμενα που απαρτίζουν τον «αστερισμό των ζωτικών φαινομένων της ζωής». Γύρω τους κινούνται δευτερεύοντες χαρακτήρες, όπως η κατάκοιτη γυναίκα του Αχμεντ, η νοσοκόμα και ο λαθρέμπορος προμηθευτής του νοσοκομείου της Σόνιας, αλλά και οι ασθενείς, οι φυλακισμένοι, οι στρατιώτες και οι αντάρτες.
Ο πραγματικός χρόνος του μυθιστορήματος διαρκεί μόλις πέντε ημέρες του 2004 κατά τη διάρκεια του δεύτερου πολέμου μεταξύ Ρώσων και Τσετσένων, που άρχισε το 1999 και επισήμως τελείωσε το 2009.
Η αφήγηση όμως μέσα από τις μικροϊστορίες των ηρώων του βιβλίου επιχειρεί συνεχή χρονικά άλματα συνήθως παλινδρομικά προς το παρελθόν, ενίοτε όμως και προς το μέλλον. Ετσι καλύπτεται όχι μόνο ο πρώτος πόλεμος μεταξύ Τσετσένων και Ρώσων, που άρχισε το 1994 με την εισβολή των ρωσικών στρατευμάτων στην περιοχή και έληξε το 1996, με την ήττα των Ρώσων, αλλά ολόκληρη σχεδόν η «θερμή» δεκαετία 1994-2004.
Αυτή η προβολή στο αφηγηματικό μέλλον της πλοκής αποκαλύπτει στον αναγνώστη τη διαδρομή της Χαβάα και μπορεί να εκληφθεί ως μια τάση του συγγραφέα για μαγικό ρεαλισμό (θυμίζει έντονα την αρχή του «Εκατό Χρόνια Μοναξιά» του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες). Αλλωστε μαγικός ρεαλισμός ανιχνεύεται και στη μυστηριακή σύνδεση όλων των βασικών ηρώων του μυθιστορήματος, που αν και στην αρχή μοιάζουν να μη γνωρίζονται, καθώς προχωρά η αφήγηση αποκαλύπτεται είτε ότι έχουν ξανασυναντηθεί είτε ότι τους συνδέουν δεσμοί αίματος. Η περίπτωση της Νατάσας που έχει ξεγεννήσει τη μητέρα της Χαβάα και έχει διαβάσει το βιβλίο του Χασάν είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ολοι αυτοί οι «έρμαιοι» χαρακτήρες μοιάζουν να διασταυρώθηκαν λες και ακολουθούν κάποιο υπερφυσικό ακριβές σχέδιο με σκοπό να κρατήσουν ζωντανή την ελπίδα της Τσετσενίας, τη Χαβάα εν προκειμένω. Ετσι ο ζοφερός, σκοτεινός κόσμος του μυθιστορήματος, που καταγράφει τη φρίκη και τις ακρότητες του πολέμου, φωτίζεται εντέλει από την επιβίωση αυτής της ελπίδας.
Κλίμα αλλόκοτο, υπερβατικό, γλώσσα συχνά ποιητική, υποβλητικό χιούμορ, βαθύς ουμανισμός χαρακτηρίζουν το βλέμμα του Αμερικανού συγγραφέα, το μυθιστόρημα του οποίου συζητείται ευρέως, ενώ στα καθ’ ημάς, χάριν της αριστοτεχνικής μετάφρασης του Αχιλλέα Κυριακίδη, μας χαρίζεται ατόφιο στην απόλαυση.
