SAM BYERS
«Ιδιοπάθεια»
Μυθιστόρημα Μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Ικαρος, 2013, σελ. 374

Του Ακη Παπαντώνη

«Πολύ συχνά στη διάρκεια του ενήλικου βίου του
οι άνθρωποι τον κοιτούσαν επίμονα [...]» (σελ. 87)

Ο ιστορικός εκδοτικός οίκος Ικαρος (συμπλήρωσε 70 χρόνια λειτουργίας το 2013) μας πρόσφερε το τελευταίο διάστημα μερικά πολύ αξιόλογα βιβλία μεταφρασμένης λογοτεχνίας νέων συγγραφέων, όπως τα ερεθιστικά «Αστερισμός ζωτικών φαινομένων» (του Anthony Marra, σε μετάφραση Αχιλλέα Κυριακίδη) και «Πού είσασταν όλοι» (του Paolo di Paolo, σε μετάφραση Ανταίου Χρυσοστομίδη). Την «τριλογία» των νέων έρχεται να κλείσει ο, γεννημένος το 1979, Sam Byers με το μυθιστόρημά του «Ιδιοπάθεια».

Αντιγράφοντας από το βιβλίο: «Ιδιοπάθεια: ουσιαστικό. Ασθένεια ή πάθηση που προκύπτει αυτομάτως ή από άγνωστο αίτιο. Προέλευση: τέλη 17ου αιώνα, εκ του αρχαίου ίδιος (προσωπικός, ιδιαίτερος) + πάθος (ασθένεια)». Ποιο είναι λοιπόν το προσωπικό πάθος που ταλαιπωρεί τους ήρωες του Byers; Ποιες είναι οι ιδιοσυγκρασιακές ασθένειες που δεν τους επιτρέπουν να ζήσουν αυτό που επιθυμούν;

Η αφήγηση περιστρέφεται γύρω από τρεις χαρακτήρες (κατ’ ουσίαν γύρω από δύο συν έναν): τον Ντάνιελ, την Κάθριν και τον Νέιθαν. Οι δύο πρώτοι είναι πρώην ζευγάρι, το οποίο χώρισε μετά από μια έντονη σχέση ετών. Στην τρίτη δεκαετία της ζωής τους πια, ο καθένας τους μάχεται με όσα του επιβάλλονται: σεξ, οικογένεια, ρυθμοί ζωής, εργασιακή ανασφάλεια ή στασιμότητα, έλλειψη συναισθηματικής πυξίδας–τα υλικά μιας μάλλον ακύμαντης ζωής. Ο τρίτος, ο Νέιθαν, πρώην «κολλητός φίλος», επιστρέφει στις ζωές τους μετά από ενάμιση χρόνο εγκλεισμού για αποτοξίνωση από τα ναρκωτικά και ψυχολογική παρακολούθηση μετά την απόπειρά του να «κάν[ει] κακό στον εαυτό [τ]ου». Κι ενώ το πρώην ζευγάρι δεν φαίνεται να έχει λύσει οριστικά τα ζητήματα που το ταλάνιζαν ήδη πριν από χρόνια, ο Νέιθαν αναγκάζεται να επιστρέψει για να φιλοξενηθεί στο παλιό παιδικό του δωμάτιο, συγκάτοικος με έναν πατέρα σε σιωπηρή απόγνωση και με μια μητέρα μεταμορφωμένη σε δημοφιλή περσόνα-συγγραφέα –μπεστ σέλερ της αυτούσια η ιστορία του γιου της, γραμμένη από τη σκοπιά της. Στο τριμελές σύμπλεγμα των ηρώων παρεισφρέουν (μεταξύ άλλων): οι εραστές της Κάθριν, η νυν σχέση του Ντάνιελ, ένας «πράσινος» ακτιβιστής φίλος της, καθώς και μια παράξενη επιδημία (η οποία μοιάζει εξέλιξη της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας ή «νόσου των τρελών αγελάδων») που προσβάλλει τα βοοειδή και εξαπλώνεται ταχύτατα στη βρετανική επικράτεια.

Ο Byers προσπαθεί να αναπαραστήσει ένα απολύτως ρεαλιστικό σκηνικό με όλες τις σουρεαλιστικές πινελιές του σύγχρονου τρόπου ζωής. Οι χαρακτήρες που χτίζει είναι (ή καταλήγουν) συμβιβασμένοι με μια πραγματικότητα την οποία αποστρέφονται, ενώ την ίδια στιγμή δεν τολμούν να κάνουν το παραμικρό για να την αλλάξουν (ή να την ξεφορτωθούν). Το μεγάλο ατού του βιβλίου αντλεί από την παράδοση του «μαύρου» αγγλοσαξονικού χιούμορ (δοσμένο με ακρίβεια από τη μεταφράστρια Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, παρά τις λίγες, κατά τόπους, αστοχίες), καθώς όλοι οι χαρακτήρες παρουσιάζονται, μέσα στην τραγικότητά τους, σαρκαστικοί και διασκεδαστικοί εξίσου. Η μεγαλύτερη αδυναμία του βιβλίου είναι η υπερεπεξηγηματική χαρτογράφηση των σκέψεων, προθέσεων και συναισθημάτων των χαρακτήρων –λες και ο συγγραφέας δεν εμπιστεύεται τα βασικά συστατικά της αφήγησής του να σκιαγραφήσουν τα πιο πάνω. Ετσι η εξέλιξη της αφήγησης μπορεί να ιδωθεί ως καρδιογράφημα: «κορυφές» έντασης και πικρού χιούμορ εναλλάσσονται με «κοιλάδες» αποκαρδιωμένης απραξίας (εκεί όπου ενσωματώνονται συνήθως οι υπερεπεξηγηματικές αναφορές του Byers).

H «Ιδιοπάθεια» είναι ένα αξιοσύστατο ψυχόδραμα ακυρωμένων συναισθημάτων, ματαιωμένων επιθυμιών, αναπόφευκτων συμβιβασμών. Είναι κι ένα εξίσου αξιοσύστατο πρώτο βιβλίο, το οποίο καταπιάνεται με αυτό που συχνά αποκαλείται «ανθρώπινη κατάσταση»–δηλαδή με την εσωτερική διαμάχη του ατόμου κατά τη συναισθηματική (αλλά και ερωτική, εργασιακή ή βιολογική) ενηλικίωση. Οι χαρακτήρες του Byers, αν μη τι άλλο, πάσχουν από το σύνδρομο του εαυτού. Τους βαραίνουν οι ίδιες τους οι επιλογές, αλλά δεν σταματούν να τις υπερασπίζονται. Εν τέλει η ισχυρότερη εικόνα του βιβλίου δεν είναι άλλη από εκείνη όπου οι αγελάδες, δίχως άλλα συμπτώματα, μένουν φαινομενικά αδρανείς, κι όμως –πιθανότατα– μέσα τους αναρωτιούνται τι (και γιατί) τους συμβαίνει.