Το πολιτικό σκηνικό και το θεσμικό πλαίσιο διαμορφώθηκαν «υπόγεια», τους τελευταίους μήνες, με ένα πλέγμα πολυάριθμων αλλαγών, μέτρων και ρυθμίσεων. Αλλαγές που πριμοδοτούν την αποχή, με στόχο την «απαλλαγή» από το εκλογικό σώμα και την εξου δετέρωση της κοινωνικής δυσαρέσκειας

«Σπάνιες είναι οι χώρες στις οποίες κατά τη διεξαγωγή μιας εκλογής, το κόμμα που βρίσκεται στην εξουσία δεν επωφελείται από τη θέση του για να εξασφαλίσει την εύνοια των εκλογέων»
(Ζαν Μεϋνώ, 1966, «Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα», 1946-1965)

→Οι αλλαγές καταργούν άμεσα το εκλογικό δικαίωμα κάποιων κατηγοριών πολιτών ή το δυσχεραίνουν έντεχνα. Π.χ. το δικαίωμα των ετεροδημοτών να ψηφίζουν στον τόπο κατοικίας τους ισχύει μόνον στις βουλευτικές και τις ευρωεκλογές (και τα δημοψηφίσματα), όχι όμως και στις δημοτικές-περιφερειακές

→Η διεξαγωγή τριπλών εκλογών (δημοτικές, περιφερειακές, ευρωεκλογές), οι οποίες μάλιστα αφορούν διαφορετικές βαθμίδες της πολιτικής (δήμος, περιφέρεια, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) και, κατά συνέπεια, εντελώς διαφορετικό θεσμικό αντικείμενο και πεδίο αρμοδιοτήτων, δεν έχει ιστορικό προηγούμενο

ΑΝΑΛΥΣΗ – Του Γιάννη Μαυρή*

Η εκλογική στρατηγική των κυβερνώντων, για την επικείμενη αναμέτρηση του Μαΐου, είναι σύνθετη και εξελίσσεται, ταυτοχρόνως, σε πολλαπλά επίπεδα. Περιλαμβάνει περισσότερο και λιγότερο αντιληπτές πλευρές.

Ο ασφυκτικός έλεγχος των μέσων ενημέρωσης και το καταιγιστικό προεκλογικό storytelling, σε όλες τις αποχρώσεις μεταξύ λευκού και μαύρου και, εφεδρικά, η «κινδυνολογία» συνιστούν τις ευδιάκριτες όψεις της. Κομβική θέση σε αυτήν τη στρατηγική κατέχει και η διαχείριση της υπόθεσης της Χρυσής Αυγής, ζήτημα το οποίο παραμένει ακόμη ανοικτό.

Ο αρχικός σχεδιασμός περιλαμβάνει την προωθούμενη μεθόδευση για τον εκλογικό αποκλεισμό της (όπως και των πιθανών διάδοχων σχημάτων της) και στοχεύει στην αντιμετώπιση-ουδετεροποίηση του κοινωνικού της ακροατηρίου, που εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει περί το 1/10 του εκλογικού σώματος. Το εγχείρημα θα κριθεί οριστικά αυτές τις ημέρες, με τις αποφάσεις του Α′ τμήματος του Αρείου Πάγου, για το δικαίωμα συμμετοχής της στις περιφερειακές (έως σήμερα 3 Μαΐου) και τις ευρωεκλογές (έως τις 11 Μαΐου). Στη «βεντάλια» των οφθαλμοφανών κινήσεων, τέλος, ανήκει και η ανοικτή πριμοδότηση των κομμάτων-«αναχωμάτων», που προάγουν την ποθητή «αποκομματικοποίηση».

Ωστόσο, η προεκλογική στρατηγική δεν εξαντλείται μόνον σε αυτούς τους ορατούς πολιτικούς χειρισμούς ή την προπαγάνδα. Υπάρχει και η «αθέατη» πλευρά της, καθόλου υποδεέστερη. Το πολιτικό σκηνικό και το θεσμικό πλαίσιο των προσεχών εκλογών διαμορφώθηκε «υπόγεια», τους τελευταίους μήνες, με ένα εκτεταμένο πλέγμα πολυάριθμων αλλαγών, μέτρων και ρυθμίσεων, οι οποίες προωθήθηκαν «εντατικά», μέχρι και λίγες εβδομάδες πριν από τις εκλογές.

Η προχειρότητα και η κακοτεχνία που παρατηρείται σε ορισμένες περιπτώσεις, αποτέλεσμα του «επείγοντος» χαρακτήρα τους, δεν μειώνει σε τίποτα τη σημασία τους. Αυτές οι αλλαγές δεν περιορίζονται μόνο στο εξαιρετικά κρίσιμο και καθόλου ουδέτερο ζήτημα της ταυτόχρονης διεξαγωγής των εκλογών, που επιτρέπει στην κυβέρνηση να «συμπτύξει» και να ελέγξει την εκλογική «δοκιμασία» της.

Εκτείνονται, αντιθέτως, σε πολύ ευρύτερα θέματα, που περιλαμβάνουν τις προϋποθέσεις εγγραφής στους εκλογικούς καταλόγους, την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος, το εκλογικό σύστημα τόσο των αυτοδιοικητικών εκλογών όσο και των ευρωεκλογών, τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, την απροκάλυπτη ενίσχυση του πολιτικού ρόλου των μέσων ενημέρωσης, καθώς και τους όρους διεξαγωγής της προεκλογικής εκστρατείας.

Πρόκειται για αλλαγές που καταργούν άμεσα το εκλογικό δικαίωμα κάποιων κατηγοριών πολιτών (των ομογενών και των μεταναστών, που θεμελιώθηκε το 2010), που θέτουν περιορισμούς στην άσκησή του (κυρίως των ετεροδημοτών οι οποίοι αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα του εκλογικού σώματος, αλλά όχι μόνον) ή την δυσχεραίνουν έντεχνα.

Π.χ. το δικαίωμα των ετεροδημοτών να ψηφίζουν στον τόπο κατοικίας τους ισχύει μόνον στις βουλευτικές και τις ευρωεκλογές (και τα δημοψηφίσματα), όχι όμως και στις δημοτικές-περιφερειακές. Εξ ορισμού, επομένως, η ταυτόχρονη διεξαγωγή τους το υπονομεύει.

Αλλαγές που πριμοδοτούν ανοικτά την αποχή, με στόχο την «απαλλαγή» από το εκλογικό σώμα και την εξουδετέρωση της κοινωνικής δυσαρέσκειας. Είναι ακόμη αλλαγές που υποβαθμίζουν σημαντικά τη σημασία των εκλογών, συρρικνώνουν δραστικά την προεκλογική αντιπαράθεση των πολιτικών δυνάμεων και προωθούν τη διαδικασία της «αποδημοκρατικοποίησης»· δηλαδή της αναίρεσης της μεταπολιτευτικής αντιπροσώπευσης. Είναι λυπηρό, αλλά δεν αποκλείεται αυτές οι «ασυνήθιστες» εκλογές του Μαΐου να αποτελέσουν τη μεγαλύτερη δοκιμασία της ήδη αποδυναμωμένης και παρακμάζουσας Γ′ Ελληνικής Δημοκρατίας.

Εκλογικό πείραμα

Για αρκετούς λόγους, το πολιτικό αποτέλεσμα αυτής της πρωτόγνωρης και «έκτακτης» εκλογικής διαδικασίας, που δοκιμάζεται στο ελληνικό εκλογικό εργαστήριο, δεν είναι εύκολα προβλέψιμο με δημοσκοπήσεις, όχι βεβαίως λόγω των επιστημονικών ορίων της μεθόδου. Η διεξαγωγή τριπλών εκλογών (δημοτικές, περιφερειακές, ευρωεκλογές), οι οποίες μάλιστα αφορούν διαφορετικές βαθμίδες της πολιτικής (Δήμος, Περιφέρεια, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) και, κατά συνέπεια, εντελώς διαφορετικό θεσμικό αντικείμενο και πεδίο αρμοδιοτήτων, δεν έχει ιστορικό προηγούμενο.

Ενώ στο παρελθόν έχει υπάρξει ταυτόχρονη διεξαγωγή βουλευτικών και ευρωεκλογών (1981, 1989), ο συνδυασμός των δημοτικών-περιφερειακών εκλογών με τις ευρωεκλογές, και μάλιστα με αυτήν τη διαδοχική σειρά, δεν έχει ξαναδοκιμαστεί. Στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης, οι ευρωεκλογές (με εξαίρεση τις πρώτες του 1981) πραγματοποιήθηκαν πάντοτε Ιούνιο, ενώ οι τοπικές εκλογές πραγματοποιήθηκαν πάντοτε Οκτώβριο (επίσης με εξαίρεση τις πρώτες του 1975).

Τώρα, όλες οι ημερομηνίες μετακινούνται και η πολλαπλή εκλογική αναμέτρηση θα λάβει χώρα τον πλέον «ακατάλληλο» για εκλογές Μάιο· μήνα, κατά τον οποίο όχι μόνον δεν έχουν διεξαχθεί ποτέ στο παρελθόν στην Ελλάδα, ούτε οι δημοτικές ούτε οι ευρωεκλογές, αλλά για σοβαρούς οικονομικούς και κοινωνικούς λόγους, έχει αποφευχθεί ιστορικά και η διεξαγωγή των βουλευτικών εκλογών, ώστε να μην υπονομεύεται η κοινωνική συμμετοχή σε αυτές.

Η σύγχυση που προκαλείται στη συνείδηση των πολιτών, λόγω της ταυτόχρονης διεξαγωγής, είναι μεγάλη και οδηγεί σε σημαντική υπονόμευση του διακυβεύματός τους. Λειτουργεί προσθετικά στην έλλειψη πληροφόρησης, που εξακολουθεί να υφίσταται, σχετικά με την εντελώς πρόσφατη και σε αρκετούς τομείς προβληματική μεταρρύθμιση του «Καλλικράτη» (Ν.3852/2010). Και τροφοδοτεί, παράλληλα, την ήδη σημαντική κοινωνική αποδοκιμασία που έχει προκαλέσει η κατασκευή των νέων αυτοδιοικητικών θεσμών («καλλικρατικοί» δήμοι-περιφέρειες). Είναι ενδεικτικό ότι, σύμφωνα με την Ερευνα Πολιτικής Συγκυρίας της Public Issue (Μάρτιος 2014), το 64% των πολιτών θεωρεί το καλλικρατικό σχέδιο «αποτυχημένο» και –σημαντικότερο- το 60% (δηλαδή 6 στους 10) πιστεύουν ότι ο (παλιός) δήμος ή η κοινότητα που κατοικούσαν δεν ωφελήθηκε από τις συνενώσεις των νέων δήμων. Το γεγονός ότι η εκλογική διαδικασία υποβαθμίζεται πολιτικά και θεσμικά περαιτέρω, επηρεάζει καθοριστικά, όπως είναι φυσικό, το πολιτικό ενδιαφέρον και τη συμμετοχή των πολιτών.

Θείο δώρο για τη διευκόλυνση των εκλογικών στόχων των κυβερνώντων αποτέλεσε η απόφαση, με πρόταση της Επιτροπής Συνταγματικών Υποθέσεων του Ευρωκοινοβουλίου, για επίσπευση των όγδοων ευρωεκλογών του 2014, λόγω της απευθείας εκλογής του προέδρου της Ε.Ε. από το Ευρωκοινοβούλιο.

Ετσι, η ημερομηνία διεξαγωγής τους μετακινήθηκε φέτος νωρίτερα, από τις 5-8 Ιουνίου, στις 22-25 Μαΐου (Απόφαση Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, 14 Ιουνίου 2013, OJEU, 21.6.2013-L169/69)· μήνα κατά τον οποίο, παραδοσιακά, δεν διεξάγονται εκλογές στην Ελλάδα.

Η διαφορά

Μετά τις αντιδράσεις που συνάντησε (κυρίως από την πλευρά του ΠΑΣΟΚ) η πρόταση αλλαγής του εκλογικού νόμου και ύστερα από αρκετές ταλαντεύσεις, μέχρι το περασμένο φθινόπωρο, σχετικά με την αναβολή των τοπικών εκλογών, η κυβέρνηση οριστικοποίησε μεν τη διεξαγωγή τους, μαζί με τις ευρωεκλογές, όπως προέβλεπε άλλωστε και ο νόμος για τον «Καλλικράτη», που ψηφίστηκε το 2010 (νόμος Ραγκούση), με μια όμως ουσιώδη διαφορά: Οχι την πραγματικά ταυτόχρονη διεξαγωγή τους, αλλά τη μετακίνηση του α’ γύρου των τοπικών εκλογών, στις 18 Μαΐου, μία εβδομάδα νωρίτερα από τις ευρωεκλογές (25 Μαΐου). Αυτή η ανοικτά χειραγωγική «ρύθμιση», ψηφίστηκε μόλις στις 20 Φεβρουαρίου του 2014 (ν.4239/2014/Α43).

Σύμφωνα με το άρθρο 10 του νέου νόμου, η εκλογή των δημοτικών αξιωματούχων μετατοπίζεται στην «προηγούμενη Κυριακή από την ημέρα διενέργειας της ψηφοφορίας για την εκλογή των Ελλήνων μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου». Ανατρέπεται έτσι η σχετική πρόβλεψη του νόμου του «Καλλικράτη» (άρ.9§2 του ν.3852/2010), η οποία προέβλεπε ότι η εκλογή στα δημοτικά αξιώματα «γίνεται την ίδια ημέρα διενέργειας της ψηφοφορίας για την εκλογή των Ελλήνων μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου». Η συγκεκριμένη πρόνοια της «μεταρρύθμισης», ενώ ψηφίστηκε μόλις το 2010, δεν θα ισχύσει ποτέ…

Ο μοναδικός και απολύτως προσχηματικός λόγος για τη μετακίνηση της διεξαγωγής των ευρωεκλογών από την Α′ στη Β′ Κυριακή, που επικαλέστηκε η αιτιολογική έκθεση της σχετικής ρύθμισης, είναι οι δυσκολίες που δημιουργεί η ύπαρξη την Α′ Κυριακή, σε αντίθεση με τη Β′, σταυρού προτίμησης στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές(!):

«Η ταυτόχρονη διενέργεια των αυτοδιοικητικών εκλογών και των εκλογών για την ανάδειξη των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου την πρώτη Κυριακή θα επιφέρει δυσχέρειες στην προπαρασκευή στις εμπλεκόμενες υπηρεσίες και, κυρίως, κατά τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας, τόσο στους αντιπροσώπους της δικαστικής αρχής όσο και στους εκλογείς. Η γενεσιουργός αιτία ανάγεται στην υποχρέωση των εκλογέων να σημειώσουν σταυρό προτίμησης στα ψηφοδέλτια των υποψηφίων δημοτικών (και περιφερειακών) συνδυασμών. […] Για τους ανωτέρω λόγους θα πρέπει να υιοθετηθεί και να θεσμοθετηθεί η δυνατότητα της ταυτόχρονης διεξαγωγής των εκλογών για την ανάδειξη των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατά τη διενέργεια της επαναληπτικής ψηφοφορίας των αυτοδιοικητικών εκλογών. […] Σε συνδυασμό με την έκφραση της βούλησης του εκλογέα κατά την ψηφοφορία των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μόνον υπέρ των συνδυασμών και όχι των υποψηφίων (σταυροδοσία), μεγιστοποιείται το όφελος από την εν λόγω διαδικασία» (αιτιολογική έκθεση του ν.4239/2014). Μόλις δύο μήνες μετά, με το ν.4255/11.4.2014 (Α89) θα καθιερωθεί ο σταυρός προτίμησης στις ευρωεκλογές! Προφανώς, τώρα, η καθιέρωση σταυροδοσίας δεν δημιουργεί δυσχέρειες στην καταμέτρηση της Β′ Κυριακής.

Εκλογές σε δύο στάδια

Το εκλογικό τέχνασμα προσδίδει στις επικείμενες εκλογές τον χαρακτήρα μιας ιδιόμορφης εκλογικής αναμέτρησης, όχι της ίδιας σε δύο γύρους, αλλά ουσιαστικά δύο διαδοχικών. Μιας ενιαίας εκλογικής διαδικασίας σε δύο στάδια: Α΄Κυριακή, δημοτικές-περιφερειακές – Β’ Κυριακή: ευρωεκλογές, όπου η πρώτη αναμέτρηση θα λειτουργήσει ως «προπαρασκευαστική» και «προκριματική» της δεύτερης, προς όφελος, φυσικά, των συγκυβερνώντων κομμάτων του παλαιού δικομματισμού. Αυτός ο πολιτικός χειρισμός ανατρέπει την παραδοσιακή και δεδομένη επί 35 χρόνια σειρά των εκλογικών αναμετρήσεων.

Εάν ο χρόνος διεξαγωγής των διαφορετικών εκλογικών αναμετρήσεων παρέμενε ο ίδιος που ίσχυε και στην περίοδο της κοινοβουλευτικής ομαλότητας (προ του 2010), εύκολα γίνεται αντιληπτό σε πόσο δυσμενή θέση θα μπορούσε να βρεθούν τα κυβερνώντα κόμματα, εάν οι αυτοδιοικητικές εκλογές πραγματοποιούνταν τον προσεχή Οκτώβριο.

Δύο χρόνια μετά τη βουλευτική αναμέτρηση του 2012, οι ευρωεκλογές του Ιουνίου (ή έστω του Μαΐου) θα αποτύπωναν ευδιάκριτα την κοινωνική δυσαρέσκεια και τον κομματικό συσχετισμό δυνάμεων που «φωτογραφίζουν» και οι δημοσκοπήσεις. Οι πιθανότητες να δημιουργηθεί μια δυναμική, παρεμφερής με εκείνη που αντιμετώπισε και ο Κ. Καραμανλής στις ευρωεκλογές του καλοκαιριού του 2009 και η οποία οδήγησε 3 μήνες μετά στη θορυβώδη πτώση του, ήταν μεγάλες. Αυτό ακριβώς το εχθρικό πεδίο μάχης θέλησε να αποφύγει η κυβέρνηση.

……………………………………………………………………………………………

* Πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Public Issue

ΑΥΡΙΟ ΤΟ Β' ΜΕΡΟΣ