ΜΙΚΕΛΑ ΧΑΡΤΟΥΛΑΡΗ

31/10/14 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Ο νέος ψυχρός πόλεμος

Οι σκελετοί στα ντουλάπια της Ισλανδίας θα πρέπει να απασχολήσουν κάθε ευρωπαϊκό κράτος μετά το 2001. Αυτό μας λέει ο Αρναλδουρ Ινδρίδασον, ο μετρ της αστυνομικής λογοτεχνίας που έρχεται από τους πάγους.
      Pin It

Της Μικέλας Χαρτουλάρη

 

ΑΡΝΑΛΔΟΥΡ ΙΝΔΡΙΔΑΣΟΝΕίναι ο πλέον βιβλιόφιλος από όλους τους ντετέκτιβ, κι όταν μπαίνει σε ένα σπίτι δεν δυσφορεί αν είναι αχούρι αλλά αν είναι άδειο από βιβλία. Στη χώρα του δεν νυχτώνει τα καλοκαίρια αλλά εκείνος κλείνει τις κουρτίνες του για να διαβάσει τις περιπέτειες ανθρώπων που χάθηκαν, σαν να τους κατάπιε το σκοτάδι.

 

Το σώμα του είναι ατσούμπαλο και η έκφρασή του μελαγχολική. Στη δουλειά του κολλάει σε λεπτομέρειες, τόσο πολύ ώστε ξεχνά να πάρει άδεια. Είναι προϊστάμενος Εγκληματολογικού, όμως δεν θέλει να προβάλλεται. Αντίθετα από τον Ελληνα ομόλογό του, τον Αστυνόμο Χαρίτο (Μάρκαρη), που ανατρέχει μανιωδώς σε λεξικά και έχει μια δεμένη οικογένεια, εκείνος τρώει έτοιμα κατεψυγμένα φαγητά και είναι αποξενωμένος από τα προβληματικά παιδιά του. Είναι Ισλανδός. Τον λένε Ετλεντουρ Σβέινσον και φέρνει στο φως τους κρυμμένους σκελετούς του τόπου του, προσπαθώντας να καταλάβει καλύτερα τους μετασχηματισμούς της κοινωνίας μέσα στην οποία ζει. Το 2003, όμως, έπεσε πάνω σε έναν πραγματικό σκελετό που ξεπρόβαλε από τον πάτο μιας αποστραγγισμένης λίμνης, τυλιγμένος στο σύρμα μιας σοβιετικής συσκευής υποκλοπών. Ετσι άνοιξε η υπόθεση του Ανθρώπου της λίμνης, μια υπόθεση από το ψυχροπολεμικό παρελθόν που αγγίζει καίρια τη σημερινή ευρωπαϊκή επικαιρότητα. Διότι χτυπά το καμπανάκι για την κοινωνία της επιτήρησης και ξαναβάζει στο τραπέζι τη συζήτηση για τη σοσιαλιστική προοπτική στις δυτικές κοινωνίες.

 

Ο Ετλεντουρ (Ερλεντουρ στις γαλλικές μεταφράσεις) γεννήθηκε το 1997 από την πένα του Αρναλδουρ Ινδρίδασον, του σημαντικότερου συγγραφέα αστυνομικής λογοτεχνίας της Ισλανδίας, και έχει πρωταγωνιστήσει σε 14 θρίλερ, σχεδόν πάντα μακάβρια. Στον Ανθρωπο της λίμνης (εκδ. Μεταίχμιο, μτφρ. Νίκη Προδρομίδου) βρίσκεται μπροστά στην κρυφή περιπέτεια μιας προδομένης γενιάς. Ομως δεν το ξέρει από την αρχή. Ξεκινά λοιπόν την έρευνά του σκαλίζοντας μια σειρά από φαινομενικά αδιάφορες και άσχετες μεταξύ τους ιστορίες για ανθρώπους που εξαφανίστηκαν ξαφνικά και αγνοούνται τα τελευταία 30 χρόνια.

 

Οι αγνοούμενοι για τον Αρναλδουρ Ινδρίδασον δίνουν το μέτρο της (απ)ανθρωπιάς μιας κοινωνίας, των σκοτεινών τραυμάτων που την καθορίζουν, της αδιαφορίας των αρχών και των πολιτών για τους συνανθρώπους τους. Στην Ισλανδία των 300.000 κατοίκων και των αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων, στην όψιμα (1944) ανεξάρτητη χώρα που υπήρξε γεωπολιτικό κλειδί και πεδίο δράσης κατασκόπων του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας, μονάχα 2 στις 44 περιπτώσεις αγνοούμενων που καταγράφηκαν την τελευταία πεντηκονταετία, διερευνήθηκαν ως εγκληματικές. Γι’ αυτό κι εκείνος διάλεξε τον σκελετό ενός αγνοούμενου που φέρει ένα τραύμα στο κεφάλι, ως αφορμή για να θέσει το ανθρωπιστικό ζήτημα σε κοινωνική και πολιτική βάση.

 

Με όπλο την επιτήρηση

 

Ο αναγνώστης παρακολουθεί λοιπόν τον Ετλεντουρ βήμα βήμα στο Ρέικιαβικ και την ισλανδική περιφέρεια του 2003. Κατά διαστήματα όμως, στην εξέλιξη της αστυνομικής έρευνας παρεμβάλλεται η αυτοβιογραφική αφήγηση ενός αγνώστου, ο οποίος περιγράφει τη φοιτητική ζωή στη Λειψία του ’50. Εκεί σπούδαζαν με ανατολικογερμανικές κομματικές υποτροφίες φερέλπιδες Ισλανδοί της σοσιαλιστικής νεολαίας, που παρακολούθησαν μια κοινωνία να υποκύπτει στο σύστημα της «αμφίδρομης επιτήρησης» και να κατασκοπεύει φίλους κι αδελφούς «για την προάσπιση του κομμουνιστικού κόμματος και του προλεταριάτου». Εκεί είδαν τους συμφοιτητές τους να στρατολογούνται ως καταδότες, είδαν τους αντιφρονούντες Ούγγρους φοιτητές να «εξαφανίζονται» και τους αμφισβητίες να αποβάλλονται από το πανεπιστήμιο. Εκεί είδαν τα σοσιαλιστικά τους ιδεώδη να δηλητηριάζονται και κατάλαβαν πως ο φόβος χειραγωγεί τις συνειδήσεις. Αλλά και εκεί, κάποιοι ανάμεσά τους κατάλαβαν ότι ο σοσιαλισμός δεν είναι αυτό.

 

Στο τελευταίο τέταρτο του βιβλίου το σασπένς ανεβαίνει κατακόρυφα, οι παράταιρες ιστορίες συμπλέκονται, αλλά η μαστοριά του Αρναλδουρ Ινδρίδασον είναι τέτοια ώστε μέχρι τις απολύτως τελευταίες σελίδες ο αναγνώστης δεν μπορεί να μαντέψει ούτε την ταυτότητα του δράστη ούτε την ταυτότητα του θύματος!

 

Στο μυθιστόρημα του Ινδρίδασον υπάρχει κάθαρση αλλά δεν υπάρχει χάπι εντ. Πόσο μάλλον που οι πράκτορες ξεσκαρτάρουν μεν τους αλλοτινούς χαφιέδες, όμως οι ίδιοι ξαναγίνονται αόρατοι και συνεχίζουν τη δράση τους αποκτώντας διαδόχους στο μετά την 11/9 τοπίο! Οι ζώνες των συγκρούσεων έχουν μετατοπιστεί, η Ισλανδία δεν είναι πια το αεροπλανοφόρο των ΗΠΑ, αλλά με το πρόσχημα του φόβου για τρομοκρατικά χτυπήματα η καθεστηκυία τάξη έχει πείσει την κοινωνία πως της χρειάζεται ένας Μεγάλος Αδελφός. Οπως στη Λειψία χρειαζόταν μια «αστυνομία της σκέψης»… Η επιτήρηση, μας λέει ο Ινδρίδασον –και κάπου εδώ συναντά τον Τζον Λε Καρέ του Νο 1 καταζητούμενου που εκτυλίσσεται στη Γερμανία– έχει ξανά την τιμητική της. Και οι κοινωνίες κινδυνεύουν ξανά να τραυματιστούν.

 

Σοσιαλισμός

 

Ο Ινδρίδασον καταγγέλλει τις σταλινικές πρακτικές αλλά δεν αφήνει τον αναγνώστη να κάνει παρανοήσεις σχετικά με τον σοσιαλισμό. Οι περισσότεροι Ισλανδοί πρωταγωνιστές του, παρότι γνώρισαν το ανατολικογερμανικό μοντέλο του φόβου και του μίσους, επιμένουν στον Ανθρωπο της λίμνης πως «ο σοσιαλισμός είναι αυτός που μας κάνει ανθρώπους». Ο σοσιαλισμός, λένε, που συνέβαλε στην εδραίωση του εργατικού κινήματος ή στην ίδρυση του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας, «δεν έχει πεθάνει. Είναι ακόμη ζωντανός αλλά με διαφορετικό τρόπο απ’ αυτόν με τον οποίο τον φανταστήκαμε. Ο σοσιαλισμός είναι αυτός που κάνει ανεκτή τη ζωή σε μια καπιταλιστική κοινωνία».

 

Λάρσον, Μάνκελ, Ινδρίδασον: οι ενοχλητικοί

 

Η παθογένεια των χωρών του λευκού Βορρά, που διαψεύδει το περίφημο σκανδιναβικό μοντέλο κοινωνικής ευημερίας, κυριαρχεί –μαζί με το αίμα– στο σκανδιναβικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Αυτό ισχύει από τα πρώτα του βήματα το ’60 μέχρι σήμερα, που λειτουργεί σαν μηχανή παραγωγής μπεστ σέλερς, με προεξάρχοντα τον Νορβηγό Τζο Νέσμπο (εκδ. Μεταίχμιο) κ.ά. Ωστόσο, από την αρχή υπήρχαν κάποιοι συγγραφείς πιο ενοχλητικοί για το status quo, οι οποίοι μιλούσαν για ευρύτερο ευρωπαϊκό πρόβλημα. Ο περισσότερο γνωστός (και στις ΗΠΑ) είναι ο πρόωρα χαμένος Στιγκ Λάρσον, ο Σουηδός μαχητικός δημοσιογράφος που έβγαλε τα άπλυτα των λευκών κολάρων στη φόρα, με την τριλογία Μιλένιουμ (εκδ. Ψυχογιός). Ο πρώτος όμως ήταν ο επίσης Σουηδός συγγραφέας αλλά και ακτιβιστής Χένινγκ Μάνκελ, που εμφανίστηκε το 1991 με τους Εκτελεστές δίχως πρόσωπο (εκδ. Ψυχογιός). Και ο αμέσως επόμενος ήταν ο Αρναλδουρ Ινδρίδασον που ξεχώρισε το 2001 με τη Γυναίκα στα πράσινα, το τέταρτο μυθιστόρημά του. Σήμερα εξακολουθεί να ασκεί κριτική σε δύο ταμπλό: στο κοινωνικό, π.χ. για τις αυτοκτονίες και την κατάθλιψη στη χώρα του, και στο πολιτικό, π.χ. για τις επεμβάσεις του ξένου παράγοντα στα εσωτερικά της, όπως στον Ανθρωπο της λίμνης. Ο πρωταγωνιστής του είναι ο λιγότερο «μάτσο» απ’ όλους τους ντετέκτιβ κι έχει μια κόρη πρεζάκι κι έναν γιο αλκοολικό τους οποίους δεν μπορεί να βοηθήσει. Διότι, ας το πάρουμε απόφαση, ο Νόμος δεν καταφέρνει πάντα να γιατρέψει τις κοινωνικές πληγές…

 

[email protected]

 

Scroll to top