Είκοσι δύο χρόνια στην πρώτη γραμμή βρίσκεται το βρετανικό συγκρότημα που με μόνα μέσα το σώμα τους και παλιά, άχρηστα, αντικείμενα εφηύραν στην κυριολεξία ένα νέο είδος παράστασης που συνδυάζει θέατρο, χορό και μουσική με εκρηκτικό ρυθμό. Ο Τζο Ράιτ μάς εξηγεί τα μυστικά της τέχνης και της φιλοσοφίας τους
Της Νόρας Ράλλη
Ποιος το περίμενε πως το να περπατάς στον δρόμο θα μπορούσε να γίνει παρτιτούρα. Πως το να σκουπίζεις και να παίζεις με τον αναπτήρα σου, ολόκληρη παράσταση. Και πως τενεκέδες, κουβάδες, βαρέλια, σπιρτόκουτα, άδεια κουτάκια μπίρας, εφημερίδες, σκουπόξυλα και παλιοσίδερα ακόμα και νεροχύτες ή κομμάτια παλιών αυτοκινήτων και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς μπορούν να γίνουν αυτοσχέδια όργανα μουσικής. Αυτό ακριβώς κάνουν οι STOMP.
Το συγκρότημα, που δημιουργήθηκε το 1991 στο Μπράιτον από τους Βρετανούς Λουκ Κρέσγουελ και Στιβ ΜακΝίκολας, κατάφερε μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να ξεπεράσει κάθε προσδοκία. Ενας συνδυασμός κρουστών, ρυθμικής κίνησης και οπτικής κωμωδίας, ίσως η πιο ευφάνταστη επινόηση στον χώρο των μουσικών τεχνών, αυτό είναι οι STOMP. Με μια «μαγική» δύναμη και αξιοποιώντας την ιδιότητα κάθε μέρους του σώματος να παράγει ήχους, μεταμορφώνουν παλιά, άχρηστα αντικείμενα οικιακής ή βιομηχανικής χρήσης σε πηγή εκρηκτικού, ασταμάτητου και μεταδοτικού ρυθμού. Καταργώντας τον διαχωρισμό υψηλής και λαϊκής τέχνης, προκαλούν αβίαστα το γέλιο και είναι φοβερά ευρηματικοί.
Από την ομάδα μάς μίλησε ο Τζο Ράιτ. Από το ελληνικό κοινό έχουν τις καλύτερες εντυπώσεις και γι’ αυτό έρχονται και ξανάρχονται. Γνωρίζουν τις δυσκολίες που περνάει η χώρα. «Νομίζουμε πως ο χρόνος είναι με το μέρος σας. Με υπομονή, όχι παθητική αλλά ολοζώντανη και σταθερή αποφασιστικότητα και, φυσικά, πίστη στις δικές σας δυνάμεις, δεν υπάρχει περίπτωση να μην κάνετε την ανατροπή. Πιστέψτε μας, γίνεται».
• Ποια ήταν η βασική ιδέα δημιουργίας του γκρουπ και πώς μετατράπηκε σε ένα πολύ επιτυχημένο πρότζεκτ, με χιλιάδες θαυμαστές ανά τον κόσμο, ακόμη και 22 χρόνια μετά;
«Η κεντρική ιδέα δημιουργίας των STOMP ήταν η ίδια η μουσική, ως γιορτή και φιέστα, αλλά και η δύναμη των κρουστών αυτών καθ' εαυτών, ως ένας τρόπος διαδραστικής επικοινωνίας ανάμεσα στο κοινό και τους μουσικούς, αλλά και ανάμεσα σε αυτούς τους ίδιους. Το μεγαλείο της αρχικής σύλληψης δεν έγκειται μόνο στην καταφανή απλότητά της (μουσικοί που χορεύουν και παίζουν με ό,τι βρουν μπροστά τους – απλό δεν φαίνεται;), αλλά κυρίως στη χρήση του χορού και του θεάτρου ως συμπληρωματικών στοιχείων για να προκαλέσουν το ενδιαφέρον και τη συμμετοχή του κοινού. Μιλάμε για μουσική και θέατρο, αλλά δουλεμένα με έναν τρόπο που δεν έχει ξαναγίνει ποτέ. Και καθώς οι STOMP χρησιμοποιούν μόνο τη μουσική και το σώμα τους ως μόνη “γλώσσα” επικοινωνίας, η παράσταση μπορεί να “συνομιλήσει” με ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, άσχετα με το τι γλώσσα μιλάνε ή από πού κατάγονται».
• Ποια ήταν η καθοριστική στιγμή που καταλάβατε ακριβώς τι θέλετε να κάνετε με αυτό που δημιουργήσατε;
«Οι παραστάσεις μας πάντα εξελίσσονται και μεταλλάσσονται. Ακόμη και τώρα έχουμε νέα, ολοκαίνουργια κομμάτια που έχουμε ενσωματώσει στο σόου. Και κάθε φορά, κάτι θ’ αλλάξουμε, κάτι καινούργιο θα μπει, κάτι παλιό θα τροποποιηθεί. Αλλά, αυτό που βλέπουμε είναι πως κάθε παράσταση αναπτύσσει τη δική της δυναμική, σε σημείο να αλλάζει και κατά τη διάρκεια!»
• Πώς θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτό που κάνετε; Είναι ένα θεατρικό χωρίς λόγια; Μια εναλλακτική ορχήστρα; Ενα δρώμενο δρόμου; Ισως ακόμη, μια πολιτική πράξη ενάντια στο «φυσιολογικό» και το «αναμενόμενο»; Τι;
«Είναι όλα αυτά που είπατε μαζί! Και ταυτόχρονα μια γιορτή πάνω στις κρουστικές –προσωπικές μας και μη– δυνάμεις, μια γιορτή για την πιθανότητα ύπαρξης ενός κόσμου όπου η μουσική είναι η μόνη γλώσσα, το μόνο νόμισμα, το μόνο σκηνικό και η κυρίαρχη ενωτική δύναμη!».
• Ποιες είναι οι πηγές έμπνευσής σας;
«Κάθε μέλος μας φέρνει και τα δικά του ταλέντα στην ομάδα. Κάποιοι ήταν ηθοποιοί, κάποιοι κωμικοί, άλλοι χορευτές, άλλοι ήξεραν κλακέτες, άλλοι ήταν μουσικοί. Το θέαμα που προσφέρουμε δεν είναι παρά ένα άθροισμα όλων των παραπάνω. Εξάλλου, οι δημιουργοί του γκρουπ ήταν οι ίδιοι καλλιτέχνες δρόμου, με μεγάλη μουσική παιδεία, και φυσικά πίστεψαν πως κάθε τι που θεωρείται «για πέταμα» μπορεί να γίνει εργαλείο δημιουργίας. Μπορεί να βγάλει ήχους σε αρμονία! Οπότε, πλέον, η έμπνευση έρχεται τόσο από τις ικανότητες της ομάδας όσο και από τα ίδια τα «μουσικά μας σκουπίδια»!»
• Πόσο σημαντικό είναι το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού στις παραστάσεις σας;
«Το σόου είναι δομημένο πάνω σε συγκεκριμένα σκετσάκια. Το ένα ακολουθεί το άλλο, ώστε να δίνεται η αίσθηση κυρίως της μουσικής συνέχειας. Η διαφορετική δυναμική και ο ξεχωριστός τόνος κάθε τμήματος της παράστασης έχουν πολύ προσεκτικά μελετηθεί, ώστε να γοητεύουν το κοινό έως ότου αυτή κορυφωθεί σε ένα εκρηκτικό και έντονα κρουστικό φινάλε, σε ένα «bin», όπως το ονομάζουμε εμείς, από τους κάδους σκουπιδιών που χρησιμοποιούμε στο τέλος. Οπότε, ο αυτοσχεδιασμός δεν είναι έντονος, αν και γι’ αυτόν υπάρχει χώρος, καθώς όταν αλληλεπιδράς με το κοινό, ποτέ δεν μπορείς να είσαι ακριβώς ο ίδιος. Η αλληλεπίδραση, το να μην ξέρεις τι ακριβώς θα συμβεί με το κοινό, είναι που διατηρεί τις παραστάσεις μας πάντα νέες!».
• Πόσο δύσκολο είναι το να κάνεις κάτι πολύ μελετημένο να φαίνεται εύκολο και αυθόρμητο;
«Ως καλλιτέχνες, αυτή είναι η δουλειά μας! Ωστόσο, το κλειδί είναι η εξάσκηση. Εξάσκηση και πάλι εξάσκηση. Κι άλλη εξάσκηση. Και ακόμα λίγη. Και στο τέλος, λίγη εξάσκηση ακόμα!»
• Πώς γίνεται η επιλογή νέων μελών στο συγκρότημα;
«Καθώς οι STOMP βασίζονται πολύ στις προσωπικότητες των μελών τους και στη δυναμική της ομάδας, είναι πολύ δύσκολο να έρθουν νέα μέλη. Δεν αρκεί απλά να είσαι ένας εξαιρετικός χορευτής ή ένας σπουδαίος ντράμερ. Πρέπει να έχεις κάτι που να σε ξεχωρίζει ως προσωπικότητα. Πάντα βέβαια το να σου αρέσουν τα κρουστά και να έχεις καλή αίσθηση του χιούμορ βοηθάει».
• Πώς γίνεται να πάρεις κάτι από τα σκουπίδια και να το μεταμορφώσεις σε μουσική;
«Τα πάντα έχουν μουσική μέσα τους. Εξαρτάται από το αν την ακούς ή όχι. Εχουμε ένα ρητό μεταξύ μας: Το σκουπίδι του άλλου είναι για μας θησαυρός. Αν μπορείς να δεις την προοπτική μέσα σε κάτι χωρίς εμφανή αξία και την ακολουθήσεις, ποιος ξέρει πού μπορεί να σε οδηγήσει;»
• Οταν ακούτε τη λέξη «ρυθμός», τι σας έρχεται στον νου;
«Γλώσσα. Επικοινωνία. Ζωντάνια».
• Πώς αλληλεπιδράτε με το κοινό;
«Ακριβώς γι’ αυτό σας λέμε «ελάτε να μας δείτε!». Δεν το πιστεύεις αν δεν το ζήσεις, μα σου υπόσχομαι πως θα φύγεις από την αίθουσα και θα νομίζεις πως έχεις χορδές στις σόλες των παπουτσιών σου. Θα βγάζεις μουσική από τα πόδια σου σαν οδηγείς επιστρέφοντας σπίτι. Και φυσικά, θα έχεις γελάσει πολύ. Πολύ όμως!»
• Τι σας ενοχλεί και τι σας συγκινεί;
«Το συναίσθημα που έχεις πριν βγεις στη σκηνή είναι ό,τι πιο συγκινητικό για κάθε έναν από μας. Αυτή η αίσθηση πως σε λίγο θα μεταφέρεις το κοινό στον κόσμο σου – στον κόσμο των κρουστών! Ωστόσο, δεν σας κρύβω πως προσωπικά η προετοιμασία είναι αυτό που με κουράζει περισσότερο. Το να τρως τα κατάλληλα φαγητά πριν από την παράσταση, να κάνεις το σωστό ζέσταμα, να κάνεις και να ξανακάνεις τα δύσκολα κομμάτια, να εξασκηθείς στις αστείες στιγμές πάλι και πάλι ή στις αστείες κινήσεις, ώστε να βγουν τέλειες προς τα έξω… όλα αυτά είναι κάπως εξουθενωτικά. Είναι, όπως λέμε μεταξύ μας, STO(m)P».
• Η ταινία για τους STOMP έχει προταθεί για Οσκαρ. Εχετε λάβει δεκάδες βραβεία, συμπεριλαμβανομένου και του «Λ. Ολίβιε». Ποια θεωρείτε την πιο σπουδαία σας στιγμή;
«Πολύ ξεχωριστή στιγμή ήταν όταν παίξαμε ζωντανά για τους Ολυμπιακούς Αγώνες πέρυσι στο Λονδίνο. Αυτή η βραδιά θα μας μείνει αξέχαστη σε όλους!»
• Τελικά, ποιος είναι ο τρόπος να μεταμορφώσουμε έναν αναπτήρα σε βιολί Στραντιβάριους; Και, πιο σημαντικό, πώς εξελίσσετε αυτή σας την ικανότητα μέσα στα χρόνια;
«Η αρχική ιδέα ήταν να γίνει μια παράσταση με τα καροτσάκια του σουπερμάρκετ. Ποιος ξέρει πώς τη σκέφτηκαν ο Λουκ και Στιβ; Περπατώντας σ’ έναν διάδρομο πολυκαταστήματος; Ισως. Στη συνέχεια, έψαξαν να βρουν τα πιο, ας πούμε, «μουσικά» καροτσάκια. Αυτά που όταν τα έριχνες το ένα πάνω στο άλλο έβγαζαν ωραίο ήχο και όσα αντηχούσαν αρμονικά, καθώς διαπερνούσες τα σιδεράκια τους μ’ ένα ραβδί. Ξέρετε, όπως παίζουν τα μικρά παιδιά με τα χέρια τους στα καροτσάκια. Και κάπως έτσι έγιναν όλα… για παράδειγμα, κάθε αναπτήρας Ζίπο που χρησιμοποιείται στην παράσταση, έχει τον δικό του ξεχωριστό ήχο όταν τον ανοιγοκλείνεις».
• Τι θα επιλέγατε ανάμεσα σε ένα Στραντιβάριους και μια, ας πούμε, μεταλλική σκούπα;
«Και τα δύο τα θεωρούμε εξίσου σημαντικά. Και τα δύο έχουν τη δυνατότητα να διεγείρουν και να γοητεύσουν το κοινό. Οπότε προσωπικά, δεν θα μπορούσα να επιλέξω ανάμεσα στα δύο… αν και, μεταξύ μας, αν μου έδινες εμένα μια σκούπα, θα μπορούσα να παίξω μουσική μαζί της, ενώ αν έπιανα στα χέρια μου ένα Στραντιβάριους, θα ακουγόμουν σαν ουρλιαχτό γάτας! Βλέπετε, δεν ξέρω να παίζω βιολί!»
ΙΝfΟ: Από σήμερα έως 29 Σεπτεμβρίου, θέατρο BADMINTON, Αθήνα. Εισιτήρια: 20, 30, 40, 50, 60 ευρώ, φοιτητικό-ανέργων: 15 ευρώ. 2 με 6 Οκτωβρίου, Μέγαρο Μουσικής, Θεσσαλονίκη. Εισιτήρια: 20, 28, 35, 45 ευρώ, παιδικό-φοιτητικό-ανέργων: 15 ευρώ.
