→Ενώ οι μεταρρυθμιστές της Τεχεράνης απογοητεύτηκαν που ο πρόεδρός τους δεν έκανε χειραψία με τον Ομπάμα και οι σκληροπυρηνικοί πανηγυρίζουν, οι τελευταίοι φαίνεται πως χάνουν τα κοινωνικά τους στηρίγματα

Του Μιχάλη Ψύλου

Μια χειραψία που δεν έγινε έχει ανάψει φωτιές στην Τεχεράνη. Ο λόγος για την πολυαναμενόμενη συνάντηση του νεοεκλεγέντος Ιρανού προέδρου Χασάν Ροχανί με τον Αμερικανό ομόλογό του, Μπαράκ Ομπάμα, στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη. Μια συνάντηση που δεν έγινε τελικά, με ευθύνη μάλλον του Ομπάμα, ο οποίος έκρινε ότι είναι πολύ νωρίς ακόμη για να καταστήσει «συνομιλητή» του τον Ιρανό πρόεδρο, όσο και αν αυτός έχει δώσει αρκετά δείγματα γραφής για αλλαγή της στάσης της Τεχεράνης προς τον πάλαι ποτέ «Μεγάλο Σατανά».

Κύκλοι του Ιρανού προέδρου δήλωναν πάντως στους «Τάιμς της Νέας Υόρκης» ότι ο Ροχανί ήταν αυτός που δεν θέλησε να συναντηθεί με τον Ομπάμα σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη… λάθος μετάφραση από τον διερμηνέα της λέξης «Ολοκαύτωμα» στη συνέντευξη του Ιρανού προέδρου στο CNN και την Κριστιάν Αμανπούρ. Ο Ιρανός πρόεδρος, που μίλησε στα φαρσί, φέρεται να είπε ότι «το Ολοκαύτωμα ήταν ένα κατακριτέο και καταδικαστέο έγκλημα που διέπραξαν οι ναζί κατά των Εβραίων». Ιρανικά μέσα ενημέρωσης κατηγόρησαν αμέσως το CNN ότι άλλαξε τις δηλώσεις του Ροχανί, υποστηρίζοντας ότι δεν χρησιμοποίησε το λέξη «Ολοκαύτωμα» ούτε χαρακτήρισε «κατακριτέο» το έγκλημα των ναζί.

Η γενικότερη εμφάνιση του Ιρανού προέδρου στα Ηνωμένα Εθνη πυροδότησε πάντως έντονες αντιπαραθέσεις στο Ιράν. Η μεταρρυθμιστική εφημερίδα «Shargh» δημοσίευσε φωτογραφίες του Ροχανί και του Ομπάμα κατά τη διάρκεια των ομιλιών τους στο βήμα του ΟΗΕ, υπό τον τίτλο «Ισως μια άλλη φορά», δείχνοντας την απογοήτευση κάποιας μερίδας των Ιρανών για το γεγονός ότι δεν έγινε η χειραψία.

Την ίδια ώρα η σκληροπυρηνική «Καϊχάν», που πρόσκειται στον πνευματικό ηγέτη του Ιράν, αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, εξέφραζε τον αποτροπιασμό της για το ενδεχόμενο «το καθαρό χέρι του προέδρου μας να σφίξει το αιματοβαμμένο χέρι του Ομπάμα». Στο ίδιο μήκος κύματος ο Χαμίντ-Ρεζά Ταραγκί, συνεργάτης του Χαμενεΐ, τόνιζε ότι «πρέπει να κερδίσουμε κάτι από τους Αμερικανούς προτού ποζάρουμε και χαμογελάμε μαζί τους». Πρόσθεσε μάλιστα ότι «ο Ιρανός πρόεδρος χρειάζεται επίσης να πείσει κάποιους στην πατρίδα μας ότι δεν έχει κάνει άγριες κινήσεις».

Αντιδρούν οι αγιατολάχ

«Τους τελευταίους μήνες το Ιράν στέλνει συνεχώς σήματα που δείχνουν την ισχυρή και σοβαρή δέσμευση όλων των στρωμάτων του συστήματος για την επίλυση του πυρηνικού ζητήματος» γράφει η μεταρρυθμιστική ιρανική εφημερίδα «Ετεμαντ». Μόνο που το ισλαμικό καθεστώς δεν φαίνεται να έχει πει την τελευταία του λέξη. Η προσπάθεια αποκατάστασης των σχέσεων του Ιράν με τις ΗΠΑ ξεκίνησε από τον επίσης φιλοδυτικό πρόεδρο Μοχάμαντ Χαταμί, που στην έναρξη κιόλας της θητείας του, το 1999, έδωσε συνέντευξη στο CNN προτείνοντας συμφιλίωση στον τότε πρόεδρο Μπιλ Κλίντον.

Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήταν έτοιμες, καθώς η μνήμη της ταπείνωσης που υπέστη ο Τζίμι Κάρτερ κατά τη διάρκεια της κρίσης ομήρων το 1979 ήταν ακόμα πολύ νωπή. Για τους Αμερικανούς αποτελεί θέμα στρατηγικής σημασίας η επανένταξη του Ιράν στο στρατόπεδό τους. Παρά τα ανοίγματα του νέου προέδρου του Ιράν προς τη Δύση, δεν πρέπει να αναμένεται άμεσα κάποια ουσιώδης αλλαγή στις σχέσεις της Τεχεράνης με την Ουάσινγκτον, επειδή τόσο η εξωτερική πολιτική όσο και το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ανήκουν στη δικαιοδοσία του ανώτατου ηγέτη της ισλαμικής επανάστασης αγιατολάχ Χαμενεΐ, ο οποίος δεν έχει κανένα λόγο να αλλάξει στάση.

Αξιωματούχοι του Λευκού Οίκου εκτιμούν ότι ο Ροχανί είναι μεν «ένας έξυπνος πολιτικός παίκτης που ξέρει πώς να ηρεμήσει τους σκληροπυρηνικούς στο Ιράν, αλλά ενώ γοητεύει το κοινό στο εξωτερικό, αυτές οι δεξιότητές του δεν τον καθιστούν ικανό να επιπλεύσει στα ύπουλα νερά της ιρανικής πολιτικής» όπως έγραψαν οι «Τάιμς». Οι τελευταίες προεδρικές εκλογές στο Ιράν και η ανάδειξη του Ροχανί στην προεδρία –ενώ κάθε άλλο παρά φαβορί ήταν- έδειξαν πάντως ότι το ισλαμικό καθεστώς φαίνεται να χάνει τα κοινωνικά του στηρίγματα. Το γεγονός ότι οι Ιρανοί ψήφισαν τον φιλοδυτικό Ροχανί στην προεδρία, την ώρα που το Ιράν βρίσκεται υπό καθεστώς πολύ σκληρών κυρώσεων, σηματοδοτεί την κάμψη του φρονήματος αντίστασης του ιρανικού λαού.

Οι Ιρανοί κουράστηκαν

Ο ιρανικός λαός έχει κουραστεί να βρίσκεται συνεχώς υπό την απειλή μιας αμερικανικής επέμβασης και δείχνει πλέον πολύ πρόθυμος να αποδεχτεί τις επιλογές των Αμερικανών. Το ισλαμικό καθεστώς του Ιράν χάνει την κοινωνική του βάση στην πλειοψηφία του ιρανικού λαού με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις πολιτικές εξελίξεις που έρχονται στη χώρα. Οπως λέει ο Γιαν Ρισάρ, καθηγητής στη Σορβόνη και συγγραφέας του θαυμάσιου βιβλίου «Το Ιράν από το 1800 έως σήμερα», για την Τεχεράνη «είναι επιτακτική και ζωτική ανάγκη να χαλαρώσουν οι διεθνείς κυρώσεις που πνίγουν τον λαό και τη χώρα. Θέλει επίσης να έχει πρόσβαση στην αμερικανική τεχνολογία για να αξιοποιήσει τα τεράστια αποθέματά της σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Παρά την ιδεολογία της, η Ισλαμική Δημοκρατία κατανοεί την ανάγκη να προσαρμοστεί δείχνοντας κάποια ευελιξία στην εξωτερική πολιτική. Ο πνευματικός ηγέτης Αλί Χαμενεΐ είναι μεν παντοδύναμος, αλλά κατανοεί και την ανάγκη να προσαρμοστεί. Το ισλαμικό καθεστώς έχει συνειδητοποιήσει ότι για να επιβιώσει δεν μπορεί να αγνοήσει τις προσδοκίες για αλλαγή στην ιρανική κοινωνία».

Το πυρηνικό ζήτημα είναι το κύριο εμπόδιο για την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων, αλλά φαίνεται ότι θα διευθετηθεί. Η φιλοδοξία της Τεχεράνης δεν είναι να κατασκευάσει ατομική βόμβα, αλλά να διαθέτει την τεχνολογία που να της επιτρέπει να την αποκτήσει, εάν χρειαστεί. Δεν είναι άλλωστε λίγες οι χώρες που βασίζουν την άμυνά τους στην πυρηνική αποτροπή και διατηρούν τις καλύτερες σχέσεις με το Ισραήλ, όπως το Πακιστάν και η Ινδία. Στην ιρανική διπλωματία υπάρχει μια σταθερά η οποία χρονολογείται πολύ πριν από την Ισλαμική Δημοκρατία. Ο Πέρσης πρωθυπουργός Αμίρ Καμπίρ, στα μέσα του 19ου αιώνα, είχε αναπτύξει στη διπλωματία του την έννοια του «αρνητικού ισοζυγίου» για την εκμετάλλευση των αντικρουόμενων συμφερόντων που είχαν τότε η τσαρική Ρωσία και η βρετανική αποικιοκρατία στα σχέδια και τις βλέψεις τους για το Ιράν. Στο ίδιο πλαίσιο η Τεχεράνη προσπαθεί σήμερα να αξιοποιήσει την αντιπαλότητα μεταξύ των Ρώσων και των Αμερικανών.