Μιλάμε συχνά για ποιοτικό μυθιστόρημα και το διαχωρίζουμε από το εύπεπτο μπεστ σέλερ, μήπως όμως τελικά καταλήγουμε να γίνουμε άκριτοι καταναλωτές βιβλίων, είτε από μόδα, υποχρέωση, ή από επίδειξη πολυμάθειας, δίχως τελικά να επικοινωνούμε με τον συγγραφέα και να προσλαμβάνουμε την ουσία της λογοτεχνίας και κατ’ επέκταση την ικανοποίηση;

Αρκετές δεκαετίες πριν, μια κορυφαία Αμερικανίδα συγγραφέας, η βραβευμένη με Πούλιτζερ Ιντιθ Ουόρτον (1862-1937) έγραψε ένα προφητικό, δηκτικό κείμενο με τίτλο «Η διαστροφή της ανάγνωσης», καταρρίπτοντας τους αυτονόητους κοινούς τόπους γύρω από τις αρετές του διαβάσματος (κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Αγρα», μτφρ. Ευαγγελία Ανδριτσάνου).

«Η λεγόμενη «διάδοση της γνώσης», που συνήθως την κατατάσσουμε στην κατηγορία των σύγχρονων προόδων, μαζί με την κεντρική θέρμανση και την καθολική ψήφο, έχει συμπτωματικά οδηγήσει στη γέννηση μιας νέας διαστροφής- της διαστροφής της ανάγνωσης», επισημαίνει. «Οτι το να διαβάζεις σκουπίδια αποτελεί διαστροφή είναι γενικά παραδεκτό’ το διάβασμα όμως καθεαυτό -το διάβασμα ως συνήθεια, παρότι πρόσφατη- συναγωνίζεται ήδη φτασμένες αρετές όπως η αποταμίευση, η εγκράτεια, το πρωινό ξύπνημα και η τακτική άσκηση. Υπάρχει ωστόσο κάτι το παράξενα επιθετικό στην αρετή του αναγνώστη από αίσθηση καθήκοντος».

Η συγγραφέας του πολυδιαβασμένου μυθιστορήματος «Τα χρόνια της αθωότητας» διαχωρίζει τον αληθινό από τον μηχανικό αναγνώστη, τον οποίο παρομοιάζει με τουρίστα που πηγαίνει από το ένα αξιοθέατο στο άλλο χωρίς να κοιτάζει πέρα από τον τουριστικό οδηγό. Επισημαίνει πως αν το βιβλίο διαβάζεται χωρίς να το επεξεργαστεί κανείς, χωρίς τις προσθήκες και τις μετατροπές που αναπόφευκτα γεννά η επαφή με έναν νέο κορμό σκέψης, τότε διαβάστηκε μάταια. «Οταν ο μηχανικός αναγνώστης, οπλισμένος με αυτή τη μεγάλη ιδέα για το καθήκον του, εισβάλλει στην επικράτεια των γραμμάτων -συζητά, κριτικάρει, καταδικάζει ή, ακόμα χειρότερο, επαινεί- τότε είναι που η διαστροφή της ανάγνωσης γίνεται απειλή για τη λογοτεχνία».

Και συμπεραίνει: «Το να διαβάζεις δεν είναι αρετή’ το να διαβάζεις καλά όμως είναι τέχνη, μια τέχνη που μόνο ο γεννημένος αναγνώστης μπορεί να την κατακτήσει».

Π. Σπίνου