Μια απόπειρα συστηματικής καταγραφής και διαχρονικής παρουσίασης των μεθοδεύσεων του πρώην πρωθυπουργού Σίλβιο Μπερλουσκόνι, ο οποίος ανενδοίαστα χρησιμοποίησε όλη τη δύναμη, την εξουσία, τις δυνατότητες επιρροής αλλά και εκφοβισμού που του προσέφεραν τόσο η πρωθυπουργική του ιδιότητα όσο και η οικονομική του επιφάνεια προκειμένου να εδραιώσει την επικυριαρχία του

→Το συμπέρασμα για το αν ο κάθε είδους «μπερλουσκονισμός» αποτελεί ή όχι κίνδυνο για τη Δημοκρατία μπορούμε πλέον εύκολα να το εξαγάγουμε από τις αντιδράσεις του ίδιου του Σίλβιο Μπερλουσκόνι και μελών του κόμματός του, που από την πρώτη στιγμή της ανακοίνωσης της καταδικαστικής απόφασης προσπάθησαν να ρίξουν την ιταλική κυβέρνηση, ενώ ορισμένοι ακόμα πιο ακραίοι έφτασαν να «επισείουν» τον κίνδυνο εμφύλιου πολέμου

Του Αδάμ Αδαμόπουλου*

Το ντοκιμαντέρ Citizen Berlusconi – The Prime Minister and the Press («Πολίτης Μπερλουσκόνι – ο Πρωθυπουργός και ο Τύπος», των Αντρέ Καϊρόλα και Σούζαν Γκρέι, 2003) αποτελεί μια απόπειρα συστηματικής καταγραφής και διαχρονικής παρουσίασης των μεθοδεύσεων του τότε πρωθυπουργού Σίλβιο Μπερλουσκόνι, ο οποίος ανενδοίαστα χρησιμοποίησε όλη τη δύναμη, την εξουσία, τις δυνατότητες επιρροής αλλά και εκφοβισμού που του προσέφεραν τόσο η πρωθυπουργική του ιδιότητα όσο και η οικονομική του επιφάνεια, προκειμένου να εδραιώσει την επικυριαρχία του. Ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, με τρεις πρωθυπουργικές θητείες στο ενεργητικό του (1994 – 1995, 2001 – 2006 και 2008 – 2011), έχοντας υπό τον έλεγχό του την εταιρεία «Μεντιασέτ» που κυριαρχεί στο τηλεοπτικό τοπίο της Ιταλίας και όντας ιδιοκτήτης του ποδοσφαιρικού σωματείου «Μίλαν», είναι σίγουρο ότι έχει εμπεδώσει την κυριαρχία του τόσο στη συνείδηση των συμπολιτών του όσο και ευρύτερα, εκτός των συνόρων της χώρας του.

Μεγιστάνας του Τύπου

Ασφαλώς, το προαναφερθέν ντοκιμαντέρ αντλεί τον τίτλο του και παραπέμπει ευθέως στην κινηματογραφική ταινία Citizen Kane (Πολίτης Κέιν), την πρώτη αλλά πολύκροτη ταινία του Ορσον Ουέλς (1941). Η ταινία αυτή, που σεναριακά βασίζεται στη ζωή του Αμερικανού μεγαλοεκδότη Ουίλιαμ Ράντολφ Χερστ, παρουσιάζει τα έργα και τις ημέρες ενός μεγιστάνα του Τύπου, ο οποίος –μοιραία κάποια στιγμή– εμπλέκεται με την πολιτική. Σεναριακά τολμηρή, σκηνοθετικά πρωτότυπη και ερμηνευτικά μεγαλειώδης, αν και film à clef («ταινία με κλειδί»), καθώς επιχειρεί να ξεδιπλώσει όλη τη ζωή του πρωταγωνιστή της με αφετηριακό σημείο την τελευταία λέξη που αυτός προφέρει («ροδανθός») λίγο πριν πεθάνει, δεν παραλείπει να σχολιάσει δηκτικά τους κινδύνους που ελλοχεύουν από τις ανεξέλεγκτες σχέσεις διαπλοκής πολιτικής και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Και αν στην εποχή του «Πολίτη Κέιν» δεν υπήρχε η τηλεόραση ως μέσο μαζικής διασκέδασης, ενημέρωσης, διαμόρφωσης κοινής γνώμης, τάσεων και συνειδήσεων, στην εποχή του Σίλβιο Μπερλουσκόνι αυτός ο διαμορφωτικός ρόλος της τηλεόρασης όχι μόνο είναι υπαρκτός, αλλά έχει μελετηθεί ενδελεχώς και έχει καταστεί πλέον πασιφανής.

Ελέγχοντας –άμεσα ή έμμεσα– το 90% της ιταλικής τηλεόρασης, το 25% των συγγραφικών δικαιωμάτων, αλλά και δύο εθνικής κυκλοφορίας εφημερίδες, ο Μπερλουσκόνι είναι, εν τη πράξει, ο πρώτος «Citizen Kane» που ανέλαβε πρωθυπουργικά καθήκοντα σε δυτική χώρα. Χαρακτηριστικό της επιρροής που ασκεί στη χώρα του είναι ότι ένα σημαντικό ποσοστό των Ιταλών θα ήθελε να είναι σαν τον Μπερλουσκόνι ή να δουλεύει για κάποιον σαν τον Μπερλουσκόνι. Και πώς όχι, από τη στιγμή που ο άνθρωπος αυτός συγκαταλέγεται σταθερά στον κατάλογο του Φορμπς των 200 πλουσιότερων ατόμων του κόσμου, ενώ ταυτόχρονα βρίσκεται στην πρώτη εξάδα των πλουσιότερων πολιτών της χώρας του. Κάθε εποχή και τα αντίστοιχα πρότυπά της.

Κατ’ αναλογία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι πέτυχε στη δεκαετία του 1990 σε αυτό που ο καθ’ ημάς Γεώργιος Κοσκωτάς απέτυχε στη δεκαετία του 1980: να αποκτήσει μεγάλη οικονομική επιφάνεια, να ελέγξει ένα μεγάλο μέρος του Τύπου για να προχωρήσει στη συνέχεια στον έλεγχο μιας από τις μεγάλες ποδοσφαιρικές ομάδες και μέσω όλων αυτών να καταστεί κύριος διαμορφωτής απόψεων, αντιλήψεων, πεποιθήσεων και εν τέλει πολιτικής. Ανάμεσα στις επιτυχημένες –όπως εκ των πραγμάτων αποδεικνύεται– μακρόχρονες μεθοδεύσεις του Σίλβιο Μπερλουσκόνι που καταγράφει το ντοκιμαντέρ Citizen Berlusconi είναι και αυτή της κάλυψης των ενεργειών του με κοινοβουλευτικό μανδύα, μέσω της υπερψήφισης τροπολογιών επί τροπολογιών στην ιταλική Βουλή, ώστε να καταφέρνει κάθε φορά να ξεγλιστρά από τα δίχτυα του νόμου. Και πράγματι είναι κάτι που ο Μπερλουσκόνι κατόρθωσε επί μακρόν, καθώς χρειάστηκαν περίπου 30 χρόνια δικαστικών διώξεων για δεκάδες υποθέσεις ώστε να καταδικαστεί για κάποια από τα αδικήματα που διέπραξε στο παρελθόν. Γεγονός βέβαια το οποίο προφητικά τονίζεται στο ντοκιμαντέρ Citizen Berlusconi, ότι δηλαδή αργά ή γρήγορα θα έρθει η ώρα της οριστικής και αμετάκλητης καταδίκης του Μπερλουσκόνι για κάποια, έστω, αδικήματα, όπως αυτό της φορολογικής απάτης το οποίο είναι σοβαρότατο, ιδιαίτερα αν διαπράττεται από σημαίνον πολιτικό στέλεχος, πολλώ δε μάλλον από πρωθυπουργό εν ενεργεία.

ΜΜΕ και πολιτική

Οπως ήταν αναμενόμενο, η προβολή του Citizen Berlusconi στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης προ δεκαετίας αποτέλεσε την πρώτη ύλη για μια ευρεία συζήτηση και την ανάπτυξη εκτενούς προβληματισμού ανάμεσα στους δημιουργούς του ντοκιμαντέρ, σε ειδικούς επί της θεσμικής λειτουργίας και του ρόλου των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, αλλά και του ευρύτερου κοινού με αντικείμενο τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις της –ιδιωτικής κυρίως– τηλεόρασης, της συγκέντρωσης δηλαδή ενός πανίσχυρου εργαλείου διαμόρφωσης και καθοδήγησης της κοινής γνώμης στα χέρια κάποιων ιδιωτών. Ενα επίσης κεντρικό ερώτημα που επιχειρήθηκε να απαντηθεί στην εν λόγω συζήτηση είναι το κατά πόσο φαινόμενα σαν του Μπερλουσκόνι αποτελούν ευθύ και άμεσο κίνδυνο για τη Δημοκρατία, κάτι που προσπαθεί να διερευνήσει και η Βαλέρια Καστέλι σε σχετικό άρθρο της.

Το συμπέρασμα για το αν ο κάθε είδους «μπερλουσκονισμός» αποτελεί ή όχι κίνδυνο για τη Δημοκρατία μπορούμε πλέον εύκολα να το εξαγάγουμε από τις αντιδράσεις του ίδιου του Σίλβιο Μπερλουσκόνι και μελών του κόμματός του, που από την πρώτη στιγμή της ανακοίνωσης της καταδικαστικής απόφασης προσπάθησαν να ρίξουν την ιταλική κυβέρνηση, ενώ ορισμένοι ακόμα πιο ακραίοι έφτασαν να «επισείουν» τον κίνδυνο εμφύλιου πολέμου. Με δεδομένο το επί τρίμηνο «μαύρο» της ΕΡΤ και τον χαρακτήρα που έχουν δείξει στην σχεδόν εικοσιπενταετή και άνευ κανονικής άδειας λειτουργία τους οι εγχώριοι τηλεοπτικοί σταθμοί, οι συγκρίσεις με τα παραπάνω είναι αναπόφευκτες, οι δε αναλογίες ανησυχητικές.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

* Επίκουρος καθηγητής Ιατρικής Φυσικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης