«Δεν έχω, απλά, προσδοκίες, δεν μπορώ να φανταστώ τη ζωή μετά από δύο χρόνια. Το μόνο που λέω είναι: “Αντε να βγει και φέτος η χρονιά”». Και είμαι σχεδόν 30…»
→Η κρίση γεννάει και τις στρατηγικές επιβίωσης όπως αυτές παρουσιάζονται στην ιστορία της Φανής, «υπουργού Οικονομικών του σπιτιού», και του Γιώργου, δύο βιοπαλαιστών που έχουν αναγάγει την οικονομία της ανάγκης σε τέχνη προκειμένου όχι απλώς να επιβιώσουν με μια σύνταξη 680 ευρώ, αλλά να στηρίξουν και την οικογένεια του παιδιού τους που δυσκολεύεται
Της Ιωάννας Σωτήρχου
Η Κατερίνα ασφυκτιά, παραμένει στην εργασία της «για να λέω ότι έχω δουλειά, για να μη με πάρει από κάτω…», σχεδόν χωρίς κανένα οικονομικό όφελος, ώσπου φτάνει να την αντιμετωπίζει ως δουλεία. Η φοβία της; «Σε λίγο δεν θα μπορώ να προσφέρω πράγματα, γιατί θα έχω κουραστεί…». Είναι μόλις 30 χρόνων. «Είμαστε στην πιο δημιουργική ηλικία μας και δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι που μας γεμίζει», παρατηρεί. Απολύθηκε μόλις παντρεύτηκε.
Στην οικογένεια της Ελευθερίας, με ένα μικρό παιδί, η ανεργία ήρθε πρώτα στο πρόσωπο του άντρα της πριν αγγίξει και την ίδια. Πέρα από την οικονομική δυσχέρεια περιγράφει τη σταδιακή απώλεια δυνάμεων και ψυχικών αποθεμάτων: «Δεν μπορούμε να σηκωθούμε το πρωί… που εγώ ξυπνούσα στις 7.30 η ώρα και ήμουν μέχρι το βράδυ στο πόδι […]. Νομίζω ότι έχω εγκλωβιστεί…».
Πικρές παραδοχές
Η ανάγκη για δημιουργία συνθλίβεται στον αγώνα της επιβίωσης: Ο Πέτρος, αρχιτέκτονας, έρχεται αντιμέτωπος με την πικρή παραδοχή ότι «…ο χώρος είναι εμπόρευμα και πρώτα πρέπει να πουλάει…», δεν αντέχει με αυτούς τους όρους να διατηρήσει ούτε την επαγγελματική του ιδιότητα, αφού του κοστίζει 7.000 ευρώ τον χρόνο σε ασφαλιστικές εισφορές και ποικίλους φόρους όταν δεν υπάρχει δουλειά, και η γυναίκα του, επίσης με διδακτορικό, είναι αμφίβολο αν θα καταφέρει να συνεχίσει να εργάζεται σε αυτό που την καλύπτει. «Νομίζω, στην Ελλάδα κανείς δεν μπορεί να κάνει σχέδια… για το μέλλον», λέει.
Διαφορετικές επαγγελματικές ομάδες αντιμέτωπες με κρίση συνείδησης. «Και μας υποχρεώνει, διά νόμου πλέον, το σύστημα να γράφουμε τα φτηνότερα φάρμακα που κυκλοφορούν ανεξάρτητα από την αποτελεσματικότητα […]. Τώρα ήρθε καινούργια εγκύκλιος σχετικά με τις εξετάσεις […]. Εγώ πρέπει να σκεφτώ όπως πρέπει, σαν επιστήμονας, σαν γιατρός […]. Εχω κρίση συνείδησης. Τι να κάνω;» λέει η Αλεξάνδρα, γενική χειρουργός.
«Παλεύεις να μην κλείσεις…»: ο Αντρέας, μικρομεσαίος επιχειρηματίας, ξετυλίγει το νήμα μιας αδιέξοδης πολιτικής που έχει γίνει βρόχος. «Μπλέκεις στην ουσία, σε έναν οικονομικό πόλεμο που λες “τι γίνεται τώρα…” και χάνεις τον ύπνο σου επειδή δεν μπορείς να ξεχρεώσεις, ενώ έχεις όλη την καλή διάθεση να το κάνεις…». Εφτασε να πουλήσει το σπίτι του για να στηρίξει την επιχείρησή του…
Τον ύπνο της έχει χάσει και η Χριστίνα, αναπληρώτρια εκπαιδευτικός, λόγω της επερχόμενης απόλυσής της: «Κι αν δεν με πάρουν, τι θα κάνω;»… «Είμαι ικανή να δουλέψω ως αναπληρώτρια, αλλά όχι ως μόνιμη; […] Οταν με ρωτάνε τι επαγγέλλομαι, απαντώ “μπαλωματού”. Μπαλώνω τα κενά των μονίμων». Και μιλά για τη ματαίωση: «Δεν έχω, απλά, προσδοκίες, δεν μπορώ να φανταστώ τη ζωή μετά από δύο χρόνια. Το μόνο που λέω είναι: “Αντε να βγει και φέτος η χρονιά”. Και είμαι σχεδόν 30…».
Η Ναταλία, παιδαγωγός ειδικής αγωγής, νιώθει αστήρικτη από παντού: από τη μια, ένας υλικοτεχνικά ανεπαρκής εργασιακός χώρος και από την άλλη, η αδήριτη πραγματικότητα μιας κοινωνίας που αδυνατεί να στηρίξει τα παιδιά της όταν έχουν ένα μαθησιακό πρόβλημα ελλείψει και των κατάλληλων δημόσιων δομών. «Πολλές φορές, όταν συντάσσω τις γνωματεύσεις, έχω απίστευτο δίλημμα, γιατί ξέρω τι πρέπει να προτείνουμε για να βοηθηθεί το παιδί, αλλά ξέρω ότι όλα αυτά πάνε στον βρόντο. Δεν υπάρχει η δυνατότητα οι γονείς να τα πληρώσουν όλα αυτά…». Αγωνία για το παρόν, αβεβαιότητα για το μέλλον, διάψευση της επιθυμίας για δημιουργία και προσφορά. Υπάρχει κανείς που δεν έχει ζήσει ανάλογες καταστάσεις;
Η καθημερινότητα της κρίσης
Τα παραπάνω αποσπάσματα αποτελούν μερικές μόνον από τις συνεντεύξεις που περιλαμβάνονται στη φετινή, ετήσια, τρίγλωσση επιθεώρηση κοινωνικών ερευνών Κ.Ε. (Κοινωνικές Επιστήμες) με θέμα την κρίση. Ο τόμος (εκδόσεις Αλεξάνδρεια), πέρα από τα θεωρητικά κείμενα, εστιάζει στο πώς την αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους άνθρωποι από διαφορετικές κοινωνικές και επαγγελματικές τάξεις, αναδεικνύοντας έτσι αφ’ ενός το εύρος της και αφ’ ετέρου τις πολυδιάστατες επιπτώσεις της για να συνθέσει μια καταγραφή του βιώματος της κρίσης στην Ελλάδα.
Στρατηγικές επιβίωσης
Η κρίση που γεννάει, από την άλλη πλευρά, και τις στρατηγικές επιβίωσης όπως αυτές παρουσιάζονται στην ιστορία της Φανής, «υπουργού Οικονομικών του σπιτιού», και του Γιώργου, δύο βιοπαλαιστών που έχουν αναγάγει την οικονομία της ανάγκης σε τέχνη προκειμένου όχι απλώς να επιβιώσουν με μια σύνταξη 680 ευρώ, αλλά να στηρίξουν και την οικογένεια του παιδιού τους που δυσκολεύεται. Από την αναλυτική καταγραφή των μηνιαίων τους εξόδων, τόσο τα ψάρια και το κρέας, τόσο το ψωμί, η βενζίνη, τα εβδομαδιαία ψώνια, οι λογαριασμοί, δεν προβάλλει απλώς η εικόνα μιας στην κυριολεξία μετρημένης καθημερινότητας, αλλά και ένας τρόπος διαβίωσης που τα βγάζει πέρα χωρίς να δημιουργεί χρέη τα οποία «θα έτρωγαν» τις ελάχιστες καταθέσεις που έχουν χωρίς να τις πειράζουν, για «μια ώρα ανάγκης» ή για να φύγουν «με αξιοπρέπεια». «Εκτός αν έχουμε κανένα παρατράγουδο, κανένα γιατρό… και ξεφεύγουμε και, τότε, έχουμε ανάγκη κανένα δανεικό… από μια φίλη… που και αυτό αμέσως της το δίνω με το που πληρώνομαι αρχές του μήνα».
Αυτό δεν σημαίνει ότι η ζωή τους δεν έχει στερήσεις, η εφευρετικότητά τους αποκαλύπτει κόλπα για να εξοικονομούν κρέας, ρεύμα, ακόμη και το ψωμί και όχι μόνο: «…Τρία χρόνια έχουμε, βρε παιδί μου, να βγούμε έξω: αγορά, λαϊκή, φούρνος, εκκλησία, σπίτι,… άντε και καμιά δυο φορές τον χρόνο, καμιά γιορτή γείτονα, συγγενή,… ούτε για πορτοκαλάδα δεν έχουμε πάει».
Ενα δείγμα ανθρώπων που δεν περίμεναν την οικονομική κρίση για να μάθουν να ζουν με αυτήν. Σε αυτούς αφιερώνει το τεύχος του επιστημονικού περιοδικού και ο διευθυντής του, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης, Νίκος Παναγιωτόπουλος, εξηγώντας μας τον λόγο:
«Τον ίδιο επιστημονικό στόχο με αυτόν των συνεντεύξεων που παρουσιάζουμε σε αυτό το τεύχος –δηλαδή να επιτρέψουμε, σε κάθε περίπτωση, να εκφραστεί ένα σύστημα διαθέσεων και προδιαθέσεων, να κατανοήσουμε τα άτομα που μελετήσαμε μέσω της γνώσης της γραμματικής σύμφωνα με την οποία δρουν, έχει και η δημοσίευση του καταμερισμού του μηνιαίου προϋπολογισμού αυτού του ηλικιωμένου ζευγαριού.
Καταμερισμός εξόδων
»Η ίδια η λογική της κατανάλωσης, όπως απορρέει από την απλή καταγραφή του καταμερισμού των εξόδων, της επιλογής, του τρόπου, της συχνότητας, του είδους και του επιμερισμού των εξόδων και των αναγκών, αναδύει με σαφήνεια μια τέχνη τού ζην που θεμελιώνεται σε μια πραγματιστική και λειτουργιστική “αισθητική” που απορρίπτει το ανώφελο, μια τέχνη που αποκλείει “τα περιττά”, “τις τρέλες”, μια σοφία αποκτημένη με τις δοκιμασίες, την ανάγκη, τα βάσανα, την ταπείνωση και την εξουθένωση, με όλα όσα γεννήθηκαν μέσα στον ρεαλιστικό υλισμό και συνιστούν μια μορφή προσαρμογής στις συνθήκες ύπαρξης, μια αντιστοιχία μεταξύ αντικειμενικών δομών και νοητικών δομών και, παράλληλα, μια άμυνα ενάντια στις συνθήκες αυτές».
