→Η αεροπορική επιδρομή είχε προετοιμαστεί με ακρίβεια και το σχέδιο πτήσης του βομβαρδιστικού σμήνους είχε ακριβείς στόχους, με τη σαφή αναφορά «ARGOS»

«Ο βομβαρδισμός έγινε μεταξύ 9-10 το πρωί της Πέμπτης, 14 Οκτωβρίου, όταν πολλοί κάτοικοι ήταν στους δρόμους, με αποτέλεσμα να προκληθεί μακελειό, αφού μάλιστα οι βόμβες ήταν κατά προσωπικού και τα θραύσματά τους κυριολεκτικά θέρισαν τα κάτω άκρα των ατόμων που ήταν κοντά στα σημεία των εκρήξεων.

Του Βασίλη Κ. Δωροβίνη*

Σε δύο μέρες συμπληρώνονται 70 χρόνια από τις εκατόμβες που προκάλεσε στον πληθυσμό της γενέτειράς μου Αργους ο βομβαρδισμός, από αγγλοαμερικανικό σμήνος, μέσα στην πόλη. Εχοντας συμπληρώσει τη συλλογή πρωτογενούς και ανέκδοτου υλικού για το Αργος κατά την Κατοχή και την Απελευθέρωση, εντόπισα κάποια άγνωστα στοιχεία, συνέλεξα άλλα που ήταν σκόρπια και φτάνω σε μια σύνθεση-ανάλυση των πηγών. Ενα από τα κεφάλαια προς σύνταξη είναι και τα γεγονότα του βομβαρδισμού, αλλά και του άλλου που προηγήθηκε, τον Απρίλιο 1941, από τη γερμανική Λουφτβάφε. Υποτίθεται ότι στόχος και των δύο ήταν το αεροδρόμιο του Αργους, τρία χιλιόμετρα βορειότερα της πόλης, που την εποχή εκείνη ήταν το νοτιότερο αεροδρόμιο της ηπειρωτικής Ελλάδας.

Η ανάπτυξη των θεμάτων γίνεται με την οπτική κυρίως μιας ιστορίας του πληθυσμού και των νοοτροπιών και μία από τις βασικές πηγές είναι του ιστοριοδίφη Τάσου Τσακόπουλου. Πρόκειται για κείμενα που ανακάλυψα προ ετών και τα οποία, μετά την έκδοση του όλου υλικού, θα παραδώσω, όπως έκαμα και με το υπόλοιπο αρχείο Τσακόπουλου, στα κρατικά αρχεία του Ναυπλίου.

Πρέπει να σημειώσω την πλήρη έλλειψη φωτογραφικού υλικού για τα συμβάντα: από την ελληνική πλευρά, δεν έχει εντοπιστεί ούτε μία φωτογραφία, ενώ δεν έχουμε εντοπίσει φωτογραφίες γερμανικής προέλευσης.

Τα γεγονότα

Το αεροδρόμιο του Αργους υπήρξε ο κύριος στόχος αεροπορικών επιθέσεων των Γερμανών και, μετά, των συμμάχων. Εκεί είχε μεταφερθεί και η Σχολή Ικάρων πριν από την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα. Τον Απρίλιο 1941 καταστράφηκε σχεδόν όλο το αγγλικό σμήνος επί του εδάφους, πράγμα που έχει αφηγηθεί ο Ρ. Νταλ. Ταυτόχρονα, οι Γερμανοί χτύπησαν και το μοναστήρι της Κατακεκρυμμένης, στον λόφο της Λάρισας, όπου τελούνταν ιερουργία, και προκάλεσαν τα περισσότερα θύματα αμάχων, ενώ έριξαν και 2-3 βόμβες μέσα στην πόλη. Πρόσφατος υπολογισμός των θυμάτων δίνει αριθμό 31 νεκρών.

Μετά τις πρώτες νίκες συμμάχων στην Αφρική, άρχισαν και οι αεροπορικές επιθέσεις τους κατά του αεροδρομίου του Αργους. Για τις έπειτα από κάθε επίθεση επισκευές, είχαν καταρτιστεί κατάλογοι συνεργατών των ναζί, με ονόματα κατοίκων της πόλης, προς αναγκαστική αγγαρεία. Πρωτοστάτησε σε αυτό μετέπειτα πολιτικός παράγοντας, με το προσωνύμιο «Φον μπότας» ή «Φερμπότεν», που άρχισε να πλουτίζει ακριβώς τότε. Ονόματα έμπαιναν και μπορούσαν να «βγουν» έναντι 2 χρυσών λιρών.

Η αεροπορική επιδρομή στις 14.10.43 είχε προετοιμαστεί με ακρίβεια. Την παραμονή το βράδυ, μάλιστα, αναγνωριστικά συμμαχικά αεροπλάνα καταύγασαν την πόλη με δεκάδες τροχιοδεικτικά που έριξαν, με πολύ μικρά αλεξίπτωτα, ώστε να διευκολυνθεί η φωτογράφιση των χώρων. Το φύλλο πορείας του βομβαρδιστικού σμήνους είχε και αυτό επακριβέστατους στόχους, μεταξύ των οποίων και η υπόδειξη «ARGOS», δίχως άλλη αναφορά. Το έχω στην κατοχή μου από Αμερικανό αεροπόρο, που συμμετείχε στο σμήνος και τον εντόπισα προ ετών.

Ο βομβαρδισμός έγινε μεταξύ 9-10 το πρωί της Πέμπτης, 14 Οκτωβρίου, όταν πολλοί άνθρωποι ήταν στους δρόμους. Επιβεβαιώθηκε η πληροφορία του Τσακόπουλου για την Πέμπτη, ενώ άλλοι έδιναν ως ημέρα το Σάββατο. Στην πόλη προκλήθηκε πραγματικό μακελειό, διότι οι βόμβες που ρίχθηκαν ήταν κατά προσωπικού, με αποτέλεσμα τα θραύσματά τους κυριολεκτικά να θερίζουν τα κάτω άκρα των ατόμων κοντά στο σημείο επίκρουσης και να χτυπούν καίρια όσους ήταν μακρύτερα. Ο μέχρι σήμερα βεβαιωμένος αριθμός νεκρών ανέρχεται στους 98, με άγνωστο τον πραγματικό αριθμό και εντελώς άγνωστο τον αριθμό των τραυματιών, ενώ αναφέρονται, μη εξακριβωμένα, και 75 νεκροί Γερμανοί. Στην πόλη δεν υπήρχε παρά μία και μόνη χειρουργική κλινική, με έναν και μόνο χειρουργό, τον Κώστα Κεραμίδα. Σε νοσοκομείο του Αργους, στρατιωτικό, είχε μετατραπεί για τα στρατεύματα Κατοχής το κτίριο του συλλόγου «Δαναός».

Πολύτιμη είναι μαρτυρία του γνωστού καθηγητή παιδοχειρουργικής Δημήτρη Κεραμίδα, γιου του Κώστα, που τότε ήταν οκτώ ετών. Περιγράφει με αδρές γραμμές την ανατριχιαστική εικόνα που είδε με τα μάτια του: δεκάδες αιμόφυρτα σώματα να μεταφέρονται ιδίως με πόρτες (τα φορεία είχαν εξαντληθεί) στην αυλή της χειρουργικής κλινικής, που έπλεε στο αίμα, δεκάδες να ακρωτηριάζονται, ώστε να σωθούν από την ακατάσχετη αιμορραγία, κιβώτια με ανθρώπινα μέλη να στοιβάζονται στην αποθήκη πριν από τον ενταφιασμό τους. Ηταν αδύνατο να κρατηθεί ημερολόγιο εισερχομένων-εξερχομένων από την κλινική, όπως τελικά έγινε αδύνατη η πλήρης ενημέρωση των ληξιαρχικών καταγραφών (πολλοί από τα θύματα ήταν από τα γύρω χωριά και πιθανώς και από το Ναύπλιο). Σημειώνουμε ότι ο πληθυσμός της πόλης ήταν τότε περίπου 10.000 κάτοικοι.

Ερμηνείες και εξηγήσεις

Εχουν διατυπωθεί διάφορες ερμηνείες για τα γεγονότα. Μία από αυτές κάνει λόγο για γερμανική φάλαγγα που, από τον Νότο της πόλης, τη διέσχιζε με κατεύθυνση την Κόρινθο (η επικοινωνία προς και από το κέντρο της Πελοποννήσου γινόταν τότε υποχρεωτικά μέσα από την πόλη του Αργους).

Η υπόθεση που έχει διατυπωθεί είναι ότι ή το συμμαχικό σμήνος την εντόπισε και… έβαλε εναντίον της ή ότι από τα άρματα της φάλαγγας και από γερμανικά αντιαεροπορικά, στις στέγες κάποιων σπιτιών της πόλης, ρίχτηκαν αμυντικές βολές που προκάλεσαν την αντίδραση του σμήνους. Γεγονός είναι ότι οι εγκατεστημένες σειρήνες σε ψηλά κτίρια στην πόλη δεν ήχησαν, ενώ κατά μια μαρτυρία το σμήνος εμφανίστηκε ξαφνικά από δυτικά, πίσω από τον λόφο της Λάρισας.

Το ερώτημα παραμένει: Γιατί στο φύλλο πορείας υπήρχε η υπόδειξη «Αργος» και όχι «αεροδρόμιο Αργους», που ήταν άλλωστε και το μοναδικό για την κεντρική και νότια Πελοπόννησο; Αν υπονοούνταν το αεροδρόμιο, πώς και γιατί το σμήνος δεν κατευθύνθηκε προς αυτό, όπως όλες τις άλλες φορές; Αλλωστε εδώ δημοσιεύουμε φωτογραφία βομβαρδισμού του αεροδρομίου, που προέρχεται από αμερικανικό αεροπλάνο, λήφθηκε λίγες βδομάδες πριν από τις 14 Οκτωβρίου και κυκλοφορεί σήμερα στο Διαδίκτυο. Ο χώρος, λοιπόν, ήταν πολύ γνωστός και επιθέσεις εναντίον του έγιναν και μετά το γεγονός. Γνωστοποίησα στον Αμερικανό πιλότο το αποτέλεσμα της επιδρομής και ζήτησα περισσότερες πληροφορίες. Εκείνος σιώπησε οριστικά…

Στην πόλη η ιστορική μνήμη αναζωπυρώθηκε το έτος 2003, επί δημαρχίας Δ. Πλατή, οπότε έγινε και η πρώτη έρευνα για τα θύματα, και εντοπίστηκαν 66 νεκροί. Τον επόμενο χρόνο ο αριθμός έφτασε τους 91, ενώ επί δημαρχίας Β. Μπούρη, οπότε η έρευνα συνεχίστηκε, ο αριθμός έφτασε τους 98.

Συνθέσαμε αυτή την πολύ σύντομη αφήγηση, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 70 ετών, έχοντας διαπιστώσει ότι τα γεγονότα αυτά λανθάνουν στις μέχρι σήμερα γενικές ή ειδικότερες προσεγγίσεις των συμβάντων εκείνης της εποχής. Με την ελπίδα ότι, ίσως έτσι, δοθεί έναυσμα για άλλες έρευνες, ιδίως σε γερμανικά αρχεία, που ίσως ρίξουν περισσότερο φως σε αυτή την «Γκουερνίκα» του Αργους.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

* Ο Βασίλειος Δωροβίνης έχει βραβευτεί από την Ακαδημία Αθηνών το 2012 για το πολιτιστικό έργο που έχει αναπτύξει στην περιοχή της Αργολίδας, στο πλαίσιο της γενικότερης πολιτιστικής δραστηριότητάς του

Οι Ελληνες νεκροί

Τα καταγεγραμμένα θύματα του βομβαρδισμού σύμφωνα με τον τοπικό Τύπο ήταν:

Αδρακτάς Κ.,

Αδρακτά Αν.

Αθανασόπουλος Δ.

Αθηνιού Σ. (μητέρα)

Αθηνιού Ε. (κόρη)

Ανέστης Π.

Ανέστης Α.

Ανδριανοπούλου Αγ.

Αντωνακόπουλος Γ.

Βαρβάτης Π.

Βούλγαρης Γ.

Κ. Βομβ.

Γεώργας Αν.

Γεωργόπουλος Δ.

Γεωργαντά Φ.

Γιαννάτος Β.

Γιαννάκος Θεμ.

Γκαργκάσουλα Α.

Γκουμάκης Θ.

Γυφτοπούλου Πην.

Δανιήλ Π.

Δήμας Δ.

Ηλιόπουλος Αθ.

Θεωνάς Ν.

Καλαντζής Αν.

Καλαντζής Αντ.

Καλαντζής Β.

Καλαντζής

Καλαντζής Θ.

Καραμαλίκης Ευ.

Καράμπελας Ευ.

Καραλής Δ.

Καρατζάς Αθ.

Καρούτας Αθ.

Κατσαρός Κ.

Κιντής Αθ.

Κλεισιάρη Γ.

Κλειώσης Ευ.

Κοροβέσης Ι.

Κουρέτσου Γ.

Κούρου Π.

Κράντος Π.

Κρητικού Κ.

Κυριακοπούλου Χρ.

Κωνσταντόπουλος Π.

Κωτσαντής Γ.

Κωτσαντής Θ.

Λαδάς Δ.

Λάμπρου Ι.

Λιάπης Γ.

Λιτσαρδάκης Α.

Μαραγκός Σπ.

Μαραγκού Ε

Μαρούσης Κ.

Μαρίνης Κ.

Μαρλαγκούτσος Ι.

Μαρλαγκούτσου Κ.

Μαρούτσος Ι.

Μητρόπαπα Μ.

Μητροσύλης Γ.

Μπολώσης Κ.

Μπράτσος Κ.

Νικολόπουλος Δ..

Πάγκας Π.

Πάγκα Κ.

Παγώνης Μ.

Παΐσης Δ.

Πανόπουλος Γ.

Παντελόπουλος Π.

Παπαδάτος Ι.

Παπαϊωάννου Π.

Πινάτση Α.

Ράπτης Π.

Πίπιλας Αθ.

Σέρφα Ελ.

Σκίκος Κ.

Σκλήρης Β.

Σμυρλής Δ.

Σπυράκη Ελ.

Σπυρόπουλος Π.

Σταύρου Κ.

Στέκας Γ.

Στεφανή Ελ.

Σχοινά Γ.

Τάτσης Δ.

Τόλιας Ν.

Τόμπρας Θ.

Τσεκές Γ.

Τσεκές Θ.

Τρισπαγώνα Γ.

Τσίγγας Ι.

Τσιμπρής Γ.

Χαλέπας Α.

Χαντζής Θ.

Χατζηιωάννου Δαν.

Χαμπίμπης Β.

Χρυσικού Αικ.

Ψωμά Ν.

Πηγή: Εφημερίδα «Τα Αργολικά»

Τους ξέχασαν

Καμιά εκδήλωση στη μνήμη των θυμάτων του βομβαρδισμού δεν έχει προγραμματιστεί φέτος από τον Δήμο Αργους. Τι να φταίει άραγε;