Πίσω από τη βιτρίνα του μεγαλοαστού οικογενειάρχη, ο μεγάλος ζωγράφος έκρυβε έναν μποέμ που σάρκαζε την αστική υποκρισία και γέμιζε τους καμβάδες του με τολμηρά ερωτικά θέματα. Ο τρόπος, όμως, που απεικονίζει τις γυναίκες ανάγκασε το μουσείο σε ένα έμμεσο σχόλιο. Δίπλα στον πίνακά του «Σπουδή οπισθίων» τοποθέτησε έναν άλλο που δείχνει… ένα μπούτι κρέας σε τσιγκέλι

Της Ηρας Φελουκατζή

«Ηφαίστειο κάτω από τον πάγο» είναι ο τίτλος της εντυπωσιακής έκθεσης που παρουσιάζει το παρισινό μουσείο Grand Palais για να προβάλει τον μεγάλο ζωγράφο Φελίξ Βαλοτόν. Ο τίτλος εκφράζει τις αντινομίες ενός καλλιτέχνη με διπλή προσωπικότητα. Ευκατάστατος μεγαλοαστός, πρόβαλε στη βιτρίνα της ζωής του το προφίλ του καλλιτέχνη που βρίσκεται σε σύμπνοια με το κατεστημένο. Η εσωτερική του ταυτότητα, όμως, ήταν αυτή του αναρχικού, του εξεγερμένου, του ανένταχτου.

Το αφιέρωμα του «Γκραν Παλέ» περιλαμβάνει 170 πίνακες και γκραβούρες, διάσημα και άγνωστα έργα. Πρόκειται για μια θεματική διαδρομή που ανταποκρίνεται στις εικαστικές και ψυχολογικές αναζητήσεις του καλλιτέχνη, όπως «ιδεαλισμός και καθαρότητα γραμμής», «ψυχολογική καταπίεση και ψέμα» «η τραγική βία μιας μαύρης κηλίδας», «είμαστε σε πόλεμο», «σύγχρονες μυθολογίες», «χλιδή και ύλη», «γυναικεία δυαδικότητα». Σε κάθε ένα από τα δέκα τμήματα περιλαμβάνονται πίνακες που προβάλλουν τις εμπνεύσεις του ζωγράφου, τα αισθητικά του κίνητρα, τους κοινωνικούς και πολιτικούς προβληματισμούς του, τις προσωπικές του ιδιαιτερότητες.

Ο Βαλοτόν έζησε ανάμεσα σε δύο αιώνες (1865 – 1925) και δύο κουλτούρες. Γεννήθηκε στη Λωζάννη, αλλά ξεκίνησε σε ηλικία 16 ετών σπουδές Καλών Τεχνών στο Παρίσι και αποφάσισε να εγκατασταθεί μόνιμα στη Γαλλία. Γνώρισε πολυάριθμους καλλιτέχνες από διάφορα εικαστικά ρεύματα, συνδέθηκε με την ομάδα των Nabis. Κράτησε, ωστόσο, μια αυθεντική προσωπική έκφραση, που τον τοποθετεί έξω από τάσεις και μόδες. Στα τριάντα του χρόνια απέκτησε διεθνή φήμη, χάρη σε μικρές ξυλογραφίες, γκραβούρες με μαύρα σχέδια πάνω σε ξύλο, εικόνες σκληρές γεμάτες ειρωνεία. Το στιλ του προκάλεσε αίσθηση στην παριζιάνικη πρωτοπορία. Από το 1899 αισθάνεται ότι τέλειωσε τον κύκλο του με τις γκραβούρες και αφιερώνεται στη ζωγραφική. Αφησε πίσω του μια πληθωρική δημιουργία με 1.700 πορτρέτα, γυμνά, τοπία, νεκρές φύσεις, μυθολογικά θέματα, αλληγορίες, συνθέσεις που εμπνέονται από σκηνές του πολέμου του 1914 ή από φωτογραφίες. Ο Βαλοτόν αντιπροσωπεύει τη μοντέρνα έκφραση, αλλά διεκδικεί επίσης τη σύνδεσή του με τον νεοκλασικισμό.

Προερχόταν από εύπορη οικογένεια και παρ' όλο που έζησε σε ένα μποέμ περιβάλλον και συνδέθηκε επί δεκαετία με ένα φτωχό μοντέλο, την Ελένη, αποφάσισε να παντρευτεί την Γκαμπριέλ Μπερνχάιμ, μια χήρα με τρία παιδιά, κληρονόμο πλούσιας οικογένειας εμπόρων έργων τέχνης με μεγάλες διασυνδέσεις στον εικαστικό χώρο. Δεν έκρυψε στους φίλους του ότι θεωρούσε τον γάμο επωφελή για την καριέρα του. Ομως, παρ' όλο που εκπληρώνει κοινωνικά τον ρόλο του «οικογενειάρχη», ο Βαλοτόν παίρνει την προσωπική του ρεβάνς στη ζωγραφική, αφήνοντας την πραγματική του φύση και τα ένστικτά του να βγουν στο φως.

Το έργο του δείχνει με ωμό ρεαλισμό, σαρκασμό και κυνισμό τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει την αστική τάξη, την υποκρισία, τη διαφθορά, τα βίτσια της, τους κανόνες και τις εκτροπές της. Ζωγραφίζει σκηνές της καθημερινής ζωής, οικογενειακές συγκεντρώσεις, παράξενες ατμόσφαιρες σε έρημα σαλόνια, γυναίκες στην κρεβατοκάμαρα ή σκηνές του δρόμου, βία, διαδηλώσεις, συγκρούσεις. Δείχνει αστούς, λαϊκούς τύπους, εραστές, σουμπρέτες, πόρνες και αστυνόμους. Παρουσιάζει τον πλούτο και τη μιζέρια.

Το 1919 γράφει στο προσωπικό του ημερολόγιο: «Πιστεύω ότι ζωγραφίζω για ισορροπημένους ανθρώπους, αλλά όχι αποστερούμενους -πολύ βαθιά μέσα τους- από λίγο ανομολόγητο βίτσιο. Μου αρέσει, άλλωστε, αυτή η κατάσταση που είναι και η δική μου». Δεν διστάζει να δείξει στη ζωγραφική του τα κρυφά του πάθη. Προβάλλει σε αρκετά έργα του θέματα αισθησιασμού και ερωτισμού. Πολλοί πίνακές του δείχνουν γυμνές γυναίκες σε τολμηρές πόζες. Ο πίνακάς του «Η λευκή και η μαύρη» παρουσιάζει τον λεσβιακό έρωτα δύο γυναικών.

Ο Βαλοτόν επιχειρεί να διεισδύσει στον μυστικό κόσμο της γυναίκας, να την απομυθοποιήσει και να την αποκρυσταλλώσει σε μια διαχρονική στιλιζαρισμένη εικόνα, στην οποία το πρόσωπο μένει ανέκφραστο και προβάλλεται επιδεικτικά το κορμί. Στην έκθεση παρουσιάζεται το έργο του «Σπουδή οπισθίων», που απεικονίζει οπίσθια με κυτταρίτιδα. Οι οργανωτές τοποθέτησαν δίπλα έναν πίνακά του, που δείχνει ένα μπούτι κρέας στο τσιγκέλι, εύγλωττη αναφορά στον τρόπο με τον οποίο ο ζωγράφος απεικόνιζε τις γυναίκες.

Ο καλλιτέχνης γνώριζε ότι προκαλεί θαυμασμό, αλλά και αρνητικές αντιδράσεις. Εμεινε ωστόσο πιστός στον εαυτό του, στη δυαδικότητα που εκφράζει την προσωπικότητα του και τη ζωή του.

INFO: Η έκθεση διαρκεί μέχρι τις 20 Ιανουαρίου.

www.ira-feloukatzi.fr