ΙΡΑΝ Οδοιπορικό στη χώρα των μεγάλων αντιθέσεων και στην καθημερινή ζωή και τις απόψεις των ανθρώπων που από τη μια αγανακτούν με το εμπάργκο, αλλά από την άλλη είναι απόλυτα ανοιχτοί και φιλικοί απέναντι στους Δυτικούς

Αποστολή: Ντίνα Δασκαλοπούλου

«Ποια η γνώμη σας για το Ιράν;» Αυτή η ερώτηση θα σου απευθυνθεί εκατό φορές τη μέρα στην Τεχεράνη: από την υπάλληλο της υπερσύγχρονης Εθνικής Βιβλιοθήκης μέχρι την πωλήτρια που θα σε βοηθήσει να δοκιμάσεις μαντίλες στο δοκιμαστήριο και από τον ζητιάνο που πουλάει ποιήματα για καλή τύχη μέχρι τον οδηγό που θα σε στείλει στον γυναικωνίτη του λεωφορείου. Τι ακριβώς να απαντήσεις όταν τα συναισθήματα είναι τόσο ακραία όσο κι οι αντιθέσεις μιας χώρας που βρίσκεται στα πρωτοσέλιδα του κόσμου μια για τα πυρηνικά και την άλλη για εκτελέσεις;

Οι άνθρωποι

Πίσω από τα πρωτοσέλιδα κρύβονται οι άνθρωποι και η καθημερινότητά τους. Αυτοί οι ίδιοι που παρακολουθούν τους απαγχονισμούς ως δημόσιο θέαμα θα σε προσκαλέσουν στο σπίτι τους για φαγητό πέντε λεπτά αφότου σε γνωρίσουν. Αυτοί οι ίδιοι που κηρύττουν μετά πάθους τον λόγο του Αλλάχ μετά του ιδίου πάθους θα σε φλερτάρουν παρανόμως. Αυτοί οι ίδιοι που αποδέχονται στο όνομα του επουράνιου παραδείσου την απαγόρευση του αλκοόλ, του χορού, του σεξ εκτός γάμου, βρίσκουν πάντα όλες τις κρυφές πόρτες που ανοίγουν τους επίγειους παραδείσους.

«Δώρο Θεού»

Οι Ιρανοί θέλουν να μάθουν για τον έξω κόσμο και θέλουν ακόμα περισσότερο να μιλήσουν για τον δικό τους. Χαμογελούν και φωτογραφίζονται με χαρά και με ακόμα μεγαλύτερη φωτογραφίζουν εσένα για να σε δείξουν στους φίλους τους. Οι τουρίστες είναι ένα σπάνιο εξωτικό φρούτο στην όμορφη χώρα τους. Ο ξένος εδώ θεωρείται «δώρο θεού» και του φέρονται όλοι με εξαιρετική ευγένεια και μια διάθεση προσφοράς που εγώ τουλάχιστον δεν έχω συναντήσει σε άλλη γωνιά του κόσμου: αν ζητήσεις φωτιά, θα σου χαρίσουν τον αναπτήρα. Κι αν δεν έχουν να σε κεράσουν, θα σου δώσουν το δικό τους χωνάκι με παγωτό σαφράν για να πάρεις μια γεύση.

Από το προηγούμενο Σάββατο, που δημοσιεύσαμε το πρώτο μέρος αυτού του οδοιπορικού, οι ερωτήσεις που μου κάνουν όλοι για το Ιράν είναι δύο: Τι θα γίνει με τα πυρηνικά; Πώς είναι να φοράς μαντίλα; Για τη μαντίλα θα σας πω εκτενώς. Για τα πυρηνικά δεν ξέρω. Ούτε αν θα προχωρήσει η περίφημη προσέγγιση με τη Δύση ξέρω. Ούτε πόσο κοντά ή μακριά από μια πυρηνική βόμβα βρίσκονται οι Ιρανοί ξέρω. Αυτό που μπορώ να μεταφέρω είναι η επίσημη γραμμή τους: «Είναι έξω από την κουλτούρα μας να χρησιμοποιήσουμε πυρηνικά όπλα, το απαγορεύει η θρησκεία μας, ακριβώς όπως δεν χρησιμοποιήσαμε ποτέ όπλα μαζικής καταστροφής».

Εθνική ταυτότητα

Το πώς μπορεί να αξιοποιηθεί ως εχέγγυο στις διαπραγματεύσεις που θα συνεχιστούν στη Γενεύη ένα «φετφά», είναι ένα θέμα. Αξίζει όμως να σταθεί κανείς σε όσα μάς είπαν οι πανεπιστημιακοί Σέντχι και Μπζαντέχ του Κέντρου Ερευνας Διεθνών Σχέσεων, ενός από τα μεγαλύτερα think tank της χώρας: «Η Ουάσιγκτον λειτουργεί με τη λογική των δύο μέτρων και δύο σταθμών. Δεν πρόκειται να πούμε “ναι” σε ό,τι θέλουν οι Αμερικανοί. Επιδιώκουμε τον πολιτικό διάλογο, αλλά λευκή επιταγή δεν πρόκειται να τους δώσουμε. Ο ιρανικός λαός είναι ρεαλιστής, αλλά και ιδεαλιστής. Στο εμπάργκο των ΗΠΑ και Δύσης απαντάμε με την “Οικονομία της αντίστασης”: αναπτύσσουμε την οικονομία μας με όρους αυτάρκειας. Αρνούμαστε να σκύψουμε το κεφάλι και να δεχτούμε την καταστροφή της εθνικής μας ταυτότητας και των παραδόσεών μας. Θέλουν να μας κάνουν Λιβύη και Ιράκ. Εμείς δεν είμαστε τέτοιοι όμως».

Η λέξη εμπάργκο είναι η απάντηση όλων των γυναικών που ρωτάς για τη μαντίλα. Οπως η 30χρονη φοιτήτρια Φατίμα Σοκρί: «Μπορεί σε εσάς το μεγαλύτερο πρόβλημα να φαντάζει το χετζάμπ, αλλά για εμάς είναι πως όλες οι τιμές έχουν διπλασιαστεί τον τελευταίο ένα χρόνο λόγω των κυρώσεων.

Οι οικογένειες τα φέρνουν πια πολύ δύσκολα βόλτα. Και μπορεί από την αγορά να μη λείπουν αγαθά, αλλά είναι ακριβά. Προφανώς και υπάρχουν αδικίες, ανισότητες, διακρίσεις σε βάρος μας. Προφανώς είναι δύσκολο το να σερφάρεις στο Ιντερνετ ή το να έχεις προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή το να βρεις cd και βιβλία από τη Δύση. Ομως το νούμερο ένα θέμα είναι η επιβίωση».

Παρ’ όλα αυτά, η εικόνα της Τεχεράνης δεν είναι αυτή που θα φανταζόσουν για μια χώρα σε αποκλεισμό: η ραγδαία οικιστική ανάπτυξη, τα αμέτρητα μικρομάγαζα και τα χλιδάτα mall τα 2.000 καινούργια αυτοκίνητα που βγαίνουν καθημερινά στην κυκλοφορία μπορεί να σε μπερδέψουν. Αν όμως κοιτάξεις προσεκτικά, θα δεις έναν λαό ζορισμένο. Και πολύ πολύ πεισμωμένο. Οπως ο φίλος μας ο Χαμίντ: «Φτιάχνουμε γενόσημα γιατί μας απαγορεύουν ακόμα και τις εισαγωγές φαρμάκων. Και εισάγουμε ό,τι άλλο χρειαζόμαστε από την Κίνα, την Ινδία, τη Νότιο Κορέα, τη Ρωσία. Το εμπάργκο στις διατραπεζικές συναλλαγές επηρεάζει ακόμα και τη δυνατότητα των παιδιών μας να σπουδάσουν στο εξωτερικό, πώς να τους στείλεις συνάλλαγμα; Αλλά θα τα καταφέρουμε. Κάθε τρεις και λίγο μας στέλνουν μη επανδρωμένα κατασκοπευτικά αεροσκάφη κι εμείς τα κατεβάζουμε. Δεν θα κάνουμε ούτε βήμα πίσω».

Απομονωμένοι

Μια ματιά στον χάρτη αρκεί για να καταλάβεις πόσο απομονωμένοι νιώθουν οι Ιρανοί. Μια ματιά στα διεθνή μίντια αρκεί για να καταλάβεις πόσο αδικημένοι είναι.

Και μια κουβέντα για να καταλάβεις τον βαθύ αντιαμερικανισμό και τον αντισιωνισμό τους: η καχυποψία κι η προκατάληψη προς τις ΗΠΑ και το Ισραήλ συγκρίνονται μόνο με την καχυποψία και την προκατάληψη των ΗΠΑ και του Ισραήλ απέναντί τους. Στη χώρα μπορούν να ταξιδέψουν πολίτες από όλο τον κόσμο, εκτός των Ισραηλινών και ταξιδιωτών με σφραγίδα του Ισραήλ στα διαβατήριά τους. Η απάντηση των Ιρανών σε όλα αυτά απεικονίζεται στους τοίχους τής πάλαι ποτέ κραταιάς σε όλη τη Μέση Ανατολή αμερικανικής πρεσβείας: μια τοιχογραφία που εξελίσσεται σε δυο ορόφους εξιστορεί τη δική τους αντίληψη της Ιστορίας. Οι ΗΠΑ και το Ισραήλ απειλούν, κάνουν πλύση εγκεφάλου διά των ΜΜΕ, αιματοκυλούν τον πλανήτη. Μέχρι που ένας σωτήρας–προφήτης εμφανίζεται για να σώσει την ανθρωπότητα. Από τις αχανείς εγκαταστάσεις της πρεσβείας πλέον είναι επισκέψιμη μόνο μια πτέρυγα, αυτή που στέγαζε τη CIA. Μια πόρτα χρηματοκιβωτίου οδηγεί στα άδυτα. Στα δεξιά μας ένα κλουβί από πλεξιγκλάς εντοιχισμένο σε ένα κουτί από τσιμέντο: εδώ γίνονταν οι συσκέψεις των πρακτόρων ώστε η παρακολούθηση να είναι αδύνατη.

Μπροστά μας δεύτερη πόρτα χρηματοκιβωτίου: ο πράκτορας πρώτα αναγνωρίζεται από το μηχάνημα που ελέγχει το βάρος του, δίνει κωδικό και στη συνέχεια κοιτάζει το ειδικό «μάτι» που του κάνει ιριδοσκόπηση.

Τεχνολογία 1979 σημειωτέον! Οι 444 μέρες ομηρίας των Αμερικανών στην Τεχεράνη είχαν συγκλονίσει τότε την παγκόσμια κοινή γνώμη. Για τους Ιρανούς η λήξη της ιστορίας είναι μια ερμηνεία της σημερινής τους καχυποψίας.

Ανάμεσα σε φωτογραφίες και στάχτες από τα απόρρητα έγγραφα που κατέστρεψαν οι Αμερικανοί κατά την εισβολή των φοιτητών, ο ξεναγός μας θα μας πει: «Ζητούσαμε να εκδώσουν τον Σάχη για να δικαστεί για τα εγκλήματά του κατά του λαού μας. Και να μας επιστρέψουν τα χρήματα που είχε βγάλει από τις πωλήσεις πετρελαίου στις αμερικανικές τράπεζες για να αποδοθούν στον λαό μας. Θα ανταλλάσσαμε τους ομήρους χέρι με χέρι. Τους δώσαμε πίσω κι εκείνοι μας κορόιδεψαν. Δεν θα επιτρέψουμε να ξανασυμβεί».

Κρατάω για το τέλος τις λέξεις μιας νεαρής φίλης: «Ο πατέρας Μπους έλεγε πως ήμασταν, είμαστε και θα είμαστε επικίνδυνοι. Θέλω να ζητήσω με το χέρι στην καρδιά οι αναγνώστες να απαντήσουν, σκεπτόμενοι την παγκόσμια Ιστορία. Καλύτερα ακόμα, πριν απαντήσετε, να έρθετε μια επίσκεψη στην Τεχεράνη».

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Κομ: «Το τσαντόρ μου είναι το όριό μου…»

Στους 38 βαθμούς υπό σκιάν βρίσκεσαι καταμεσής της ιερότερης πόλης του Ιράν, στην κοιτίδα της επανάστασης. Η Κομ είναι το κέντρο του σιιτικού Ισλάμ με 5.000 ερευνητικά ιδρύματα, 10.000 ιδιωτικές βιβλιοθήκες ουλεμάδων, πάνω από 2.000 ιεροσπουδαστές από 120 διαφορετικές χώρες και 25 εκατομμύρια προσκυνητές τον χρόνο. Εδώ από όπου οι αγιατολάχ ξεκίνησαν για να ανατρέψουν τον πανίσχυρο στρατό του Σάχη –τον 6ο ισχυρότερο στον τότε κόσμο- δεν υπάρχει περίπτωση να ξεμυτίσεις χωρίς τσαντόρ. Το προσκύνημα στο μαυσωλείο της Φατιμά, αδελφής του προφήτη Αλί Ρεζά, επιβάλλεται για κάθε ευσεβή σιίτη.

Σαν να περπατάς φορώντας ολόκληρη την μπουγάδα σου: παντελόνι, πουκαμίσα, μαντίλα κι από πάνω ένα υπέρδιπλο σεντόνι. Για να περπατήσεις χρειάζεται το σεντόνι να περάσει κάτω από το δεξί σου χέρι και πάνω από τον αριστερό ώμο. Κι η άλλη του πλευρά πάνω από τον δεξί ώμο. Για να μην φας τα μούτρα σου, κρατάς το σεντόνι και με τα δυο σου χέρια σφιχτά πάνω στο στήθος σου. Ταυτοχρόνως, η μαντίλα κατεβαίνει πάνω από τα φρύδια σου και πρέπει να είσαι πολύ προσεκτική ώστε να μην ξεφύγει ούτε μισό τσουλούφι από τα μαλλιά σου. Σε μια τέτοια απευκταία περίπτωση, ένας από τους φύλακες του μαυσωλείου σε επαναφέρει στην τάξη χτυπώντας σε με ένα φτερό του ξεσκονίσματος. Ή, ακόμα χειρότερα, σε μαλώνει ηχηρά κάποιος από τους πιστούς. Αν δεν είσαι καλό κορίτσι, οδηγείσαι στο τμήμα και «Πόσες φορές θα αντέξεις να διανυκτερεύσεις εκεί; Πού θα πάει, θα βάλεις μυαλό», όπως μου εξήγησε αυτολεξεί ο οδηγός μας.

Δεν είναι απλώς ότι σε κρύβει από τον έξω κόσμο. Δεν είναι μόνο που περιορίζει το οπτικό πεδίο, τις κινήσεις, τον διασκελισμό σου. Είναι η ίδια η στάση εμβρύου σε δυο πόδια που σου επιβάλλει: κουλουριασμένη περπατάς σ’ έναν κόσμο που έχεις διδαχθεί ότι δεν πρέπει να σε κοιτάζει. Αυτή τουλάχιστον είναι η δική μου ανάγνωση. Γιατί για τις γυναίκες που το φορούν είναι εντελώς διαφορετική. Αυτό είναι ένα τρικάκι που μοίραζαν γυναίκες στον γυναικωνίτη του μαυσωλείου: «Το τσαντόρ μου είναι το όριό μου. Δεν μπορείς να δεις την ομορφιά μου, δεν μπορείς να με αγγίξεις. Γιατί ο Θεός με έφτιαξε ομορφότερη από τον άνδρα και γι’ αυτό πολύτιμη». Για τις μανάδες των μαρτύρων το τσαντόρ είναι πολλά παραπάνω.

Συνάντησα την 80χρονη Φαριντέ στο Behesht Zahra, το κοιμητήριο των μαρτύρων, λίγο έξω από την Τεχεράνη. Πάνω από 400.000 στρατιώτες σκοτώθηκαν στον 8ετή πόλεμο με το Ιράκ και πάρα πολλοί βρίσκονται θαμμένοι εδώ. Κάθε Παρασκευή οι οικογένειές τους κάνουν πικνίκ πάνω στα μνήματα. «Φοράω το τσαντόρ μου όχι μόνο σε ένδειξη ευσέβειας, αλλά και σεβασμού στις παραδόσεις», λέει η Φαριντέ. «Ο Σάχης με τη βία μάς επέβαλλε το δυτικό ντύσιμο, τη δυτική μουσική, το σινεμά. Και ταυτόχρονα, ενώ πουλούσε ελευθερία, έσυρε τη χώρα μας στη πιο βαθιά υποταγή. Το τσαντόρ είναι σύμβολο του ανεξάρτητου Ιράν και της επανάστασής μας. Πολλές νέες γυναίκες θέλουν να το βγάλουν, αλλά πώς θα σταθεί η χώρα μας όρθια, αν λίγο λίγο παραδίδεται στη Δύση; Αν χάσουμε τα έθιμά μας και την πίστη στη θρησκεία μας;»

Περισσότερο από κάθε άλλο ρούχο, το τσαντόρ είναι φορτισμένο με συμβολισμούς και παράγει νοήματα. Περισσότερο από κάθε άλλο ρούχο, το τσαντόρ είναι βίωμα κι εμπειρία.