Τα στερνά τιμούν τα πρώτα, λέει ο λαός και κάποιοι από τη γενιά του Πολυτεχνείου έχουν να απολογηθούν…
Κάποιοι έσπευσαν να εξαργυρώσουν τη συμμετοχή τους στην εξέγερση. Κάποιοι άλλοι, και αυτοί είναι οι περισσότεροι, έμειναν στην αφάνεια και προτίμησαν να ακολουθήσουν τη δικιά τους πορεία μέσα από την κοινωνία
Της Χαράς Τζαναβάρα
Νοέμβρης 1973-Νοέμβρης 2013. Σαράντα χρόνια μετά είναι σαφές ότι το βασικό σύνθημα της εξέγερσης, «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία», ηχεί πιο επίκαιρο παρά ποτέ. Οι γνώμες διίστανται όταν η κουβέντα οδηγείται σε άλλα κεφάλαια, όπως στο ερώτημα αν «το Πολυτεχενείο ζει» και κυρίως για την πολιτογραφημένη ως «Γενιά του Πολυτεχνείου». Σήμερα καλείται συλλήβδην να απολογηθεί για όλα τα δεινά των Ελλήνων πολιτών που πολλαπλασιάστηκαν στην εποχή των μνημονίων, αφού άθελά της φορτώθηκε στις πλάτες της όλα τα στραβά της μεταπολίτευσης. Δεν έγινε βεβαίως το ίδιο με τα θετικά της…
Νέοι τότε, γύρω στα είκοσι, ξεκίνησαν αυθόρμητα μια κατάληψη πολύ διαφορετική από αυτή της Νομικής, που είχε προηγηθεί ως απάντηση στην πρωτοφανή απόφαση της χούντας να διακόψει την αναβολή λόγω σπουδών σε 150 φοιτητές όλων των πανεπιστημίων και να τους τιμωρήσει με επιστράτευση. Ηταν η ιστορική συγκυρία, με τα δήθεν «ανοίγματα» της χούντας προς τους πολιτικούς, ήταν το γεγονός ότι το Πολυτεχνείο διέθετε υποδομές και κυρίως ενεργειακή αυτάρκεια για να καλύψει τις ανάγκες των εξεγερμένων και κυρίως του ραδιοφωνικού σταθμού που είχε συγκλονίσει.
Ηταν η αγωνιστική διάθεση και η αποδοχή των πολιτών που επέβαλε στους πρωταγωνιστές της κατάληψης να αφήσουν κατά μέρος τις πολιτικές αλλά και τις προσωπικές διαφορές για να συμφωνήσουν σε μια διακήρυξη με πολιτικά, κοινωνικά και φοιτητικά αιτήματα. Είναι ενδεικτικό ότι από τα 30 ονόματα του επίσημου καταλόγου των μελών της Συντονιστικής Επιτροπής της κατάληψης, οι εννέα είχαν εκλεγεί από τις συνελεύσεις των σχολών τους χωρίς να έχουν κομματική «βούλα». Εξι ανήκαν στον «Ρήγα Φεραίο», την ιδιαίτερα δυναμική φοιτητική οργάνωση της ανανεωτικής Αριστεράς που τότε εκφραζόταν από το ΚΚΕ Εσωτερικού. Αλλοι τέσσερις ανήκαν στον χώρο που καλύπτει σήμερα η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά. Εχει ενδιαφέρον ότι επτά προέρχονταν από την παράνομη Αντι-ΕΦΦΕ, τη φοιτητική οργάνωση του ΚΚΕ, που σε πρώτη φάση είχε εκφράσει επιφυλάξεις για την κατάληψη αλλά στην πράξη έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις. Δεν είναι τυχαίο ότι στους πρωταγωνιστές της κατάληψης περιλαμβάνονται οι φοιτητές που είχαν επιστρατευτεί πριν από εννέα μήνες, αλλά εκείνες τις ημέρες είχαν πάρει αμνηστία από την τότε κυβέρνηση Μαρκεζίνη και επέστρεφαν από τα φυλάκια της παραμεθορίου στην Αθήνα για να συνεχίσουν με νέα δυναμική την αντιδικτατορική δράση τους.
Από αργά το απόγευμα της Τετάρτης, όταν οι σχολές του Πολυτεχνείου άρχισαν η μία μετά την άλλη να αποφασίζουν την κατάληψη, ώς τα ξημερώματα της Παρασκευής, όταν το τανκς όρμησε στην πύλη της Πατησίων και λίγο αργότερα οι ΕΣΑτζήδες εκκένωναν τα κτίρια, οι νεαροί αγωνιστές δεν είχαν προλάβει να συνειδητοποιήσουν ότι έγραφαν ιστορία και ότι τίποτα δεν θα ήταν ίδιο πια, όπως όριζε και το τελευταίο τραγούδι που ακούστηκε από τον πομπό του Πολυτεχνείου. «Τραβήξατε ψηλά, πολύ ψηλά, δύσκολο πια να χαμηλώσετε…».
Η ίδια η ζωή όμως αποδείχθηκε πιο πολύπλοκη γι' αυτούς που φορτώθηκαν τις τύψεις μιας ολόκληρης κοινωνίας η οποία για μια επταετία είχε ανεχτεί τους «συνταγματάρχες». Οι λίγες εξαιρέσεις απλώς επιβεβαιώνουν τη γενική εκτίμηση. Οι εξελίξεις που ακολούθησαν ήταν καταιγιστικές και με «σπίρτο» τη χουντική επέμβαση στην Κύπρο οδήγησαν στη μεταπολίτευση. Οι πρωταγωνιστές της εξέγερσης άρχισαν να βγαίνουν από τα κρησφύγετα, τις φυλακές και τα ξερονήσια για να αντιμετωπίσουν την πεζή καθημερινότητα. Να ξαναμετρηθούν με τον μύθο που άθελά τους είχαν επωμιστεί.
Ορισμένοι, από τις πρώτες ημέρες της μεταπολίτευσης, είχαν σπεύσει να καταλάβουν θέσεις σε κομματικά πόστα και ψηφοδέλτια. Αρκετοί είχαν αναλάβει θέσεις ευθύνης στον κρατικό μηχανισμό. Τα «κρούσματα» εξαργύρωσης των αγωνιστικών περγαμηνών πολλαπλασιάστηκαν μετά το 1981 και τη νίκη του ΠΑΣΟΚ που εκ των πραγμάτων ήταν πιο κοντά στη «Γενιά του Πολυτεχνείου». Τώρα πια είναι υπουργοί, δήμαρχοι και επίλεκτα στελέχη της δημόσιας διοίκησης. Ωστόσο, ακόμη και οι πιο προκατειλημμένοι κάνουν λόγο για λιγότερα από 100 άτομα που διαχρονικά και υπερκομματικά προσχώρησαν σε αυτή την κατηγορία.
Η «ρετσινιά» βαραίνει όλους τους σημερινούς εξηντάρηδες. Οι εύκολοι κατήγοροι όμως παραβλέπουν ότι οι χιλιάδες φοιτητές που είχαν πάρει μέρος στην εξέγερση του Νοέμβρη ήταν αριστούχοι και ακολούθησαν τη δική τους πορεία διαπρέποντας στον επιστημονικό, κοινωνικό και καλλιτεχνικό τομέα. Μπορεί τα φώτα της δημοσιότητας να εστιάζουν στους επώνυμους, αλλά στη συντριπτική της πλειονότητα η «Γενιά του Πολυτεχνείου» έδωσε τη δική της μάχη όλα αυτά τα χρόνια. Πολιτικοποιημένοι βεβαίως, στις νέες συνθήκες οι περισσότεροι εντάχθηκαν σε κόμματα, αλλά στην πλειονότητά τους σήμερα είναι ανένταχτοι και στον χώρο της Αριστεράς. Πολλοί έχουν αποστρατευτεί, άλλοι πάλι, μετρημένοι στα δάχτυλα, συνεχίζουν με ρομαντική διάθεση να βαδίζουν στο «αντίθετο ρεύμα».
Σαράντα χρόνια μετά, οι περισσότεροι βρίσκονται στο τέλος της καριέρας που επέλεξαν. Είναι αυτοί που βοήθησαν ως «γρανάζι» τις κατά καιρούς κυβερνήσεις, είναι αυτοί που απλώς ανέχτηκαν καταστάσεις και απλώς βολεύτηκαν ή απλώς συμβιβάστηκαν. Ολοι οφείλουν να ανατρέξουν στον Νοέμβρη για να απολογηθούν στις νεότερες γενιές, στα παιδιά τους, παραχωρώντας τους με εμπιστοσύνη τη σκυτάλη για να κάνουν τις δικές τους επιλογές και -γιατί όχι- τα δικά τους λάθη. Οπως είχαν κάνει και οι δικοί τους γονείς.
Οσο για το Πολυτεχνείο, είναι σαφές ότι ζει, αλλά εδώ και χρόνια για πολλούς και διάφορους λόγους απλώς δεν αισθάνεται τόσο βολικά…
