ΙΡΑΝ Η συμφωνία της Γενεύης για τα πυρηνικά της Τεχεράνης έχει κάνει τους πάντες να μιλάνε για μια ιστορική στιγμή απ’ την οποία κερδίζουν όλοι, με μόνη παραφωνία τις καταγγελίες από το Ισραήλ

Της Ελλης Πάνου

«Ιστορική συμφωνία», όπως λένε οι υποστηρικτές της, ή «ιστορικό λάθος», όπως λένε οι επικριτές της; Σε κάθε περίπτωση, το κείμενο που υπέγραψαν οι ΗΠΑ κι άλλες πέντε δυνάμεις με το Ιράν χθες στη Γενεύη είναι η αρχή μιας εξάμηνης επίπονης διαδικασίας, με στόχο μια μόνιμη λύση στο δεκαετές αδιέξοδο του πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης. Είναι, επίσης, η πιο σημαντική συμφωνία μεταξύ του καθεστώτος και της Ουάσιγκτον από την επανάσταση του 1979 και για μερίδα αναλυτών, εάν φέρει αποτελέσματα, θα αποτελέσει το πιο σημαντικό επίτευγμα στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, του Μπαράκ Ομπάμα.

Ολοι κερδισμένοι

Από αυτό τον γύρο όλοι μπορούν να ισχυριστούν ότι βγήκαν «κερδισμένοι».

Στη μεν Τεχεράνη αναγνωρίστηκε de facto το δικαίωμά της στην πυρηνική ενέργεια -μια από τις «κόκκινες γραμμές» που είχε θέσει ο πρόεδρος Ροχανί- αφού η συμφωνία προβλέπει ότι μπορεί στο μεσοδιάστημα να συνεχίσει να εμπλουτίζει ουράνιο στο 5% όσο δεν ξεπερνά τα αποθέματα που ήδη διαθέτει, ενώ χαλαρώνουν μέχρι του ποσού των 7 δισ. δολαρίων οι κυρώσεις. Η Δύση, από την άλλη πλευρά, κέρδισε το πάγωμα των δραστηριοτήτων της Τεχεράνης, την «αδρανοποίηση» εγκαταστάσεων όπως αυτές στο Αράκ, το Νατάνζ και το Φόρντοου, αλλά και την άδεια για ενδελεχείς ελέγχους, με καθημερινή πρόσβαση επιθεωρητών της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) σε τουλάχιστον δύο από τις επίμαχες εγκαταστάσεις.

Οι δύο πλευρές συμφώνησαν επίσης -όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση- στην ίδρυση μιας «κοινής επιτροπής», ώστε, σε συνεργασία με την ΙΑΕΑ, να αντιμετωπιστούν με ψήφισμα «ανησυχίες για πιθανή στρατιωτική διάσταση του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος και των δραστηριοτήτων στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις στο Παρτσίν», νοτιοανατολικά της Τεχεράνης, όπου η Δύση καιρό τώρα υποψιάζεται ότι χρησιμοποιούνται για την παρασκευή πυρηνικής πολεμικής κεφαλής.

Το πιο ακανθώδες ζήτημα στη διαπραγμάτευση μιας συνολικής λύσης, πιθανότατα θα είναι το χρονικό διάστημα που το Ιράν θα είναι υποχρεωμένο να συνεχίσει να δέχεται περιορισμούς στο πρόγραμμά του, μια δέσμευση που δεν έχουν οι χώρες οι οποίες έχουν συνυπογράψει το σύμφωνο μη διάδοσης των πυρηνικών. Το πόσο δύσκολη θα είναι η επόμενη φάση φάνηκε από τις πρώτες δηλώσεις εκατέρωθεν. Για τον μεν υπουργό Εξωτερικών του Ιράν, Μοχάμεντ Ζαρίφ, το πρόγραμμα εμπλουτισμού ουρανίου θα συνεχιστεί και θα αποτελέσει μέρος κάθε μελλοντικής συμφωνίας, ενώ για τον Αμερικανό ομόλογό του Τζον Κέρι το θέμα παραμένει σε εκκρεμότητα και θα αποφασιστεί στη διάρκεια του επόμενου εξάμηνου, στον νέο γύρο των συνομιλιών.

Σε κάθε περίπτωση, και οι δυο πλευρές δεν ήθελαν, με τίποτα, να φύγουν από τη Γενεύη με άδεια χέρια και η ανακούφιση ήταν εμφανής στο τέλος, παρότι και οι Αμερικανοί και οι Ιρανοί γνωρίζουν ότι θα αντιμετωπίσουν προβλήματα με την εσωτερική τους αντιπολίτευση. Το πόσο σημαντικό ήταν το διπλωματικό στοίχημα για τον Μπαράκ Ομπάμα φαίνεται από τη μυστική εμπλοκή της κυβέρνησής του τον τελευταίο χρόνο σε υψηλού επιπέδου επαφές με την Τεχεράνη, σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες του πρακτορείου Associated Press. Οι συζητήσεις αυτές κρατήθηκαν μυστικές ακόμα και από τους στενότερους φίλους της Ουάσινγκτον -συμπεριλαμβανομένων των άλλων εταίρων που συμμετείχαν στη Γενεύη, αλλά και του Ισραήλ- μέχρι πριν από δύο μήνες. Κι αυτό εξηγεί τις εντάσεις με τη Γαλλία και το Ισραήλ, στην προηγούμενη συνάντηση με τους Ιρανούς στις αρχές του μήνα, αλλά και το πώς μετά το πολύχρονο αδιέξοδο, προέκυψαν θετικά αποτελέσματα τόσο γρήγορα.

Οι συνομιλίες έγιναν στο σουλτανάτο του Ομάν και σε άλλες φιλόξενες χώρες -γράφει το ΑΡ- και ήταν σε γνώση μόνο ενός μικρού κύκλου ατόμων. Από τον Μάρτιο, ο υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Γουίλιαμ Μπερνς και ο κορυφαίος σύμβουλος του αντιπροέδρου Τζο Μπάιντεν, Τζέικ Σάλιβαν, συναντήθηκαν τουλάχιστον πέντε φορές με Ιρανούς αξιωματούχους, οι τελευταίες τέσσερις, δε, έγιναν μετά την ορκωμοσία του προέδρου Ροχανί, τον Αύγουστο.

Με τη σφραγίδα του Χαμενεΐ

«Αυτή η συμφωνία μπορεί να είναι η βάση για μελλοντικές ευφυείς πράξεις», ανέφερε σε επιστολή του προς τον Ιρανό πρόεδρο Ροχανί ο ανώτατος πνευματικός ηγέτης της χώρας, Χαμενεΐ, που έχει και τον τελευταίο λόγο στη χάραξη της πολιτικής της Τεχεράνης, υπογραμμίζοντας ότι «παράγοντας της επιτυχίας» ήταν και οι προσευχές του λαού του. Προς το παρόν, οι Ιρανοί δείχνουν ενθουσιασμένοι. Παρότι το πιθανότερο είναι οι σκληροπυρηνικοί στην Τεχεράνη -όπως και στις ΗΠΑ- να κάνουν ό,τι μπορούν για να σαμποτάρουν τη διπλωματική συνέχεια, στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης κατεγράφη ένα ξέσπασμα ευγνωμοσύνης.

Στην ιστοσελίδα του υπουργού Εξωτερικών Ζαρίφ στο facebook κατεγράφησαν 47.979 likes μέσα σε δυο ώρες από την ανακοίνωση της είδησης, ενώ στα σχόλιά τους πολλοί τον χαρακτήριζαν «εθνικό ήρωα». «Γράφω αυτές τις αράδες με δάκρυα στα μάτια. Σας ευχαριστώ για όλα…» ανέφερε ένα από αυτά. «Μετά από πολλά χρόνια χαρίσατε πάλι την ευτυχία στον λαό. Αποκαταστήσατε την ελπίδα στην καρδιά μας και την υπερηφάνεια στη χώρα μας». Θετικές είναι και οι αντιδράσεις στη σακατεμένη οικονομία του Ιράν. Η ισοτιμία του νομίσματος αυξήθηκε 3% έναντι του δολαρίου με τη δημοσιοποίηση της συμφωνίας και ήδη άρχισαν να μειώνονται οι τιμές βασικών οικοδομικών υλικών, με την προσδοκία ότι στο εξής θα διευκολυνθούν οι εισαγωγές τους από το εξωτερικό. Η ελπίδα είναι ότι θα σταματήσει η φυγή κεφαλαίων από τη χώρα, θα αναθερμανθεί το εμπόριο -ειδικά στον τομέα της ενέργειας- και θα επιστρέψουν οι ξένοι επενδυτές.

Οργισμένοι οι Ιραηλινοί

Με σκοτεινιασμένο πρόσωπο ο Ισραηλινός πρωθυπουργός έκανε λόγο για «ιστορικό λάθος» και υποστήριξε ότι οι κίνδυνοι αυξήθηκαν πολύ για όλο τον πλανήτη, «επειδή το πλέον επικίνδυνο καθεστώς στον κόσμο βρίσκεται πιο κοντά στην απόκτηση του πιο επικίνδυνου όπλου στον κόσμο». Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου επετέθη στις δυτικές δυνάμεις, επειδή, όπως είπε, αγνόησαν τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας που οι ίδιες προώθησαν και ξεκαθάρισε αφενός ότι η χώρα του δεν δεσμεύεται από τίποτα και αφετέρου ότι, εάν νιώσει να απειλείται, θα αναγκαστεί να απαντήσει.

Για το «γεράκι» της κυβέρνησης, τον υπουργό Εξωτερικών Αβιγκντόρ Λίμπερμαν, η συμφωνία της Γενεύης ήταν «ο μεγαλύτερος διπλωματικός θρίαμβος του Ιράν», προβλέποντας ότι τώρα θα ξεκινήσει μια κούρσα εξοπλισμών με τους σουνίτες Αραβες των γειτονικών χωρών. Προς το παρόν, αυτές οι ηγεσίες δείχνουν τη δυσπιστία τους με τη σιωπή τους. Μόνο το Ιράκ και η Συρία -φίλοι της Τεχεράνης- χαιρέτισαν τη συμφωνία. Οι υπόλοιποι φαίνεται ότι άρχισαν να συσπειρώνονται. Το Σάββατο, για παράδειγμα, λίγες ώρες πριν οι δύο πλευρές δώσουν τα χέρια στη Γενεύη, οι ηγέτες του Κόλπου, συμπεριλαμβανομένου και του βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας Αμπντάλα και των εμίρηδων του Κατάρ και του Κουβέιτ, συζήτησαν «θέματα κοινού ενδιαφέροντος».