Η χρονιά που πέρασε ξεκίνησε με τη βεβαιότητα της ανατροπής του Ασαντ και της επέμβασης των ΗΠΑ στο Ιράν. Αν συνυπολογίσει κάποιος τις ανατροπές σε Τουρκία και Αίγυπτο, εξυφαίνεται ένας ενδιαφέρων καμβάς

Του Νικόλα Ζηργάνου

Η χρονιά της μεγάλης ανατροπής ήταν το 2013 για τη Μέση Ανατολή. Ξεκίνησε με τον Νετανιάχου και το Ισραήλ να απειλούν να βομβαρδίσουν το Ιράν και τον Ασαντ να θεωρείται ξεγραμμένος και να μετράει αντίστροφα στην εξουσία και τελείωσε με την προσωρινή συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, που σηματοδότησε την απαρχή της προσέγγισης Ουάσινγκτον – Τεχεράνης, μετά την απολύτως δημοκρατική εκλογή του μετριοπαθούς Χασάν Ροχανί στην προεδρία του Ιράν. Εφόσον ολοκληρωθεί η συμφωνία στη Γενεύη, δεν θα φέρει μόνο την άρση των κυρώσεων, αλλά θα επαναφέρει το Ιράν ως αποδεκτή περιφερειακή δύναμη στην παγκόσμια σκακιέρα και θα προκαλέσει τεκτονικές αλλαγές στην περιοχή. Οι συνομιλίες που διεξάγονται με μεγάλη μυστικότητα δεν αφορούν μόνο τα πυρηνικά, αλλά και τη σταθερότητα του σπαρασσόμενου Ιράκ και του καθημαγμένου Αφγανιστάν, από όπου αποχωρούν οι αμερικανικές δυνάμεις, με τους Ταλιμπάν να έχουν το όπλο παρά πόδα.

Στη Συρία, μετά από δυόμισι χρόνια εμφύλιου πολέμου, 150.000 νεκρούς και εκατομμύρια πρόσφυγες, ένα έγκλημα πολέμου, η χρήση χημικών όπλων κατά αμάχων, αντί να φέρει καταιγίδα πυραύλων στη Δαμασκό, έφερε μια κάποια λύση για το καθεστώς, αλλά και για τη σταθερότητα στην περιοχή. Η απροθυμία των Ηνωμένων Πολιτειών να εμπλακούν στρατιωτικά στη Μέση Ανατολή, η αύξηση της δύναμης των ισλαμιστών εξτρεμιστών που συνεργάζονται με την Αλ Κάιντα και η ρωσική διπλωματία όχι μόνο απέτρεψαν τον Αρμαγεδδώνα, αλλά άνοιξαν κι έναν δρόμο για την καταστροφή των χημικών όπλων του Ασαντ και για την εξεύρεση ειρηνικής λύσης στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων της Γενεύης. Αγκάθι παραμένει πάντως η πολυδιάσπαση της αντιπολίτευσης και η έλλειψη αξιόπιστου συνομιλητή από την άλλη πλευρά. Μεγάλα θύματα της σύγκρουσης στη Συρία, οι άμαχοι και ιδίως οι χριστιανοί, που εγκαταλείπουν ίσως για πάντα τις αρχέγονες εστίες τους.

Στην Αίγυπτο η ανατροπή της κυβέρνησης των Αδελφών Μουσουλμάνων και του προέδρου Μοχάμετ Μόρσι από τους στρατηγούς δίχασε τον λαό και τον αραβικό κόσμο, προκάλεσε αμηχανία στην Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες, οργή στη Γάζα και την Τουρκία, ευφορία στο Ριάντ και τα Εμιράτα. Ο μεγάλος γίγαντας του αραβικού κόσμου παραπαίει μέσα στα οικονομικά και τα πολιτικά προβλήματα, με τον λαό να εξακολουθεί να ζει μέσα στη φτώχεια και το ανεκπλήρωτο όραμα της «αραβικής άνοιξης».

Χάος και στη Λιβύη, όπου η Δύση πληρώνει ακριβό τίμημα για την υποστήριξη που παρέσχε στους ισλαμιστές να ανατρέψουν τον δικτάτορα Καντάφι. Στη Γάζα και τα παλαιστινιακά εδάφη της Δυτικής Οχθης η ελπίδα έχει πεθάνει, η λύση του Μεσανατολικού καρκινοβατεί, οι Παλαιστίνιοι συνεχίζουν να βιώνουν ξεχασμένοι μια μίζερη ζωή, μέσα σε κατοχή και αποκλεισμό.

Στην Τουρκία, η εξέγερση στο πάρκο Γκεζί ξάφνιασε τον κόσμο και έφθειρε την εικόνα του Ταγίπ Ερντογάν. Οι διαδηλωτές αντιμετωπίστηκαν με ωμή καταστολή, ο Τύπος φιμώθηκε, οι λαϊκές αντιδράσεις κόπασαν, αλλά η φωτιά σιγοκαίει. Το πρόσφατο σκάνδαλο διαφθοράς, στο οποίο εμπλέκονται τέσσερις υπουργοί, ανώτατα κρατικά στελέχη και επιχειρηματίες φίλοι του πρωθυπουργού και του κυβερνητικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, σήμανε για πολλούς το τέλος της εποχής Ερντογάν. Μαζί του αποδομείται και η νεο-οθωμανική διπλωματία του Νταβούτογλου.

Ερντογάν vs Γκιουλέν

Η καινούργια χρονιά θα βρει τον Ερντογάν να παλεύει με τον πάλαι ποτέ σύμμαχό του νεοφιλελεύθερο ισλαμιστή ιεροκήρυκα Γκιουλέν για την εξουσία στην Αγκυρα, μέσα σε κλίμα αμφισβήτησης και δυσοσμίας. Οι ηγεμονικές του βλέψεις για την προεδρία της χώρας, με αλλαγή του Συντάγματος για μια προεδρική Τουρκική Δημοκρατία κομμένη και ραμμένη στα μέτρα του, ψαλιδίζονται. Σταθμός θα είναι οι περιφερειακές και δημοτικές εκλογές του Μαρτίου.

Το 2013 ίσως σημάνει και την επίλυση του Συριακού, με μια λύση στα χαρτιά της Γενεύης που θα αφορά όλη τη Συρία, ή μια λύση de facto στα πεδία των μαχών, με διάσπαση, τρία τουλάχιστον κρατίδια και χάος.

Ομως εκεί που παίζονται όλα στο μεσανατολικό γκαμπί είναι στον αμερικανο-ιρανικό διάλογο, που φαίνεται πως πήρε τον δρόμο του για μια συνολική διευθέτηση. Την ημέρα που θα πέσουν οι τελικές υπογραφές, θα αλλάξει και ο χάρτης της περιοχής.