Ενας από τους σημαντικότερους Ελληνες ντοκιμαντερίστες, ο δημιουργός της σπουδαίας σειράς της δημόσιας τηλεόρασης «Πανόραμα του αιώνα», επιστρέφει με το βιβλίο του «Χούντα είναι. Θα περάσει;», μια μελέτη των κινηματογραφικών Επικαίρων στη διάρκεια της δικτατορίας
Της Νόρας Ράλλη
Αμφιβολία και τεκμηρίωση. Αυτές οι δύο λέξεις είναι σημαίνουσες για τον Φώτο Λαμπρινό, τη ζωή και την πορεία του στον χώρο του κινηματογράφου. Και όχι μόνο. Λίγο να μιλήσει κανείς μαζί του, θα καταλάβει πως, πέρα από την απίστευτη ετυμολογία του αλλά και το χιούμορ, αυτές οι δύο λέξεις είναι αντιπροσωπευτικές για τον ίδιο: «Το σαράκι της αμφιβολίας το οφείλω στον συγγραφέα Σωτήρη Πατατζή, όπως και πολλά άλλα. Η τεκμηρίωση είναι η βάση της αμφιβολίας. Γιατί αν τυχόν δεν έχεις σαφή γνώση ενός πράγματος, μόνο να αμφιβάλλεις μπορείς μετά. Η επιπόλαιη, η επιδερμική γνώση σε κάνει σίγουρο. Η ακριβής γνώση είναι αυτή που σε κάνει να αμφιβάλλεις. Και το τεκμήριο είναι πολύ πιο ισχυρό απ’ ό,τι η άποψη. Ασχολήθηκα πάρα πολύ με αυτό, πάνω από 40 χρόνια…»
Πριν από λίγες εβδομάδες εκδόθηκε το βιβλίο του «Χούντα είναι. Θα περάσει;» (εκδόσεις Καστανιώτη) που αφορά τα κινηματογραφικά Επίκαιρα στη διάρκεια της δικτατορίας (1967-1974). Εξάλλου αν δεν ξέρει ο Φώτος Λαμπρινός από Ιστορία, ποιος ξέρει; Είναι ένας σκηνοθέτης που συνεργάστηκε επί εικοσαετία με την ΕΡΤ, παράγοντας μερικά από τα σημαντικότερα ιστορικά ντοκιμαντέρ της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης (όπως το «Πανόραμα του αιώνα»), μαθητής του Ρομ, ο πρώτος που ανέβασε Ιονέσκο στην Ελλάδα, ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών και από τους σπουδαιότερους ερευνητές αρχειακού υλικού στην Ελλάδα και σε ολόκληρη την Ευρώπη.
• Σας έχουν χαρακτηρίσει θεματοφύλακα της Ιστορίας: είστε ένας άνθρωπος που τον γέννησε η Ιστορία, τη σπούδασε, την ανέλυσε, την κινηματογράφησε…
«Και τη δίδαξε. Στα Πανεπιστήμια και όχι μόνο».
• Και την άντεξε;
«Αν μιλάμε για την ελληνική ιστορία, όχι, δεν την άντεξα. Και αυτό φαίνεται στη δουλειά μου για τα κινηματογραφημένα Επίκαιρα επί χούντας. Αν το «Πανόραμα του αιώνα» διακρίνεται από μια αίσθηση αισιοδοξίας και ανάτασης, η χούντα είναι μια τραγική ιστορία. Για πρώτη φορά παρουσιάζεται μέσα από την εικόνα, όχι μέσα από προκαταλήψεις ή προκατασκευασμένες απόψεις, αλλά μέσω των τεκμηρίων που είναι αδιάψευστα, η συμπεριφορά του κοινωνικού σώματος αυτής της χώρας. Είναι μια εικόνα εξαιρετικά θλιβερή. Στο βιβλίο μου αναφέρομαι συνέχεια στον «νεόπλουτο ραγιαδισμό» – υπάρχει και ειδικό, μικρό κεφάλαιο που δεν υπάρχει στη σειρά. Οπου ραγιαδισμός δεν είναι η υποταγή, αλλά το βόλεμα. Αυτό με πείραξε πάρα πολύ. Ο φασισμός είναι υπόθεση του μικρού ανθρώπου, όχι του ηγέτη».
• Η Ελλάδα υστερεί σε αρχειακό υλικό. Τι σημαίνει αυτό;
«Σε ό,τι αφορά το οπτικοακουστικό τεκμήριο, η Ελλάδα βρίσκεται σε προϊστορική περίοδο. Κάτι προσπάθησε να κάνει ο Θοδωρής Ρουσόπουλος, που ίδρυσε το Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο το 2005, το οποίο οι κ. Μόσιαλος και Καψής επί κυβέρνησης Παπαδήμου έκλεισαν, γιατί θεωρήθηκε οικονομικά ασύμφορο, αν και μέχρι τότε δεν είχε δαπανηθεί ούτε ένα ευρώ για τη λειτουργία του, καθώς όλες οι πιστώσεις είχαν εξασφαλιστεί από το ΕΣΠΑ. Εκεί δούλεψα από το 2007 έως το 2009 κάνοντας τεκμηρίωση των παλαιών Επικαίρων, μαζί με ένα σωρό άλλους ανθρώπους ειδικούς στην τεκμηρίωση και την ηλεκτρονική τεχνολογία. Οταν ήταν έτοιμο να δοθεί σε δημόσια χρήση, το κλείσανε. Ηταν το πρώτο και μοναδικό στο είδος του στην Ελλάδα, και μάλιστα δημιουργήθηκε με τεράστια αργοπορία σε σχέση με ό,τι συμβαίνει στην Ευρώπη. Αυτό το υλικό, που ήταν 612 ώρες Επικαίρων, δηλαδή η ελληνική ιστορία όλου του 20ού αιώνα κινηματογραφημένη, κλείστηκε ψηφιοποιημένη σε κούτες από ανθρώπους άσχετους και αγράμματους. Και αντί να πάει έστω στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, όπου θα μπορούσε να αξιοποιηθεί κάποια στιγμή, πήγε στην ΕΡΤ, που την έκλεισαν και αυτή».
• Τη σημερινή επικαιρότητα πώς τη βλέπετε;
«Ολη αυτή η μυθολογία περί Χίτλερ, Μουσολίνι, Στάλιν και Μεταξά είναι για τους αγράμματους. Υπάρχουν σύγχρονα φαινόμενα φασιστικά με κοινά στοιχεία με απολυταρχικά ή ολοκληρωτικά καθεστώτα, όπου ένα σύστημα διαχέεται μέσα στην κοινωνία και επιβάλλει την εξουσία του. Αυτό που ενώνει όλα αυτά τα καθεστώτα είναι η σχέση του πολίτη των χωρών αυτών με την εξουσία που επιβάλλεται. Το φαινόμενο αυτό δεν έχει πατρίδα, μπορεί να είσαι και Κινέζος και Αμερικανός, και εμείς οι ίδιοι. Και επί Μεταξά παρατηρήθηκε και επί Επταετίας. Ειδικά επί Επταετίας παρατηρήθηκε πάρα πολύ έντονα και σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα δημιούργησε μια νοοτροπία αντι-προοδευτική και αντι-πνευματική, η οποία με τη Μεταπολίτευση μπήκε κάτω από το χαλί».
• Υπονοείτε τη σημερινή κοινωνική αφασία;
«Μιλάω για το βόλεμα. Αυτό είναι ο νεόπλουτος ραγιαδισμός (γιατί πολλοί τα 'κονομήσανε στο μεταξύ) που στη συνέχεια μετατράπηκε σε «αντίσταση». Ολοι μετά τη χούντα εμφανίζονταν ως αντιστασιακοί, ενώ είναι ζήτημα αν έστω το 5% αντιστάθηκε τότε οργανωμένα και συγκροτημένα. Τόσο η Αριστερά (κομμουνιστική και μη) όσο και το ΠΑΚ, που μετεξελίχθηκε σε ΠΑΣΟΚ, στις πρώτες εκλογές της Μεταπολίτευσης πήραν αθροιστικά ούτε το 20%. Δηλαδή 1 στους 5 Ελληνες ψήφισε αντίσταση, ενώ 3,5 στους 5 ψήφισαν Καραμανλή, ο οποίος πήρε ποσοστό πρωτοφανές για την κοινοβουλευτική ιστορία της χώρας. Αναρωτήθηκε ποτέ κανείς γιατί ψηφίστηκε τόσο πολύ ο Καραμανλής και τόσο λίγο τα κόμματα, που οργανωμένα και αποδεδειγμένα προέβαλαν αντίσταση στη δικτατορία; Γιατί οι Ελληνες ήθελαν την ησυχία τους! Είχαν περάσει καλά με τη χούντα και ήθελαν την ησυχία τους. Και ήξεραν ότι ο Καραμανλής θα την εξασφαλίσει. Ακριβώς το ίδιο ισχύει και σήμερα. Οποιος μας εξασφαλίσει την ησυχία μας, αυτόν και στηρίζουμε!»
• Σήμερα, που για πολλούς χάθηκαν και τα στοιχειώδη, γιατί δεν έχουμε αξιόλογη αντίδραση;
«Το μορφωτικό επίπεδο των Ελλήνων είναι πάρα πολύ χαμηλό. Βασιλεύει η αμορφωσιά. Και έχουμε ένα 20% (αυτό κατέγραψαν οι δημοσκοπήσεις) που ρέπει προς τον ναζισμό και θεωρεί ότι κακώς φυλακίστηκε ο Μιχαλολιάκος. Αν είναι δυνατόν! Κι όμως! Ολα αυτά περί Μέρκελ και της δαιμονοποίησής της λίγη σχέση έχουν, καθώς αυτό που συμβαίνει αφορά τη συμπεριφορά του ελληνικού κοινωνικού σώματος. Εμείς ευθυνόμαστε για ό,τι συμβαίνει και κανένας άλλος».
• Γιατί είναι σημαντικό σήμερα το βιβλίο σας;
«Οταν κάνει κάποιος μια σειρά για τα Επίκαιρα επί χούντας ή όταν γράφει ένα αντίστοιχο βιβλίο, καλύτερα να επιλέξει να μην κάνει σκέψεις για τις αναλογίες με το σήμερα. Φτιάχνεις κάτι με βάση τη γνώση σου για το σινεμά, τη γνώση σου για την Ιστορία, τι θα πει χιούμορ, σαρκασμός, κλαυσίγελως, αλλά πέρα από αυτό, τίποτα άλλο. Αυτό που έχει σημασία είναι αν το τελικό προϊόν θα είναι ανοιχτό σε διάφορες ερμηνείες και προσεγγίσεις. Πάντως το βιβλίο μου δεν μιλά με το σκεπτικό ότι η σημερινή κατάσταση είναι χούντα, δεν θέλω να διαβαστεί έτσι. Εχουμε δημοκρατία. Εκεί που υστερούμε είναι σε σχέση με το “κοινωνικό φαντασιακό”, εκεί πάσχει η χώρα και αυτό σχετίζεται με τη νοοτροπία μας, στην οποία αναφερθήκαμε νωρίτερα. Εχουμε έλλειμμα σε αυτό τα τελευταία 200 χρόνια – από την ίδρυση του ελληνικού κράτους μέχρι το κιτς της χούντας. Τον Απρίλιο έγινε η χούντα και τα Χριστούγεννα έπεσαν αγιοβασίληδες–αλεξιπτωτιστές. Σε όσους δε, μας λένε ότι δεν μπορεί να ζήσει ένας λαός χωρίς μύθους, απαντώ ότι άλλο μύθος και άλλο ψέμα. Το ότι ζούμε στο ψέμα, αυτό πληρώνουμε τώρα».
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Τι δεν ξέρουμε για τον Φώτο Λαμπρινό
* Σημεία αναφοράς του ήταν ο θείος του Μίμης Φωτόπουλος και οι Δ. Χορν, Σ. Πατατζής, Κ. Μπαστιάς, Μ. Ρομ, Ν. Σβορώνος, Κ. Γαβράς, Θ. Αγγελόπουλος.
* Ο πατέρας του εκτελέστηκε στα Τζουμέρκα το 1949 από τον κυβερνητικό στρατό, αν και αιχμάλωτος.
* Η μητέρα του Ευγενία ήταν η καλύτερη ράφτρα. Εραβε από θεατρικά του Τσαρούχη μέχρι και τον Ρόμπερτ Μίτσαμ. Πέρασε από γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξορίες, έζησε στο Βερολίνο, βοήθησε πολύ κόσμο και δεν έχασε δράμι από τον δυναμισμό της.
* Οι φίλοι του πρέπει να έχουν ηθική και χιούμορ. «Υψηλά και τα δύο».
