«Υπερ-θυρίδες» χωρίς… σύνορα, για τον αδήλωτο «μαύρο» πλούτο του πλανήτη που αναζητά «ειδική φορολογική μεταχείριση»
Της Ελλης Πάνου
Ο Σιμόν Στούντερ, έμπορος τέχνης σήμερα, άρχισε την καριέρα του από ένα υπόγειο θησαυροφυλάκιο σε ένα συγκρότημα αποθηκών της Γενεύης. Ηταν μια περίεργη δουλειά. Κάθε πρωί κάποιος του άνοιγε το θησαυροφυλάκιο και τον κλείδωνε μέσα, μέχρι να έρθει η ώρα του δεκατιανού του. Η πόρτα ξεκλείδωνε, ο Σιμόν έτρωγε το σάντουιτς και μετά το διάλειμμα ξανακλειδωνόταν μέσα, μέχρι το τέλος της βάρδιάς του. Είχε αναλάβει να κάνει, μέσα σε τέσσερις μήνες, την απογραφή του περιεχομένου του θησαυροφυλακίου, το οποίο νοίκιαζε τότε ένας από τους πλέον γνωστούς γκαλερίστες της Ελβετίας.
«Ελεγχα τα μεγέθη, την κατάσταση των έργων τέχνης, έψαχνα για υπογραφές», είπε ο Σιμόν σε παλαιότερη συνέντευξή του στους New York Times, «για να βεβαιωθώ ότι είναι όλα σωστά εκτιμημένα». Μπορεί να ακούγεται βαρετό, αλλά το αντικείμενο αυτής της εργασίας ήταν όλα έργα του Πάμπλο Πικάσο!
Οχι εκατοντάδες, αλλά χιλιάδες: σχέδια, πίνακες και γλυπτά. Ενας απίστευτος πλούτος, κρυμμένος στο «ελεύθερο λιμάνι» της Γενεύης (Geneva Freeport), όπως είναι γνωστό αυτό το σύμπλεγμα των αποθηκών.
Ολα αυτά γίνονταν πριν από 26 χρόνια. Εκτοτε τα «λιμάνια» των θησαυρών αυξάνονται και πληθύνονται ανά τον κόσμο και κρύβουν πλέον όχι μόνον έργα τέχνης, αλλά μπάρες χρυσού, κοσμήματα, ξεχωριστά αυτοκίνητα -όπως Λαμποργκίνι, Πόρσε και Φεράρι-, εκατομμύρια μπουκάλια σπάνια κρασιά, χαλιά, πούρα, κάθε είδους πολύτιμο αγαθό και βεβαίως, τα τελευταία χρόνια και μετρητά. Παλαιότερα, από τους βασικούς λόγους για να αποθηκεύσει κανείς εκεί την περιουσία του ήταν η προστασία, ενόσω το εμπόρευμα βρίσκεται τράνζιτ από χώρα σε χώρα. Τώρα πλέον, είναι κυρίως η ειδική φορολογική μεταχείριση.
Για όσο διάστημα αυτά τα αγαθά παρκάρονται σε «ελεύθερα λιμάνια», οι ιδιοκτήτες τους σε γενικές γραμμές δεν έχουν την υποχρέωση να πληρώνουν φόρους ή δασμούς. Κι εάν πουληθούν, δεν πληρώνουν φόρο μεταβίβασης. Εάν μετακινηθούν, τότε καταβάλλονται φόροι στη χώρα προορισμού. Αυτά τα «λιμάνια» είναι κάτι σαν τη «χώρα τού πουθενά». Για παράδειγμα, τα περίπου 41 στρέμματα που φιλοξενούν αυτές τις εγκαταστάσεις στη Γενεύη, μέχρι πριν από μερικά χρόνια, επίσημα δεν ήταν καν ελβετικό έδαφος. Εκτοτε, βέβαια, έχουν «κατακτηθεί» από τους Ελβετούς – όπως κι άλλα εννέα λιγότερο γνωστά «λιμάνια» της χώρας.
Ωστόσο σήμερα πλέον είναι ό,τι πιο κοντινό σε φορολογικό παράδεισο μπορούν να απολαύσουν οι πάμπλουτοι αυτού του πλανήτη, χωρίς να τρέχουν στην Καραϊβική και τα νησιά Κέιμαν.
Ποια είναι η αξία των περιουσιακών στοιχείων που φυλάσσονται εκεί; Το καντόνι της Γενεύης -που είναι ο βασικός ιδιοκτήτης με το 86% των μετοχών- δεν ξέρει. Η εταιρεία που τις διαχειρίζεται, δεν ξέρει. Πιθανόν να ξέρουν οι τελωνειακοί, αλλά δεν το μαρτυράνε. Σε κάθε περίπτωση, εκτιμάται ότι πρόκειται για έναν απίστευτο αριθμό. Οπως είπε χαρακτηριστικά πριν από καιρό ένας μεγάλος ασφαλιστής τέχνης σε δημοσιογράφο των Times: «Αμφιβάλλω εάν έχεις ένα χαρτί τόσο μεγάλο, ώστε να χωρέσει όλα τα μηδενικά…».
Για όσους θέλουν κάτι να «κρύψουν», οι επιλογές πλέον είναι πολλές: από το Λουξεμβούργο μέχρι το Πεκίνο. Τέτοιοι «παράδεισοι» υπολογίζονται ότι είναι 40 μόνο στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Είναι όλα «ελεύθερα λιμάνια», που διέπονται από «φιλικές» τελωνειακές συμβάσεις, καλύπτονται από απόρρητο κι εξαιρούνται της φορολογικής νομοθεσίας. Είναι κάτι σαν «χώροι στάθμευσης πλούτου».
Τα αγαθά που μεταφέρονται εκεί δηλώνονται μεν στο τελωνείο, το οποίο όμως δεν έχει δικαίωμα, σύμφωνα με τον νόμο, να αποκαλύψει λεπτομέρειες. Ο πραγματικός ιδιοκτήτης, σε κάθε περίπτωση, μπορεί να παραμείνει ανώνυμος, παρουσιάζοντας έναν εκπρόσωπο-βιτρίνα.
Το παλαιότερο από αυτά είναι της Γενεύης, που ιδρύθηκε το 1888 για τη φύλαξη αγαθών που εκείνη την εποχή θεωρούνταν πολύτιμα, όπως τα σιτηρά. Το συγκρότημα -περίπου τρία χιλιόμετρα από το κέντρο της Γενεύης, δίπλα σε ένα ταχυδρομείο, κοντά σε γέφυρες και αυτοκινητόδρομους- ξεχωρίζει από τη μεγάλη ταμπέλα με τα κόκκινα γράμματα και μοιάζει περισσότερο με πολυκινηματογράφο παρά με γιγαντιαίο θησαυροφυλάκιο. Το λευκό κτίριο δεν έχει παράθυρα, φυλάκιο, φρουρούς, σκάνερ ίριδας, γερμανικούς ποιμενικούς να περιπολούν και μηχανήματα με ακτίνες χ. Ωστόσο κανείς δεν ανησυχεί για την ασφάλειά του. Εκτός ίσως από τις εταιρείες που ασφαλίζουν για τεράστια ποσά το «άγνωστο», ανεκτίμητης αξίας περιεχόμενό τους.
Οι «απόρθητες» αποθήκες των παραδείσων
Οι Λουξεμβούργιοι, που «παραδοσιακά» διευκολύνουν το παρκάρισμα του αδήλωτου πλούτου, προχωράνε χωρίς πολλή δημοσιότητα στην ανέγερση νέου κτιρίου στο αεροδρόμιο Findel, κοντά στο τέρμιναλ των εμπορευμάτων. Το απόκτημα θα γίνει μέσα στο 2014 το νέο σπίτι θησαυρών αξίας δισεκατομμυρίων, οι οποίοι θα μεταφέρονται εύκολα από τα ιδιωτικά τζετ, μέσω ειδικής διαδρομής που συνδέει τον διάδρομο προσγείωσης με τις «αποθήκες». Το συγκρότημα θα προστατεύεται από 300 κάμερες ασφαλείας. Η πρόσβαση στις «αποθήκες» θα γίνεται με σάρωση βιομετρικών χαρακτηριστικών.
Στη Σιγκαπούρη, οι αντίστοιχες εγκαταστάσεις προστατεύονται από κομψές πόρτες, βάρους επτά τόνων η κάθε μία και με τεχνολογία που ανιχνεύει τις δονήσεις. «Περιμένεις ότι ο Τομ Κρουζ θα κατεβεί με σκοινιά από το ταβάνι, από στιγμή σε στιγμή», είπε φανερά ικανοποιημένος ο Μαρκ Σμόλγουντ, στέλεχος της Deutsche Bank, που νοικιάζει εκεί χώρο για πελάτες της, με στόχο την αποθήκευση έως 200 τόνων χρυσού, συνολικής αξίας άνω των 8 δισ. δολαρίων. Η Σιγκαπούρη -που επιδιώκει να γίνει η Ελβετία της Ασίας- με την υπόσχεση της νόμιμης αποφυγής αφ' ενός της καταβολής φόρων και αφ' ετέρου των ελέγχων από τις τελωνειακές υπηρεσίες, έχει προσελκύσει διαλεχτούς πελάτες, όπως τον οίκο Christie’s για παράδειγμα, που έχει νοικιάσει το ένα τρίτο των «αποθηκών».
Σε αντίθεση με το μάλλον σπαρτιάτικο περιβάλλον του «ελεύθερου λιμανιού» της Γενεύης, οι εγκαταστάσεις στη Σιγκαπούρη, έκτασης 25 στρεμμάτων, ανοιχτές επί 24ώρου βάσεως επτά ημέρες την εβδομάδα, είναι πιο φανταχτερές, κάτι ανάμεσα σε καταφύγιο ασφαλείας και γκαλερί πολυτελείας, ξεκινώντας από το λόμπι το οποίο κοσμεί ένα τεράστιο γλυπτό του Ισραηλινού σχεδιαστή, καλλιτέχνη και αρχιτέκτονα Ρον Αράντ, με τον ταιριαστό τίτλο: «Κλουβί χωρίς σύνορα».
Πίνακες στολίζουν διαδρόμους και αίθουσες, υπάρχουν «ιδιωτικές γκαλερί» μέσα στις εγκαταστάσεις για επιδείξεις με στόχο πωλήσεις ή ανταλλαγές μεταξύ πλουσίων και εμπόρων, ενώ τα πολύτιμα και ευαίσθητα αντικείμενα που φυλάσσονται εκεί, προστατεύονται με τελευταίας τεχνολογίας μηχανήματα που ελέγχουν την υγρασία και τη θερμοκρασία. Το κτίριο σχεδιάστηκε από Ελβετούς αρχιτέκτονες και κατασκευάστηκε από Ελβετούς μηχανικούς το 2010, με στόχο τη διευκόλυνση της διακίνησης του πλούτου. Τους πελάτες παραλαμβάνουν υπάλληλοι του «ελεύθερου λιμανιού», με λιμουζίνα από το αεροσκάφος τους, οποιαδήποτε ώρα της ημέρας ή της νύχτας και τους μεταφέρουν στα «θησαυροφυλάκιά» τους με συνοπτικές διαδικασίες.
Εάν μεταφέρουν και αντικείμενα προς αποθήκευση, τους παρέχεται και ένοπλη προστασία. Οι αρχές στη Σιγκαπούρη έχουν φροντίσει να μειώσουν στο ελάχιστο τις γραφειοκρατικές διαδικασίες στο τελωνείο, έτσι ώστε όταν ένας «πελάτης» ολοκληρώσει μία φορά τη διαδικασία καταγραφής των στοιχείων του, να μπορεί να περνά ελεύθερα χωρίς καθυστέρηση, μέσω του ειδικού τέρμιναλ πολυτελείας του αεροδρομίου Changi για CPI (Commercially Important Persons) επισκέπτες, δηλαδή κάτι σαν «εμπορικώς σημαντικά άτομα».
«Οταν πηγαίνεις σε μια τράπεζα και νοικιάζεις μια θυρίδα, κανείς δεν ξέρεις τι έχεις μέσα. Το ίδιο συμβαίνει και εδώ», είχε πει με περηφάνια ο πρόεδρος και συνιδρυτής του Freeport Singapore, Αλέν Βάντενμπορ, σε παλαιότερη συνέντευξή του στη Wall Street Journal. «Οι πελάτες έχουν έναν κωδικό που χαρακτηρίζει το είδος των αντικειμένων τους – εάν, για παράδειγμα, πρόκειται για χρυσό, κρασί ή πίνακες. Δεν αναφέρονται ούτε η αξία τους ούτε η ιδιοκτησία τους ούτε υπάρχει κατάλογος των φυλασσόμενων περιουσιακών στοιχείων. Ολες αυτές οι λεπτομέρειες είναι εμπιστευτικές. Προσφέρουμε μεγαλύτερη προστασία του απορρήτου από ό,τι η Γενεύη».
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Από την τράπεζα στην… «αποθήκη»
O Economist έχει χαρακτηρίσει τα «ελεύθερα λιμάνια» «παράλληλο φορολογικό σύμπαν». Η γοητεία που ασκούν είναι παρόμοια με αυτήν των εξωτικών οικονομικών παραδείσων, αφού προσφέρουν ασφάλεια και εμπιστευτικότητα, κανέναν έλεγχο εις βάθος, δυνατότητα απόκρυψης της ταυτότητας των δικαιούχων πίσω από διαχειριστές και μια σημαντική λίστα με φορολογικά «δώρα».
Μπορεί πολλά από τα αγαθά που στοιβάζονται εκεί να είναι νόμιμα, αλλά η προστασία που προσφέρεται σίγουρα ελκύει όχι μόνο την πλουτοκρατία, αλλά και την κλεπτοκρατία και τους φοροφυγάδες.
Τα «ελεύθερα λιμάνια» -έγραφε πρόσφατα ο Economist- έχουν ωφεληθεί πολύ από το κυνήγι της φοροδιαφυγής στην Ευρώπη και την Αμερική, καθώς εμφανίζονται ως η πλέον συμφέρουσα εναλλακτική λύση για το παρκάρισμα του αδήλωτου χρήματος. Και βεβαίως, συμφέρουν. Το «ενοίκιο» ποικίλλει φυσικά, αλλά σε γενικές γραμμές κυμαίνεται στα 1.000 δολάρια τον χρόνο, για τη φύλαξη ενός μεσαίου μεγέθους πίνακα, ενώ από 5.000 έως 12.000 δολάρια είναι το τίμημα για να γεμίσει ο «συλλέκτης» ένα μικρό δωμάτιο με ό,τι θέλει. Ψίχουλα, δηλαδή, μπροστά στα παρκαρισμένα, σε είδος ή σε μετρητά, δισεκατομμύρια.
Εκτός από φορολογικά μπόνους, μερικοί από το πάμπλουτο 1% του πλανήτη ελπίζουν ότι κρύβοντας εκεί τις αδήλωτες περιουσίες τους θα ξεφύγουν και δεν θα πληρώσουν στην εφορία όσα οφείλουν από παρελθόντα εισοδήματα. Την ώρα που οι ελβετικές τράπεζες δέχονται όλο και περισσότερες πιέσεις για να πάψουν να καλύπτουν τους απανταχού φοροφυγάδες, μερικά από αυτά τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα λέγεται ότι συστήνουν τώρα στους πελάτες τους, για το καλό τους, να μετακομίσουν τα λεφτά τους από τους λογαριασμούς στις αποθήκες των «ελεύθερων λιμανιών» ή να τα επενδύσουν σε άλλα κινητά αγαθά. Ενα σημάδι ότι αρκετοί είναι αυτοί που ακολούθησαν τη συμβουλή είναι η ακόρεστη ζήτηση για χαρτονομίσματα των 1.000 ελβετικών φράγκων (1.100 δολάρια) που τώρα πλέον αντιστοιχεί στο 60% των ελβετικών χαρτονομισμάτων που κυκλοφορούν. Ο Αντρέας Χεντς, που διαχειρίζεται ένα άλλο λιγότερο γνωστό «λιμάνι» σε βουνό της Ελβετίας, ονόματι Swiss Data Safe, λέει ότι η ζήτηση για χώρο αποθήκευσης έχει πολλαπλασιαστεί μέσα σε έναν χρόνο, συμπληρώνοντας ότι η εταιρεία του δεν οφείλει να ερευνά την προέλευση των περιουσιών που φυλάσσονται στις εγκαταστάσεις του.
Σύμφωνα με πληροφορίες, οι διαθέσιμες θυρίδες εξαντλούνται και οι ελβετικές τράπεζες έτσι κι αλλιώς υποχρεώνονται πλέον να επιβάλλουν πιο αυστηρούς κανόνες για την ενοικίασή τους. Απογοητευμένοι πολλοί πελάτες τους αρχίζουν να νοικιάζουν θυρίδες σε ξενοδοχεία ή καταφεύγουν στα… «ελεύθερα λιμάνια».
Οπως είπε τον περασμένο Ιούλιο στο Spiegel υπάλληλος των αποθηκών στη Γενεύη, «τρομοκρατημένος ο κόσμος» μετακινεί τα λεφτά του απευθείας από τις τράπεζες στις αποθήκες του Freeport, με αποτέλεσμα το μόνο που έχει απομείνει προς ενοικίαση να είναι ένα δωματιάκι 10 τετραγωνικών μέτρων, για 24.000 δολάρια τον χρόνο.
Και βέβαια, οι φοροφυγάδες είναι μία κατηγορία πελατών. Μία άλλη είναι όσοι επιδιώκουν να ξεπλύνουν χρήμα από παράνομες δραστηριότητες, όπως οι έμποροι ναρκωτικών που «καθαρίζουν» συχνά τα κέρδη τους αγοράζοντας… τέχνη. Οπως είπε στέλεχος των ευρωπαϊκών διωκτικών αρχών στον Economist, τα «ελεύθερα λιμάνια» έχουν κεντρίσει πλέον την προσοχή κι αποτελούν «μεγάλη απειλή», αφού είναι «περιοχές όπου συγκεκριμένοι διοικητικοί νόμοι και διαδικασίες ελέγχου είτε δεν ισχύουν είτε επιβάλλονται στο ελάχιστο».
