Ο αγώνας για το ψωμί εξακολουθεί να δίνει το στίγμα για δισεκατομμύρια ανθρώπους. Οκτώ στους δέκα σ’ όλο τον κόσμο πηγαίνουν κάθε βράδυ πεινασμένοι για ύπνο, παρά το γεγονός ότι υπάρχει θεωρητικά άφθονη τροφή για όλους

→Το κόστος και η διαθεσιμότητα του ψωμιού υπήρξε ένας σημαντικός παράγοντας στις περισσότερες μεγάλες κοινωνικές επαναστάσεις και εξεγέρσεις στην Ιστορία

Tου Μιχάλη Ψύλου

Η Eμμα Γκόλντμαν, πολιτική ακτιβίστρια, φεμινίστρια και από τις σημαντικότερες μορφές του ριζοσπαστικού αναρχισμού στην Αμερική των αρχών του 20ού αιώνα, έγραφε το 1893: «Διαδήλωνε μπροστά στα παλάτια των πλουσίων. Ζήτα δουλειά. Αν δεν σου δώσουν δουλειά, ζήτα ψωμί. Αν σου αρνηθούν και τα δύο, άρπαξε το ψωμί, είναι ιερό σου δικαίωμα». Γεννημένη στο Κάουνας της Λιθουανίας, η Γκόλντμαν μετανάστευσε στη Νέα Υόρκη το 1885.

Μαζί με τον αναρχικό συγγραφέα και σύντροφό της Αλεξάντερ Μπέρκμαν, η Εμμα Γκόλντμαν δεν δίστασε να εμπλακεί στην απόπειρα δολοφονίας του Αμερικανού βιομηχάνου και χρηματιστή Χένρι Κλέι Φρικ. Οι απόψεις της επηρέασαν τον αναρχικό στοχαστή Πιότρ Κροπότκιν στο βιβλίο του «Η κατάκτηση του ψωμιού». «Εχουμε το θάρρος να δηλώνουμε ότι όλοι έχουν δικαίωμα στο ψωμί, ότι υπάρχει ψωμί αρκετό για όλους και ότι με το σύνθημα “ψωμί για όλους” η επανάσταση θα θριαμβεύσει» γράφει ο Κροπότκιν. Εναν αιώνα μετά ο αγώνας για το ψωμί -μεταφορικά ή κυριολεκτικά- εξακολουθεί δυστυχώς να δίνει το στίγμα για δισεκατομμύρια ανθρώπους. Η ανθρωπιστική οργάνωση Oxfam εκτιμά ότι οκτώ στους δέκα ανθρώπους σ' όλο τον κόσμο πηγαίνουν κάθε βράδυ αναγκαστικά πεινασμένοι για ύπνο, παρά το γεγονός ότι υπάρχει θεωρητικά άφθονη τροφή για όλους. Σύμφωνα με τη βρετανική οργάνωση, τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι κάθε μέρα περνούν το κατώφλι της πείνας 840 εκατομμύρια άνθρωποι.

Βασικό σύνθημα

Το σύνθημα «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία» σημάδεψε στην Ελλάδα την εξέγερση του Πολυτεχνείου, αλλά έδωσε το έναυσμα και για την έκρηξη της «αραβικής άνοιξης» το 2011. Το σύνθημα της εξέγερσης στην Αίγυπτο ήταν «Ψωμί, Ελευθερία και Κοινωνική Δικαιοσύνη». Στους τοίχους γύρω από την πλατεία Ταχρίρ δέσποζε το σύνθημα: «Δεν χρειαζόμαστε τα γ…γένια, χρειαζόμαστε ψωμί». Αλλωστε στα αιγυπτιακά αραβικά, η λέξη «αές» που χρησιμοποιείται για το ψωμί σημαίνει «ζωή».

Οταν το κίνημα «Blockupy» απέκλεισε τον Μάιο του 2013 την έδρα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στη Φρανκφούρτη, διαδηλώνοντας κατά της λιτότητας που σπρώχνει στην εξαθλίωση εκατομμύρια Ευρωπαίους πολίτες, τον τόνο έδινε ένα πανό που έγραφε: «Δεν αγωνιζόμαστε απλώς για μια μεγαλύτερη φέτα ψωμί, θέλουμε όλο τον φούρνο».

Ψωμί και ταξική πάλη

Το ψωμί αντιπροσωπεύει την πολιτική και ταξική πάλη όσο κανένα άλλο τρόφιμο -η «γλώσσα του ψωμιού» διαπερνά την πολιτική μας συνείδηση καθημερινά με εκφράσεις όπως «για ένα κομμάτι ψωμί» ή «άρτος και θεάματα». Το κόστος και η διαθεσιμότητα του ψωμιού υπήρξε ένας σημαντικός παράγοντας στις περισσότερες μεγάλες κοινωνικές επαναστάσεις και εξεγέρσεις στην Ιστορία.

Ο τύπος του ψωμιού που κατανάλωναν οι διάφορες κοινωνικές τάξεις είχε ιστορικά «ταξική διάσταση». Το μαύρο ψωμί ήταν για τους φτωχούς ενώ το σταρένιο και το λευκό για τους πλούσιους. Αλλωστε, στις παραμονές της Γαλλικής Επανάστασης η διάσημη ρήση-προτροπή της Μαρίας Αντουανέτας προς τους φτωχούς «Ας φάνε παντεσπάνι» αυτήν την ταξική διάκριση συμβόλιζε. Η ειρωνεία βέβαια είναι ότι το μαύρο ψωμί έγινε της μόδας, για λόγους υγείας, μεταξύ των πιο εύπορων καταναλωτών, ενώ το λευκό, που είναι πιο φτηνό, το αγοράζουν οι φτωχοί.

Οι τιμές των τροφίμων

Το τραγικό είναι ότι αν και οι διεθνείς τιμές των τροφίμων κατέγραψαν μείωση το πεντάμηνο Ιουνίου – Οκτωβρίου του 2013, ωστόσο συνεχίζουν να βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα, όπως αναφέρει σε πρόσφατη έκθεσή της η Παγκόσμια Τράπεζα. Ειδικότερα, ο Δείκτης Τιμών Τροφίμων (Food Price Watch) της Παγκόσμιας Τράπεζας μειώθηκε κατά 6% μεταξύ Ιουνίου και Οκτωβρίου, «αλλά, παρά τη σταθερή μείωση κατά τους τελευταίους μήνες, οι τιμές των τροφίμων παραμένουν κοντά στο ιστορικό υψηλό» τονίζεται στην έκθεση. Το αποτέλεσμα είναι ότι το κόστος των τροφίμων, όπως το αποτυπώνει ο ΟΗΕ, κινείται σήμερα 13% χαμηλότερα από το ιστορικό υψηλό του 2011. Κι όμως, οι κερδοσκόποι του χρηματοπιστωτικού συστήματος δεν έχουν σταματήσει τα «παιχνίδια» με τα βασικά προϊόντα διατροφής αδιαφορώντας για τις τραγικές συνέπειες που έχει αυτού του είδους η κερδοσκοπία στις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Το 2003 ήταν τοποθετημένα στα χρηματιστήρια εμπορευμάτων περίπου 12 δισεκατομμύρια δολάρια. Δέκα χρόνια αργότερα το ποσό αυτό είχε αυξηθεί κατά… 2.500% και είχε εκτιναχτεί στα 300 δισεκατομμύρια δολάρια! Οι κερδοσκόποι εξαφανίζουν και το ψωμί των φτωχών.