Τριάντα ολόκληρα χρόνια έχουν περάσει από τη «γέννηση» του Εθνικού Συστήματος Υγείας και, παρά τις επιτυχίες του, ειδικά στην καθολική κάλυψη του πληθυσμού σε νοσοκομειακές υπηρεσίες μέσα σ' ένα σύγχρονο, δημόσιο, πανελλαδικό σύστημα υποδομών, παγιδεύτηκε στις αγκυλώσεις του. Η αναμόρφωσή του οφείλει να οικοδομηθεί, με σύγχρονη οργάνωση του δημόσιου πυλώνα των υπηρεσιών υγείας και καθολική πρόσβαση για όλους τους πολίτες

→Το Εθνικό Σύστημα Υγείας υπάρχει για τους πολίτες και η πολιτεία οφείλει συνεχώς να εξασφαλίζει καθολική πρόσβαση και κυρίως ασφάλεια και ποιότητα υπηρεσιών προς όφελος των πολιτών

Τι πέτυχε το Εθνικό Σύστημα Υγείας στη χώρα:

➊ Καθολική κάλυψη του πληθυσμού

➋ Νοσοκομεία σε κάθε νομό, κέντρα υγείας στην περιφέρεια του συστήματος, σύγχρονο εξοπλισμό

➌ Υπηρεσίες που παρέχει το δημόσιο σύστημα, με αποτέλεσμα τη μεγάλη μείωση των μετακινήσεων ασθενών προς το εξωτερικό αλλά και προς το κέντρο

Δύο σημεία πάνω στα οποία οφείλει να οικοδομηθεί η μεταρρύθμιση του ΕΣΥ:

➊ Επαρκής χρηματοδότηση των πραγματικών αναγκών υγείας, για κοινωνική αλληλεγγύη που οφείλει να χαρακτηρίζει μια δίκαιη κοινωνία

➋ Ανασχηματισμός της οργάνωσης και του τρόπου διοίκησης των μονάδων υγείας, που δεν μπορεί να εφαρμοστεί ερήμην των αναγκών και των κοινωνικών αξιών

Του Χρήστου Δερβένη*

Η θεσμοθέτηση του Εθνικού Συστήματος Υγείας το 1983 από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και τον τότε υπουργό Υγείας Παρασκευά Αυγερινό αποτέλεσε τη μεγαλύτερη ίσως κοινωνική κατάκτηση από τη Μεταπολίτευση και μετά. Δεν ήταν μόνο μια έκφραση κοινωνικής αλληλεγγύης αλλά ταυτόχρονα και μια επιβεβαίωση πολιτισμού με βάση τις ανθρώπινες αξίες και τα ατομικά δικαιώματα. Η Ελλάδα αποκτούσε, μετά την αποτυχημένη προσπάθεια του Σπύρου Δοξιάδη, ενός φιλελεύθερου πολιτικού που υπονομεύθηκε από το ίδιο του το κόμμα, ένα σχέδιο καθολικής προστασίας της υγείας και της περίθαλψης και συναντήθηκε έτσι επί της ουσίας με τον αναπτυγμένο κόσμο της Ευρωπαϊκής Ηπείρου που το είχαν πετύχει 3 δεκαετίες νωρίτερα!

Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτού του εγχειρήματος μπορεί να συνοψιστούν στα εξής: Ενοποίηση όλων των ταμείων Υγείας σε έναν ενιαίο φορέα αγοράς υπηρεσιών, καθολική πρόσβαση των πολιτών στις υπηρεσίες υγείας ανεξαρτήτως εισοδήματος, δημιουργία των προϋποθέσεων για υψηλής ποιότητας και ασφάλειας υπηρεσίες, θεσμοθέτηση των τριών βαθμίδων περίθαλψης και φροντίδας σύμφωνα με τις αρχές και οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και, τέλος, ενιαιοποίησης των εργασιακών σχέσεων των γιατρών. Ταυτόχρονα, ο Παρασκευάς Αυγερινός, εισηγούμενος το νομοσχέδιο στην ελληνική Βουλή, δήλωνε με παρρησία και γνώση ότι το θεσμοθετούμενο ΕΣΥ, ως ένα σχέδιο που είχε σκοπό να εξυπηρετήσει τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών, όφειλε να αξιολογείται συνεχώς ως προς τα αποτελέσματά του αλλά και ως προς την απόδοση των στελεχών του, όπως επίσης και να προσαρμόζεται στα επιδημιολογικά δεδομένα, στις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, στις ατομικές αξίες που επικρατούν στην κοινωνία και που συνεχώς αλλάζουν αλλά και στη διαρκώς παραγόμενη ιατρική γνώση.

Δυστυχώς, οι πελατειακές σχέσεις, οι κομματικές αδράνειες, οι συντεχνίες των εργαζομένων στο δημόσιο σύστημα υγείας, ο εναγκαλισμός των συντεχνιών από τα κόμματα εμπόδισε την απαιτούμενη συνεχή αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών και του ανθρώπινου δυναμικού και συνακολούθως τη μεταρρύθμιση του συστήματος με σκοπό την ανταπόκρισή του στις κάθε φορά διαμορφούμενες ανάγκες των πολιτών. Από το 1983, αν εξαιρέσει κανείς τη διοικητική μεταρρύθμιση του Αλέκου Παπαδόπουλου, το ΕΣΥ παγιδεύτηκε στους αναχρονισμούς του.

Αν κανείς θέλει με ψυχραιμία να διατυπώσει τι ακριβώς πέτυχε το Εθνικό Σύστημα Υγείας στη χώρα, αυτά θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα παρακάτω:

➊ Καθολική κάλυψη του πληθυσμού σε νοσοκομειακές κυρίως υπηρεσίες

➋ Ενα σύγχρονο πανελλαδικό σύστημα υποδομών (νοσοκομεία σε κάθε νομό, κέντρα υγείας στην περιφέρεια του συστήματος, σύγχρονος εξοπλισμός)

➌ Υπηρεσίες που παρέχει το δημόσιο σύστημα, που πριν από την εφαρμογή του είτε ήταν απούσες είτε τις διαχειριζόταν με τον γνωστό τρόπο ο ιδιωτικός τομέας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη μείωση των μετακινήσεων προς το εξωτερικό αλλά και προς το κέντρο ασθενών, κυρίως την πρώτη δεκαετία της εφαρμογής του.

Ταυτόχρονα, όμως, το ΕΣΥ δεν κατάφερε να προσαρμοστεί στα νέα επιδημιολογικά δεδομένα (η γήρανση του πληθυσμού άλλαξε την επίπτωση των νοσημάτων, αυξάνοντας δραματικά τα χρόνια νοσήματα), στις νέες οικονομικές συνθήκες [το κόστος υγείας αυξήθηκε δυσανάλογα με το ΑΕΠ των χωρών κυρίως από την προαναφερθείσα αύξηση των χρόνιων νοσημάτων αλλά και της νέας τεχνολογίας (φάρμακα, εξοπλισμός), οικονομική δυσπραγία], στη συσσωρευμένη ιατρική γνώση, η οποία αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο και, τέλος, στην αλλαγή των ατομικών αξιών και των καταναλωτικών προτύπων που κυριαρχούν. Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι η παραδοχή της ασυμμετρίας της πληροφορίας μεταξύ των αγοραστών (ασθενών) και των παρόχων των υπηρεσιών που είχε ως αποτέλεσμα την κυριαρχία των δεύτερων, τείνει να ανατραπεί, μια και την τελευταία κυρίως δεκαετία, εξαιτίας και της διάδοσης του διαδικτύου, οι πολίτες είναι περισσότερο πληροφορημένοι για τις νόσους και τις εναλλακτικές θεραπείες, καθώς και τα αποτελέσματα αυτών.

Δυστυχώς, από τη μια μεριά η ανυπαρξία ενός σοβαρού διαλόγου για τα στοιχεία της αναγκαίας μεταρρύθμισης και από την άλλη ο έντονος λαϊκισμός και τα συντεχνιακά συμφέροντα δυσκολεύουν το εγχείρημα των αναγκαίων προσαρμογών.

Δεν έχει γίνει επαρκώς κατανοητό ότι δύο είναι τα σημαντικότερα σημεία πάνω στα οποία οφείλει να οικοδομηθεί η μεταρρύθμιση του ΕΣΥ: Πρώτον, η παραδοχή ότι η κοινωνική αλληλεγγύη που οφείλει να χαρακτηρίζει μια δίκαιη κοινωνία σχετίζεται σχεδόν αποκλειστικά με την επαρκή χρηματοδότηση των πραγματικών αναγκών υγείας και όχι με την οργάνωση της παροχής, δηλαδή των μονάδων υγείας δημόσιων και ιδιωτικών. Δεύτερον, η οργάνωση και ο τρόπος διοίκησης των μονάδων υγείας δεν είναι κάτι που μπορεί να εφαρμοστεί ερήμην των αναγκών και των κοινωνικών αξιών. Αλλες επιδημιολογικές ανάγκες και άλλη τεχνολογία οδηγεί σε άλλου τύπου οργάνωση των υπηρεσιών.

Σε σχέση με το πρώτο, η προτεινόμενη μεταρρύθμιση του ΕΟΠΥΥ σε αποκλειστικό αγοραστή υπηρεσιών υγείας θα βοηθήσει σε μια διαπραγμάτευση για την εξασφάλιση της υψηλότερης δυνατής ποιότητας και του χαμηλότερου δυνατού κόστους υπηρεσιών σε όφελος των ασφαλισμένων του. Με την προϋπόθεση, βεβαίως, της πληρωμής από τα ταμεία των ασφαλιστικών εισφορών και της κάλυψης από τον κρατικό προϋπολογισμό της απαραίτητης συγχρηματοδότησης.

Σε σχέση με το δεύτερο, χρειάζονται οι δημόσιες υπηρεσίες υγείας να αποχτήσουν διαφορετικό προσανατολισμό αντιμετωπίζοντας τα χρόνια νοσήματα (καρκίνος, καρδιαγγειακά, σακχαρώδης διαβήτης, κατάθλιψη κ.λπ.) που αποτελούν πάνω από το 70% του συνόλου. Αυτό θα γίνει με αποτελεσματικές συνενώσεις της υπερπληθώρας νοσοκομειακών κλινών ανά τη χώρα, την ανάπτυξη κέντρων χρόνιων νοσημάτων και ανάπτυξη της πρωτοβάθμιας φροντίδας με σύγχρονο τρόπο που να ανταποκρίνεται στη σύγχρονη ιατρική γνώση.

Στο πλαίσιο αυτό, υπάρχει ανάγκη συνεχούς αξιολόγησης των εργαζομένων στο σύστημα και κυρίως του ιατρικού προσωπικού. Στο ΕΣΥ πρέπει να υπηρετούν επιστήμονες που μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες των πολιτών. Η μονιμότητα και η ανέλιξη χωρίς κρίση παγιδεύει τους ίδιους τους γιατρούς. Η πλήρης και αποκλειστική απασχόληση με τον τρόπο που εξακολουθεί να εφαρμόζεται, υπαλληλοποιώντας τους, δεν βοηθά στη σύνδεση των απολαβών τους με την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα. Η Ελλάδα παραμένει η τελευταία χώρα στον πολιτισμένο κόσμο που εξακολουθεί να έχει ένα αναχρονιστικό σύστημα μη αξιολόγησης επιστημόνων που η γνώση και η αποτελεσματικότητα της δουλειάς τους δεν λαμβάνονται υπόψη.

Ταυτόχρονα με τη σύγχρονη οργάνωση του δημόσιου πυλώνα των υπηρεσιών υγείας, δεν πρέπει να παραμένει στο απυρόβλητο ο ιδιωτικός τομέας. Εχουμε συνηθίσει να καταγγέλλουμε φανταστικές ιδιωτικοποιήσεις του συστήματος ή συμφέροντα που λυμαίνονται τον χώρο της υγείας και για χρόνια απουσιάζουν ρυθμίσεις ασφάλειας και ποιότητας που θα δημιουργούν συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού με το δημόσιο σύστημα υγείας σε όφελος πάντα των ασθενών που αφήνονται απροστάτευτοι σε αμφίβολης αποτελεσματικότητας υπηρεσίες.

Για να επανέλθουμε στο δημόσιο σύστημα υγείας, η μεταρρύθμισή του οφείλει να κόψει τον ομφάλιο λώρο από κομματικές και πελατειακές σχέσεις και από έναν τριτοκοσμικό συνδικαλισμό που το μοναδικό του ενδιαφέρον είναι η αναπαραγωγή του.

Οι υπηρεσίες υγείας, για να ξαναγυρίσουμε στην αρχή της θεσμοθέτησης του ΕΣΥ, πρέπει να αλλάξουν ριζικά, χωρίς να αποκοπούν από τις θεμελιώδεις αξίες που η τότε κυβέρνηση και ο υπουργός Υγείας καθόρισαν. Πως το Εθνικό Σύστημα Υγείας υπάρχει για τους πολίτες και πως η πολιτεία οφείλει συνεχώς να εξασφαλίζει καθολική πρόσβαση και κυρίως ασφάλεια και ποιότητα σε όφελος των πολιτών.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

* Ο Χρήστος Δερβένης είναι συντονιστής διευθυντής Χειρουργικής Κλινικής, στο Κωνσταντοπούλειο Νοσοκομείο Νέας Ιωνίας «Αγία Ολγα»