Πριν από 71 χρόνια, στο απλό σπίτι στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας στους Αμπελόκηπους ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ, η πολυπληθέστερη και πιο ηρωική οργάνωση νεολαίας στη χώρα μας. Διατηρητέο από τη δεκαετία του 1980, ανήκει στο Δημόσιο, αλλά η δέσμευση ότι θα γίνει μουσείο μνήμης έχει μείνει στα «θα».
Της Χαράς Τζαναβάρα
Μια διακριτική μαρμάρινη επιγραφή αποκαλύπτει το «μπόι» της ταπεινής μονοκατοικίας στη διασταύρωση των οδών Δουκίσσης Πλακεντίας και Γυθείου. Για τους ανυποψίαστους περαστικούς είναι ένα τυπικό αστικό σπίτι, το οποίο απλώς επέζησε από τη λαίλαπα της αντιπαροχής που την περίοδο 1960-70 μετέτρεψε σε «τσιμέντο» τους Αμπελόκηπους. Οσοι όμως έχουν τη συνήθεια να ρίχνουν μια δεύτερη ματιά διαπιστώνουν ότι σε αυτό το μάλλον αδιάφορο κτίσμα «γεννήθηκε» η μεγαλύτερη οργάνωση νεολαίας στη χώρα μας.
Ηταν απομεσήμερο της 23ης Φεβρουαρίου του 1943, όταν οι εκπρόσωποι 10 πανελλαδικών οργανώσεων της νεολαίας έβαζαν την υπογραφή τους σε μια διακήρυξη αρχών, πιθανόν χωρίς να διαισθάνονται ότι «έγραφαν ιστορία». Είχαν ήδη περάσει 22 μήνες Κατοχής και ο λαός ήδη δοκιμαζόταν από την πείνα αλλά και από την ασυδοσία των Γερμανών κατακτητών. Παραμέρισαν αυτά που τους χώριζαν και, προτάσσοντας το εθνικό συμφέρον, έδιναν το σύνθημα της αντίστασης. «Ηρθε η στιγμή τώρα να δείξουμε στην πράξη ότι πάνω από όλα βάζουμε την Ελλάδα, το λαό και τα νιάτα της. Να δείξουμε ότι η διαίρεση μπροστά στον κατακτητή αποτελεί έγκλημα εσχάτης προδοσίας». Εβδομήντα ένα χρόνια μετά, τα λόγια αυτά ακούγονται πιο φρέσκα από ποτέ…
Τη διαδικασία, με όλους τους συνωμοτικούς κανόνες που επέβαλε η εποχή, καταγράφει με τον πιο παραστατικό τρόπο ο Πέτρος Ανταίος στο έργο του «Η ιστορία της ΕΠΟΝ». Η ζωντανή γραφή του μας μεταφέρει στον τόπο και τον χρόνο: «Από το σούρουπο της 22 Φλεβάρη, ένας-ένας ή δύο-δύο και σε αραιά διαστήματα έμπαιναν στο σπίτι οι αντιπρόσωποι των οργανώσεων». Χρέη… οδηγού είχε αναλάβει η Πόπη, η κόρη του ιδιοκτήτη του σπιτιού, η οποία «ήταν μυημένη και οδηγούσε τους αντιπροσώπους στο σαλόνι». Δεν παρατίθενται άλλα στοιχεία, τονίζεται ωστόσο ότι «Την επομένη το πρωί, 23 Φλεβάρη, εκλέχτηκε το προεδρείο και σε συνέχεια διαβάστηκε και εγκρίθηκε η εισήγηση που περιλάμβανε την πρόταση για αυτοδιάλυση του ΕΑΜ Νέων και τη συγχώνευση των δέκα οργανώσεων σε μία ενιαία, της ΕΠΟΝ». Στη συνέχεια ψηφίστηκε το ιδρυτικό και η διακήρυξη, ενώ αποφασίστηκε η έκδοση δημοσιογραφικού οργάνου με τον τίτλο «Νέα Γενιά».
«Αργά το απόγευμα οι αντιπρόσωποι άρχισαν πάλι ν' αποχωρούν τμηματικά και με κάθε προφύλαξη από το σπίτι που είχε γεννηθεί η ΕΠΟΝ», διαβάζουμε στην ίδια πηγή. Την ίδια νύχτα στους τοίχους της Αθήνας εμφανίστηκαν τα πρώτα συνθήματα με πράσινη μπογιά «Ολοι οι νέοι στην ΕΠΟΝ».
Το μονόροφο κτίριο, με την απλή είσοδο και τα λιτά γαλλικά παράθυρα αποτελεί τυπικό δείγμα αστικής μονοκατοικίας που κυριαρχούσε στον Μεσοπόλεμο. Δεν είναι γνωστός ο αρχιτέκτονας που το σχεδίασε, ίσως όμως και να μην υπήρχε τέτοια πολυτέλεια. Εχει όμως ενδιαφέρον η ιστορία της οικογένειας του ιδιοκτήτη του. Ανήκε στον δάσκαλο Παναγή Δημητράτο (1896-1944). Γεννημένος στην Κεφαλονιά, ανήκε μια οικογένεια με δυναμική παρουσία στην Αριστερά. Ο αδελφός του, Νίκος Δημητράτος, ήταν το 1918 ιδρυτικό μέλος του ΣΕΚΕ, που έξι χρόνια αργότερα εξελίχθηκε στο σημερινό ΚΚΕ. Μάλιστα, για μια τριετία (1919-1922), με κάποια μικρά διαλείμματα, διετέλεσε γραμματέας του ΣΕΚΕ και παρέδωσε τη σκυτάλη στον Γιάννη Κορδάτο. Εξάδελφός τους ήταν ο δικηγόρος Αριστείδης Δημητράτος, ο οποίος καταγράφεται ως «κομμουνιστής υπουργός» του Μεταξά! Η αλήθεια είναι ότι είχε αποχωρήσει χρόνια πριν από το κόμμα και είχε περάσει σε αντικομμουνιστικές θέσεις. Από τη θητεία στον θώκο του υπουργού Εργασίας έμεινε η θεσμοθέτηση πρώτη φορά των «κλειστών» επαγγελμάτων, που ξηλώνονται στις ημέρες μας με εντολή της τρόικας.
Η διαδρομή του Παναγή Δημητράτου ήταν συνεπής από τα φοιτητικά του χρόνια έως την εκτέλεσή του από τους Γερμανούς. Μαζί με τον γιο του, είχε συλληφθεί και οδηγηθεί στις Φυλακές Χατζηκώστα. Εκτελέστηκε τον Απρίλιο του 1944 μαζί με άλλους 16 πατριώτες στον χώρο του νοσοκομείου «Σωτηρία» ως αντίποινα για τον θάνατο ενός χωροφύλακα κατά την επίθεση αντάρτικης ομάδας στην περιοχή του Μαραθώνα.
Είχε προλάβει να τον «εκτελέσει» η διορισμένη από τους Γερμανούς κυβέρνηση, που διέγραψε τον Παναγή Δημητράτο από το διδασκαλικό σώμα, το οποίο είχε τιμήσει με τη δημιουργική παρουσία του. Εκτός από τη συμμετοχή του στους αγώνες για καλύτερη παιδεία, υπήρξε συνδικαλιστικό στέλεχος της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας. Σε κάποιες καταχωρίσεις αναφέρεται ως πρόεδρος της ΔΟΕ, σε άλλες ως γενικός γραμματέας της.
Η επιλογή του να παραχωρήσει την κατοικία του για την ίδρυση της ΕΠΟΝ ήταν απολύτως εναρμονισμένη με την ακέραια διαδρομή του ίδιου και της υπόλοιπης οικογένειάς του, που μετείχε στην Αντίσταση.
Χρόνια αργότερα το ιστορικό σπίτι πέρασε σε νέους ιδιοκτήτες και το 1983, με πρωτοβουλία της Μελίνας Μερκούρη, χαρακτηρίστηκε διατηρητέο, ενώ το 1987 αγοράστηκε από το Δημόσιο, μέσω της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς.
Το 1994 εκχωρήθηκε στον τότε νεοσύστατο Σύνδεσμο Αγωνιστών και Φίλων της ΕΠΟΝ για να διαμορφωθεί σε μουσείο μνήμης της ένδοξης σελίδας του νεολαιίστικου κινήματος, αλλά είκοσι χρόνια μετά το εγχείρημα δεν έχει ολοκληρωθεί, όπως μας ενημέρωσε ο Κώστας Μανταίος, αντιπρόεδρος του φορέα, που φροντίζει για την περιστασιακή λειτουργία του μουσείου και ξεναγεί τους μαθητές σχολείων οι οποίοι το επισκέπτονται.
Διάρρηξη
Στο μουσείο υπάρχουν όλες οι φωτογραφίες του αγωνιστή της Αντίστασης Σπύρου Μελετζή, που απεικονίζει τη δράση της ΕΠΟΝ. Υπήρχαν σπάνιες εφημερίδες της «Νέας Γενιάς», αλλά δυστυχώς δεν τις σεβάστηκαν βέβηλοι διαρρήκτες που μπήκαν στο κτίριο πριν από μια διετία.
Πλήρωσε χαράτσι
Με το σύστημα των συγχωνεύσεων, το ακίνητο… μετατάχθηκε και ανήκει στο υπουργείο Παιδείας. Οι αρμόδιοι δεν φρόντισαν να το δηλώσουν στα ακίνητα του Δημοσίου και έτσι η ΕΠΟΝ φορτώθηκε με το… χαράτσι της ΔΕΗ!
Θέλει ενίσχυση
Η μελέτη ανακαίνισης έχει εκπονηθεί από χρόνια. Διαπιστώθηκε όμως από την αρμόδια υπηρεσία του Δήμου Αθηναίων ότι το κτίριο χρειάζεται στατική ενίσχυση, νέα μελέτη και περισσότερα κονδύλια.
Αύριο η επέτειος
Οι αγωνιστές της ΕΠΟΝ τιμούν αύριο την επέτειο, που ξεκινά με κατάθεση στεφάνου στον Αγνωστο Στρατιώτη, στις 11.30 π.μ.
«Με πρωτοβουλία της Μελίνας Μερκούρη, χαρακτηρίστηκε διατηρητέο, το 1987 αγοράστηκε από το Δημόσιο, το 1994 εκχωρήθηκε στον Σύνδεσμο Αγωνιστών και Φίλων της ΕΠΟΝ για να γίνει μουσείο, αλλά, είκοσι χρόνια μετά, το εγχείρημα δεν έχει ολοκληρωθεί.
