Δεν είναι απλώς αγαπητός στον κόσμο, είναι κι ένας πολύ καλός και ανήσυχος ηθοποιός. Φέτος χρεώνεται, με το πείσμα του να ανεβεί, μια από τις επιτυχίες της χρονιάς, την «Τίρζα» του Αρνον Γκρούνμπεργκ στο «Ιλίσια». Οι κριτικοί αποθέωσαν και την ερμηνεία του. Την ίδια στιγμή, πολιτικοποιημένος και με αίσθημα ευθύνης, στηρίζει τον νέο φορέα συνεργασίας της ΔΗΜΑΡ με άλλες κινήσεις, κόμματα και πρόσωπα

Της Εφης Μαρίνου

Ο Στέλιος Μάινας δεν είναι απλώς ένας καλός ηθοποιός. Στα 33 χρόνια που βρίσκεται στον χώρο, παίζοντας είτε στο θέατρο είτε στον κινηματογράφο είτε στην τηλεόραση, επιλέγει πώς θα κινηθεί, ξαφνιάζει συνεχώς με τον έλεγχο των εκφραστικών του μέσων, επιμένει στο ένστικτό του και δικαιώνεται. Οπως έγινε φέτος με την «Τίρζα» του Αρνον Γκρούνμπεργκ, ένα δύσκολο έργο που έγινε επιτυχία στο θέατρο Ιλίσια, αλλά και με την «Πόλη» της Λούλας Αναγνωστάκη, που σκηνοθετεί στο Επί Κολωνώ. Το καλοκαίρι ερμηνεύει τον Ταλθύβιο στις «Τρωάδες», που σκηνοθετεί ο Θέμης Μουμουλίδης, δίπλα στους Φιλαρέτη Κομνηνού, Αρη Λεμπεσόπουλο, Μαρία Πρωτόπαππα και άλλους.

Κοινωνικά και πολιτικά ευαισθητοποιημένος, μόλις προχτές πρόσθεσε το όνομά του κάτω από το κείμενο της διακήρυξης του νέου πολιτικού φορέα «Δημοκρατική Αριστερά-Προοδευτική Συνεργασία» (ΔΗΜΑΡ και συνεργαζόμενοι πολιτικοί σχηματισμοί) γιατί, όπως λέει, σ’ αυτούς τους καιρούς τάσσεται υπέρ των συνεργασιών.

«Βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο, χαλαρή μεν, αλλά σαν πρόβα αναμέτρησης δυνάμεων, και φυσικό είναι να γίνονται εκκλήσεις για βοήθεια και σύμπλευση. Σ’ αυτή τη λογική, το να συνυπογράφεις την ανάγκη εθνικής συνεννόησης για κοινούς τόπους που θα ανορθώσουν τη χώρα το θεωρώ λίγο-πολύ ένα καθήκον. Φυσικά και δεν κατεβαίνω στις εκλογές. Δεν είναι στις προτεραιότητές μου, οι ανησυχίες μου είναι καλλιτεχνικές. Ομως παραμένω πολίτης και όταν και όπου μπορώ να βοηθήσω, το κάνω».

• Το όραμα της Αριστεράς για κοινωνική αλλαγή εξακολουθεί να ισχύει;

«Δεν ξέρω πια. Ο κόσμος έχει απογοητευτεί. Παρακολουθώ τι γίνεται στην Ουκρανία και φρικάρω. Αυτή η χώρα γυρίζει τον χρόνο 50 χρόνια πίσω. Οταν μακραίνεις τις αποστάσεις και παρατηρείς με ψυχραιμία, βλέπεις καθαρά. Ακούς τον απόηχο της βίας μέσα στον χρόνο. Αυτόν που κληροδοτείται από γενιά σε γενιά. Ο Γκρούνμπεργκ λέει στην “Τίρζα” ότι η βία είναι ένα βαθιά ανθρώπινο συστατικό, ενυπάρχει σε όλους, άσχετα αν δεν εκδηλώνεται. Είναι κτήνος που δεν μπορείς να παραβλέψεις. Το ζήτημα είναι πώς κινητοποιείς τον προσωπικό πολιτισμό σου για να το ελέγχεις».

• Σας επιτέθηκαν πριν από καιρό για να σας ληστέψουν, κινδυνεύσατε, αλλά επιδείξατε μια εντυπωσιακά ψύχραιμη και κοινωνικά δίκαιη στάση.

«Στάση που, πίστεψέ με, δεν υπαγόρευσε κανένας ηρωισμός. Δεν το παίζω καλός Σαμαρείτης. Δεν ξέρω πώς θα ήταν η συμπεριφορά μου αν είχα τραυματιστεί, αν είχα πάθει κακό. Εκ του ασφαλούς κατάφερα να μείνω ψύχραιμος. Οπως έγραψα, είναι γιατί δεν θέλω να αλλάξει τίποτα στη ζωή που σχεδίασα, να συνεχίσω να είμαι ένας απλός άνθρωπος ανάμεσα σε απλούς ανθρώπους, εκεί στην πλατεία Βικτωρίας. Είδα στα μάτια εκείνων που με περικύκλωσαν πετώντας μου μπουκάλια το μίσος για τον Ελληνα. Κι αυτό που σώζει εμένα απέναντι σ’ αυτό το βλέμμα είναι ότι μπορώ να κάνω τη δεύτερη, την τρίτη, την τέταρτη σκέψη. Προσπαθώ να κατανοώ γιατί οι άνθρωποι γίνονται βίαιοι. Εκείνους που προκαλούν βία, εκείνους που την υφίστανται και αντιδρούν. Και πιστεύω ότι οι άνθρωποι είμαστε κατασκευασμένοι για να εξελισσόμαστε προς το καλύτερο».

• Η πολιτική σας ιδεολογία επηρέασε τη στάση σας;

«Η πολιτική είναι απότοκο όποιου πολιτισμού φέρει ο άνθρωπος μέσα στο περιβάλλον το οποίο μεγάλωσε. Θέλω να μπαίνω στη θέση όσων με κρίνουν, με αμφισβητούν. Με βοηθά να βλέπω τα πράγματα σφαιρικά, ωφέλιμα. Γιατί κάποιοι απαξιώνονται κοινωνικά ώστε να γίνουν βίαιοι, δολοφόνοι; Πόσο φταίω εγώ που έμειναν αμόρφωτοι, φτωχοί, απάτριδες; Οι ονομαζόμενοι πνευματικοί άνθρωποι έχουν υποχρέωση να μη δημιουργούν μέτωπα αλλά να μένουν ανοιχτοί. Δεν είμαι συγκρουσιακός, αλλά συναινετικός από τη φύση μου. Εγώ ο ίδιος που έγραψα αυτό το ψύχραιμο κείμενο, άλλη φορά, για κάτι άσχετο, έχω αναγνωρίσει τη βία μέσα μου».

• Η βία που ασκεί το συγκεκριμένο πολιτικό σύστημα δεν πυροδοτεί ξανά βία;

«Προτιμώ να δημιουργούμε τις συνθήκες που ακυρώνουν τα συστήματα κι όχι τη στείρα αντιπαράθεση. Θεωρώ υπεραπλούστευση το άσπρο-μαύρο, μου φαίνεται επικίνδυνη η ανάγκη της “στρατιωτικής” σύνταξης σε ορισμένες γραμμές μετώπου. Ομολογώ δε ότι και το μαζικό με τρομάζει».

• Αυτό ακούγεται λίγο εστέτ για αριστερό άνθρωπο…

«Είδαμε ιστορικά τα αποτελέσματα από το μανιπουλάρισμα των λαών. Προέρχομαι από φτωχή οικογένεια. Ο πατέρας μου ναυτικός, η μητέρα μου μοδίστρα. Εχω ζήσει καλά τι σημαίνει φτώχεια. Η έννοια της ταξικής πάλης όπως την ξέραμε δεν υπάρχει. Οι κοινωνικές ανισότητες μεταλλάσσονται με τις εποχές και τις εξελίξεις. Πώς να σταθεί σήμερα η επανάσταση όταν η πληροφορία διακτινίζεται στο δευτερόλεπτο; Η επανάσταση, ξεκάθαρα πια, είναι γνώση. Και η παιδεία, χρέος της ανθρώπινης φυλής όσο ποτέ. Αυτή δημιουργεί συνειδήσεις. Δεν με πείθει όποιος δηλώνει επαναστάτης αν εγώ τον βλέπω μαύρο φασίστα. Και ο Ροβεσπιέρος θεωρούσε εαυτόν επαναστάτη. Τι σημαίνει Αριστερά; Αυτό που λέει ο Μανώλης Αναγνωστάκης: “Στην οριζοντίωση της εποχής μας να κρατήσουμε όρθιες ισχνές καλαμιές”».

• Τι σας τράβηξε στην ακραία «Τίρζα»;

«Μου το γνώρισε ο διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου της Χάγης όταν το ανέβασε το 2009. Διαβάζοντάς το συγκλονίστηκα. Μου έστειλε τη διασκευή, την έδωσα για μετάφραση. Μου άρεσε η φρέσκια, δυναμική ματιά του Κώστα Φιλίππογλου. Η λογοτεχνία απαιτεί ξεχωριστή σκηνοθετική προσέγγιση. Ο Αρνον Γκρούνμπεργκ μού ταιριάζει, το κατάλαβα όταν τον γνώρισα προσωπικά. Η γραφή του εμπεριέχει μια επιθετική ματαιότητα για τον κόσμο. Στο έργο του υφέρπει ένα είδος αυτοτραυματισμού, μια κυνικότητα προς τον βαθύ εαυτό. Ο Γκρούνμπεργκ φλέγεται να ονοματίσει τα πράγματα, να σε οδηγήσει στο μεδούλι. Γι’ αυτό τον κατηγορούν ως προβοκάτορα. Είναι ένας διανοούμενος που αποποιείται τον χαρακτηρισμό, συγγραφέας που επαναδιαπραγματεύεται διαρκώς όσα θεωρούμε θέσφατα, αξίες, κατακτήσεις του δυτικού πολιτισμού. Και σ’ αυτή τη διαδρομή είναι κυνικά ειλικρινής, κυρίως σε ό,τι αφορά τη βία που ενοικεί στην ανθρώπινη φύση».

• Συγγραφέας που αναζητά το βίωμα πριν γράψει.

«Επί ενάμιση χρόνο μοίραζε τον χρόνο του μεταξύ Ρουμανίας και Αφγανιστάν. Στη Ρουμανία δούλευε ως γκρουμ σε θέρετρο ακριβού τουρισμού, κατασκοπεύοντας συμπεριφορές. Στην Καμπούλ πήγε για να δει με τα μάτια του την πραγματικότητα του πολέμου. Πριν από χρόνια, καλεσμένος στην ολλανδική τηλεόραση, πήγε με μια φίλη του, ένα κοριτσάκι πέντε χρόνων. Σ’ όλη τη διάρκεια της συνέντευξης απαντούσε αφού πρώτα συζητούσε τις ερωτήσεις μαζί της. Στην Ελλάδα ήρθε με δικά του έξοδα για να δει το έργο του σε μια χώρα που ταλανίζεται από την κρίση».

• Η σκληρότητα του έργου σοκάρει το κοινό;

«Ο κόσμος δεν προλαβαίνει να σοκαριστεί, γιατί μπαίνει γρήγορα σε μια βαθύτερη διεργασία. Με καταπλήσσει πόσο αγγίζει τους πατεράδες, λειτουργεί πάνω τους ως καθαρτήριο. Ο πρωταγωνιστής είναι ο μοχλός, αλλά όχι το κύριο πρόσωπο. Είναι έργο με βαθιά φιλοσοφική και πολιτική αιχμή, επικεντρώνοντας στη σχέση της παλαιότερης γενιάς και της νεολαίας. Ο συγκεκριμένος πατέρας δεν είναι ότι σκότωσε την κόρη του, αλλά ότι τη συνέθλιψε».

• Η προσωπική αποτυχία πυροδοτεί μέσα μας τη βία;

«Η αλήθεια για την αποτυχία μάς τρομάζει. Οι Αμερικανοί την έχουν ενσωματώσει στη ζωή τους κάνοντας διαρκώς και εύκολα νέα ξεκινήματα. Πενηντάρηδες αλλάζουν δουλειά σαν να μην τρέχει τίποτα. Εμείς πάλι, αν αποτύχουμε, είμαστε έτοιμοι να φουντάρουμε. Αν καταφέρναμε να αντιληφθούμε την απόλυτη ματαιότητα, θα διαχειριζόμασταν διαφορετικά το θέμα της εξουσίας. Αν μπορούσαμε να ακούσουμε το βήμα των επόμενων γενιών, που έρχονται να παραλάβουν από εμάς, θα ήμασταν πολύ προσεκτικοί. Δεν θα είχαμε κοντόθωρη ματιά, δεν θα γύριζε ο κόσμος μόνο για εμάς. Αυτό είναι το πραγματικό δυστύχημα που το πληρώνουν, κυρίως, τα καρατομημένα, ευνουχισμένα παιδιά μας».

• Τον απόηχο μιας εμφύλιας βίας διακρίνουμε και στην «Πόλη» της Λούλας Αναγνωστάκη που σκηνοθετείτε στο θέατρο Επί Κολωνώ.

«Εργο γραμμένο το 1965, που κι αυτό πραγματεύεται τη βία. Ενα ζευγάρι διανοουμένων, με τραύματα του Εμφυλίου, προσκαλεί καθημερινά έναν άγνωστο με σκοπό την εξόντωσή του. Τον κερνάνε σαμπάνια, σπαράγγια, αστακό μαγιονέζα και μετά τον κανιβαλίζουν, τον κατασπαράζουν. Ποια ανάγκη τους οδηγεί σ’ αυτή τη βία; Ηθελα πολύ να το σκηνοθετήσω και χαίρομαι γιατί υποστηρίχτηκα πάρα πολύ από τον Γιώργο Χατζηνικολάου, σκηνογράφο και διευθυντή του Επί Κολωνώ».

• Πώς βλέπετε τον ΣΥΡΙΖΑ;

«Η δημοκρατία είναι ευαίσθητο πολίτευμα, εργαλείο για εξαιρετικά πολιτισμένες κοινωνίες. Η μετάβαση από την αντιπολίτευση στην εξουσία είναι διανυσματική. Η Αριστερά έχει εισπράξει πολλή ήττα και δεν είναι καιρός να την ξεβράσει πάνω σε άλλους. Να πει: Τώρα θα σας δείξω. Οφείλει να αποπνέει αίσθηση ευθύνης για την πραγματικότητα και γι’ αυτή που θα προκύψει στο επόμενο δευτερόλεπτο. Να μη φοβάται τις συγκρούσεις με τον εαυτό της, να παραδέχεται τα λάθη της».

• Από τι κινδυνεύει;

«Ο άνθρωπος, όπως και τα κόμματα, κρίνεται στη διαχείριση της επιτυχίας κι όχι της αποτυχίας. Η έπαρση καραδοκεί. Η αγάπη ή η εκτίμηση που εισπράττεις σε κάνουν να πιστεύεις ότι έχεις προτεραιότητα έναντι των άλλων. Μέγα λάθος που σε πάει πίσω ολοταχώς. Και η Αριστερά πρέπει να θυμάται ότι η εξουσία συνομιλεί με την αλαζονεία και με όλα της τα παρελκόμενα. Η παγίδα της έπαρσης υπονομεύει και τις καλύτερες προθέσεις. Εκεί, στην πράξη, αποδεικνύεις την παιδεία που φέρεις από το σπίτι, το σχολείο, τους έρωτές σου, τους ανθρώπους που πίστεψες. Θα πατήσεις τον άλλον κάτω ή θα του δώσεις χώρο; Η φόρα που παίρνεις για να αλλάξεις την κοινωνία μπορεί να σε παρασύρει σε επιπολαιότητες ή σε μαξιμαλισμούς. Στον ΣΥΡΙΖΑ συμπλέουν διαφορετικές τάσεις κι αυτό μου δημιουργεί μια ασφάλεια. Δεν χρειάζονται απλοποιήσεις και λαϊκισμοί. Δεν λέω ότι το κάνει, λέω ότι ο κίνδυνος είναι πάντα παρών. Η Αριστερά οφείλει να συνθέτει, να κινείται με σύνεση. Είμαι οπαδός μιας σοφής φράσης του Ηλιού: “Θα σας φλομώσουμε στη νομιμότητα”. Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να πείσει τον κόσμο ότι δεν θα τα πάρει όλα σβάρνα. Οτι θα κάνει μια κυβέρνηση για όλους τους Ελληνες».

• Κι αν έχουμε ακούσει αυτή την… υπόσχεση σε τόσες αλληλοδιαδοχές κυβερνήσεων;

«Ε, λοιπόν, η Αριστερά πρέπει να το εννοεί κιόλας. Οταν έχεις την εξουσία, που είναι σύμφυτη της διαφθοράς, αποδεικνύεις ποιος είσαι. Μέχρι τότε κολυμπάς χωρίς να βραχείς… Αυτό είναι το δύσκολο στοίχημα. Ας προπονηθείς με τις μικρότερες δυνατόν απώλειες. Να σπείρεις τη δική σου καλή μαγιά. Πράσινοι, κόκκινοι, μπλε κόκκοι είναι αδιάφοροι στην πλύση. Ο κόσμος θέλει να πλύνει τα ρούχα του. Το θέμα είναι: πλένει καλά το πλυντήριο;».

……………………………………………………………………………………………………………………………….

Ξεκινώ φτου κι απ’ την αρχή, σαν 18 χρονών

• Ικανοποιημένος από την επιτυχία της «Τίρζα»;

«Η επιτυχία οφείλεται στην πλάτη που έβαλαν κυρίως οι νέοι ηθοποιοί της παράστασης. Οσο για τη χαρά μου, δηλητηριάζεται από τον τρόμο που ζούμε. Μια κατάσταση απόλυτης αποκοπής από το παρελθόν και το μέλλον μας. Ο,τι καλό συμβαίνει σ’ αυτή τη χώρα, τελικά, οφείλεται στην τύχη. Δεν υπάρχει συνέχεια στην παραγωγή των πραγμάτων, όχι μόνο στο θέατρο αλλά σ’ όλους τους τομείς. Ο καλλιτέχνης είναι ανήμπορος να σχεδιάζει στοιχειωδώς το μέλλον του. Δεν υπάρχουν συνθήκες ώστε η όποια μαγιά δημιουργείται να οδηγήσει σε κάτι παραπέρα. Κι έτσι παρατηρούμε μεμονωμένα γεγονότα που χάνονται στη λήθη».

• Πάντα έτσι δεν ήταν τα πράγματα στο θέατρο;

«Σήμερα υπάρχει ένας ασύλληπτος πλουραλισμός. Απειρες παραστάσεις, μια πανσπερμία που όσο καλοδεχούμενη είναι, άλλο τόσο χαοτική γίνεται, αφού καθρεφτίζει μια θολούρα στις προθέσεις των καλλιτεχνών, αλλά και στο κοινό, που χάνεται προσπαθώντας να καταλάβει. Η “Τίρζα” υποστηρίχτηκε φοβερά από τον δημοσιογραφικό κόσμο, απέσπασε θαυμάσιες κριτικές κι όμως έκανε ενάμιση μήνα να πάρει μπρος. Παίζαμε με 15 εισιτήρια μέχρι να διαδοθεί ότι κάτι καλό συμβαίνει. Κι αυτό είναι καταστροφή, αν σκεφτείς ότι οι παραγωγοί πια δουλεύουν με τον μετρονόμο».

• Τι μπορεί να γίνει;

«Μικρές πνευματικές κοινότητες όπου οι δημιουργοί θα συνυπάρχουν. Στο θέατρο δεν μετρά η μονάδα, αλλά η συλλογικότητα. Μόνο αυτή η διαδικασία δίνει στόχο και συνέχεια. Οι τέχνες χρειάζονται όχι την κρατική χορηγία που επί χρόνια είχαμε -καταχρηστικά σε αρκετές περιπτώσεις-, αλλά την ουσιαστική κρατική ενίσχυση».

• Δηλαδή;

«Εννοώ πρακτικά πράγματα. Υπάρχουν δεκάδες δημόσια κτίρια, εγκαταλειμμένα, χωρίς καμιά χρήση, που μπορούν να διατίθενται κατά διαστήματα στους νέους, που δεν έχουν πού την κεφαλήν κλίνη, ώστε να αναπτύξουν τις ιδέες τους, να πειραματιστούν. Ετσι δεν θα υφίστανται την αφαίμαξη από τους ιδιοκτήτες χώρων και θα έχουν βήμα να αρθρώσουν ένα λόγο, γιατί έτσι όπως καταντήσαμε δεν μιλάμε καν για βιοπορισμό».

• Οι παλαιότεροι πώς αναζητάτε σήμερα δουλειά;

«Δεν έχω επιχορηγηθεί ποτέ ούτε με ένα ευρώ κι ούτε θέλω να μου συμβεί. Σήμερα ξεκινώ φτου κι απ’ την αρχή, σαν να είμαι 18 χρονών. Εξακολουθώ να είμαι φαντάρος, χωρίς καμιά διαβάθμιση στην επωμίδα. Ανακαλύπτω ξανά τον εαυτό μου. Η μόνη διαφορά είναι ότι η αμοιβή μου είναι λίγο καλύτερη από έναν τελειόφοιτο δραματικής σχολής. Είμαι μ’ ένα έργο υπό μάλης και παίρνω σβάρνα όλους τους παραγωγούς. Από τον έναν στον άλλο μιλώντας για τα σχέδιά μου και στο τέλος, τίποτα. Επί πέντε χρόνια σύστηνα την “Τίρζα” σε ανθρώπους του θεάτρου – ούτε κι εγώ ξέρω πόσα βιβλία χάρισα, πόσες φωτοτυπίες έβγαλα για να τη διαβάσουν».

• Εχετε δουλέψει την περίοδο των παχιών αγελάδων στην τηλεόραση. Αυτό το εισόδημα σας κράτησε μέσα στην κρίση;

«Η αμοιβή μου είναι περίπου ίδια μ’ αυτήν που είχα 25 χρονών. Σήμερα ζούμε στον κόσμο των ποσοστών κι όποιος αντέξει. Δεν έχω χρέη γιατί ποτέ δεν ανοίχτηκα, είτε από φόβο είτε από… μιζέρια. Το μόνο πράγμα για το οποίο με εμμονή προνόησα ήταν οι σπουδές του παιδιού μου. Προερχόμενος από μια λαϊκή οικογένεια, δεν είχα τη δυνατότητα να σπουδάσω ό,τι ήθελα. Οι γονείς μου, αν και χωρισμένοι από όταν ήμουν πολύ μικρός, έκαναν ό,τι μπορούσαν κυρίως για την εκπαίδευσή μου. Από έξι χρονών με έστειλαν σε μαθήματα αγγλικών, κιθάρας, φροντιστήρια. Ενιωσα λοιπόν το ίδιο χρέος απέναντι στο δικό μου παιδί. Τελείωσε εδώ θεατρολογία και τώρα κάνει μεταπτυχιακό στην Αγγλία στον κινηματογράφο. Δεν με ενδιαφέρει απολύτως τίποτα άλλο στον οικονομικό τομέα».

e.marinou@efsyn.gr