→Η ήπειρος που υπήρξε το εργαστήριο εφαρμογής νεοφιλελεύθερων πειραμάτων της Ουάσινγκτον, μεταμορφώθηκε σε δύναμη αμφισβήτησης της κυριαρχίας των ΗΠΑ, οικοδομώντας τις δικές της εναλλακτικές δομές περιφερειακής ολοκλήρωσης
Της Χριστίνας Πάντζου
Οι πολιτικές αποστάσεις που σταδιακά από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα άρχισε να παίρνει η Λατινική Αμερική από τις ΗΠΑ οδήγησαν ανάμεσα στα άλλα και σε μια μάχη για την αύξηση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας που θα μπορούσε να εγγυηθεί την ανάκτηση μέρους της χαμένης της επιρροής. Διόλου συμπτωματικό ότι σήμερα 36 μεγάλες αμερικανικές βάσεις στην ήπειρο αναπτύσσονται περιφερειακά κατά μήκος των σημαντικότερων πλουτοπαραγωγικών της πηγών.
Οταν το 2008 οι κυβερνήσεις της Νότιας Αμερικής προχώρησαν στη δημιουργία του Νοτιοαμερικανικού Συμβουλίου Αμυνας, θεσμού διαβούλευσης και συντονισμού για την προάσπιση της εθνικής κυριαρχίας των κρατών-μελών του, η τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Κοντολίζα Ράις, ρωτώντας τον Βραζιλιάνο υπουργό Αμυνας Νέλσον Τζομπίμ ποια η θέση των ΗΠΑ σε αυτό το νέο όργανο, έλαβε ως απάντηση «να παραμένουν μακριά». Τον αποκαλυπτικό διάλογο αναφέρει ο Βραζιλιάνος κοινωνιολόγος Εμίρ Σαντέρ στο βιβλίο του «Η εκδίκηση της Ιστορίας», όπου αναλύει πώς η ήπειρος που υπήρξε το εργαστήριο εφαρμογής των νεοφιλελεύθερων πειραμάτων της Συναίνεσης της Ουάσινγκτον μεταμορφώθηκε σε σημαντική δύναμη αμφισβήτησης της κυριαρχίας των ΗΠΑ, οικοδομώντας τις δικές της εναλλακτικές δομές περιφερειακής ολοκλήρωσης, μακριά από την κηδεμονία τους. Και πόσο απειλείται γι’ αυτό.
Ο 4ος στόλος…
Αυτό το «να παραμένουν μακριά» ήταν στην πραγματικότητα η πολιτική θέση της ηπείρου απέναντι στην απόφαση των ΗΠΑ, τον Απρίλιο του 2008 (δύο μόλις εβδομάδες μετά την ανακοίνωση της Βραζιλίας για ανακάλυψη μεγάλων αποθεμάτων πετρελαίου), για επαναλειτουργία του 4ου Στόλου. Για ποιο λόγο να ενεργοποιήσει ένα σώμα με τεράστια δύναμη πυρός σε μια περιοχή που δεν γνωρίζει πολέμους ούτε απειλές συρράξεων; Οι αριθμοί δίνουν την απάντηση για τη στρατηγική της σημασία. Η Λατινική Αμερική προσφέρει στις ΗΠΑ το 40% του χαλκού, το 50% του νικελίου και το 25% όλων των φυσικών και ενεργειακών της πόρων. Στην ήπειρο αυτή συγκεντρώνεται το 30-35% των παγκόσμιων αποθεμάτων γλυκού νερού του πλανήτη, το 25% των δασών και το 40% της βιοποικιλότητας. Στα σπλάχνα της υπάρχουν το 27% του άνθρακα, το 24% του πετρελαίου, το 8% του αερίου και το 5% του ουρανίου του πλανήτη. Και στη Βενεζουέλα υπάρχουν τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο.
Εως τη δεκαετία του ’80 αυτός ο πλούτος μπορούσε να «αξιοποιηθεί» προνομιακά χάρη στις στρατιωτικές κυβερνήσεις που πειθήνια εκτελούσαν τις εντολές των ΗΠΑ, οι οποίες γενναιόδωρα τις χρηματοδότησαν και τις στήριξαν. Τότε υπήρχαν μόνο δύο αμερικανικές βάσεις. Εκτοτε, με τη σταδιακή αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών, αυξήθηκαν, φτάνοντας σήμερα τις 36 επίσημα και ανεπίσημα πολύ περισσότερα στρατιωτικά κέντρα, που άρχισαν να πληθαίνουν σε «φίλιες χώρες» όσο σε άλλες αναδεικνύονταν προοδευτικά καθεστώτα. Και έχουν αναπτυχθεί ακριβώς σε εκείνες της ζώνες όπου υπάρχει σημαντική συγκέντρωση πλουτοπαραγωγικών πόρων αυξάνοντας την επιχειρησιακή ετοιμότητα στα κύρια μέτωπα των συμφερόντων των ΗΠΑ, όπως επισημαίνει η δημοσιογράφος Τέλμα Λουσάνι στο βιβλίο της «Φρουρούμενα εδάφη».
Σε αυτό το πλαίσιο, η επαναλειτουργία του 4ου Στόλου πυροδότησε άμεσες αντιδράσεις, οδηγώντας με πρωτοβουλία των Βενεζουέλας, Βραζιλίας και Αργεντινής στην ίδρυση της UNASUR, του πρώτου περιφερειακού θεσμού που αμφισβήτησε τις στρατιωτικές δομές των ΗΠΑ με τη δημιουργία του Νοτιοαμερικανικού Συμβουλίου Αμυνας. Την επόμενη χρονιά, το 2009, ο Ραφαέλ Κορέα κλείνει την αμερικανική βάση της Μάντα στον Ισημερινό. Το 2010 το Συνταγματικό Δικαστήριο της Κολομβίας (στρατηγικός σύμμαχος των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική) κηρύσσει παράνομη τη χρήση επτά βάσεων από αμερικανικά στρατεύματα, ενώ η απόφαση της νεοεκλεγείσης τότε κυβέρνησης Σάντος να προχωρήσει σε διάλογο με τους αντάρτες των FARC προκαλεί σοβαρές ανησυχίες στην υπερδύναμη, καθώς αν επιτύχει το σχέδιο ειρήνευσης, θα θέσει υπό αμφισβήτηση τη στρατιωτική της παρουσία στη χώρα.
Σε αυτή τη συγκυρία σχετικής πολιτικής και στρατιωτικής στρατηγικής είναι εξαιρετικά χρήσιμες οι καθεστωτικές αλλαγές, όπως δείχνουν δύο πρόσφατα παραδείγματα. Η Παραγουάη επί προεδρίας του Φερνάντο Λούγκο εντάχθηκε στην UNASUR. Τον Ιούνιο του 2012 ένα «πολιτικό πραξικόπημα» ανέτρεψε τον Λούγκο και στις συνακόλουθες εκλογές η Δεξιά επανήλθε στην εξουσία.
Στρατιωτική βάση
Ο νέος πρόεδρος Οράσιο Κάρτες ανέλαβε τον Αύγουστο του 2013 και στα τέλη του περασμένου Φεβρουαρίου, η Νότια Διοίκηση των ΗΠΑ εγκατέστησε ένα «Κέντρο Επιχειρήσεων Επειγουσών Καταστάσεων», μια επιχειρησιακή στρατιωτική βάση στη Σάντα Ρόσα του Αγουαράι, χωρίς η απόφαση να έχει τεθεί σε διαβούλευση ούτε να εγκριθεί από το Κοινοβούλιο.
Κάτι ανάλογο είχε συμβεί στην Ονδούρα. Ο Σελάγια ενέταξε τη χώρα στην ALBA, υπονομεύοντας τις συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου που είχε με τις ΗΠΑ, και προσπάθησε να μετατρέψει σε διεθνές πολιτικό αεροδρόμιο την αμερικανική βάση της Παλμερόλα. Τον Ιούνιο του 2009 ένα πολιτικό πραξικόπημα τον ανέτρεψε. Στις εκλογές του Νοεμβρίου κερδίζει ο δεξιός Πορφίριο Λόμπο και δύο μήνες αργότερα, τον Γενάρη του 2010, η νέα Βουλή αποφάσισε την αποχώρηση της χώρας από την ΑLBA. Η βάση της Παλμερόλα ανέλαβε νέα επιχειρησιακή δραστηριότητα.
Και όπως καταγγέλλει η Επιτροπή Λαϊκών και Ιθαγενών Οργανώσεων της Ονδούρας (COPINH), οι ΗΠΑ πρόκειται τώρα να δημιουργήσουν τη μεγαλύτερη αμερικανική βάση ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής στη Μοσκιτία, μια περιοχή με σημαντικές πλουτοπαραγωγικές πηγές, όπως καταδεικνύει το γεγονός ότι πέρσι τον Ιούνιο παραχωρήθηκαν περισσότερα από 3 εκατ. εκτάρια στην πολυεθνική British Gas Group για πετρελαϊκή έρευνα και εξόρυξη.
