Του Τάσου Σαραντή
Οπως όλα δείχνουν, η παγκόσμια παραγωγή μπανάνας βρίσκεται σε σοβαρό κίνδυνο εξαιτίας μιας ασθένειας – και συγκεκριμένα ενός στελέχους τροπικού μύκητα που εξολοθρεύει την πιο δημοφιλή ποικιλία μπανάνας. Αποτελεσματική θεραπεία δεν υπάρχει.
Ο μύκητας, γνωστός ως νόσος του Παναμά, αποδεκατίζει καλλιέργειες μπανάνας σε κομβικά σημεία σε όλο τον κόσμο, σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO). Εξαπλώνεται μέσω του εδάφους και επιτίθεται στις ρίζες των φυτών τους μετατρέποντας τους καρπούς τους σε ένα μαύρο πολτώδες μείγμα. Αν οι παραγωγοί δεν βρουν σύντομα έναν τρόπο να αντιμετωπίσουν γρήγορα την εξάπλωση της ασθένειας, οι συνέπειες για τη βιομηχανία της μπανάνας θα μπορούσαν να είναι καταστροφικές.
Η νόσος εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Ασία στη δεκαετία του 1990. Εξαπλώθηκε καταστροφικά στη Νοτιοανατολική Ασία, καταστρέφοντας εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα καλλιεργειών, και μετά σε ολόκληρη την Αυστραλία, τη Μαλαισία, την Κίνα, τις Φιλιππίνες και την Ινδονησία. Η TR4 (tropical race 4) μεταδίδεται μέσω σταγονιδίων νερού, ακαθαρσιών στα παπούτσια και στον εξοπλισμό, καθώς και κάθε άλλο τρόπο που επιτρέπει στο χώμα να ταξιδέψει από το ένα σημείο στο άλλο.
Η ποικιλία της μπανάνας που οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε και αγαπάμε σήμερα είναι η Cavendish. Σε αυτή την ποικιλία ανήκει περίπου το 95% των μπανανών που εισάγονται στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη. Δυστυχώς, η μπανάνα Cavendish είναι ανυπεράσπιστη απέναντι στην TR4. Σύμφωνα με τον FAO, μέχρι και σήμερα η βιομηχανία της μπανάνας δεν έχει καμιά πλήρως αποτελεσματική θεραπεία για την αντιμετώπιση της ασθένειας, τα σπόρια του μύκητα παραμένουν «βιώσιμα» μέσα στο έδαφος δεκαετίες και, το κυριότερο, η βιομηχανία δεν έχει επί του παρόντος καμία εναλλακτική, ανθεκτική στην TR4 ποικιλία μπανάνας που θα μπορούσε να αντικαταστήσει την Cavendish.
Ετσι, απαιτείται περισσότερη έρευνα για την κατανόηση και την καταπολέμηση της ασθένειας και η μόνη άμυνα είναι η πρόληψη και ο περιορισμός του μολυσμένου χώματος και των προσβεβλημένων φυτών.
O «εφιάλτης» επανήλθε
Δεν είναι η πρώτη φορά που οι επιστήμονες έχουν έρθει αντιμέτωποι με μια καταστροφή επιπέδου «Μπανανα-γεδδών». Στη δεκαετία του 1950 η πιο δημοφιλής ποικιλία μπανάνας ήταν η Gros Michel, μέχρι που μια παλαιότερη μορφή του μύκητα σχεδόν συνέθλιψε την τότε βιομηχανία μπανάνας. Οι παραγωγοί αναγκάστηκαν να στραφούν στην πιο ανθεκτικά Cavendish. «Η ποικιλία Cavendish ήταν πολύ επιτυχής στην καταπολέμηση αυτής της ασθένειας, πρέπει να αναγνωρίσουμε, αλλά αυτός είναι ένας βιολογικός κύκλος», εξηγεί στέλεχος του FAO. «Για κάθε καλλιέργεια, από τη στιγμή που αναπτύσσουμε μια ποικιλία, η ασθένεια εξελίσσεται με πιο επιθετικά παθογόνα στελέχη κατά της εν λόγω καλλιέργειας στο πέρασμα του χρόνου. Μερικές φορές αυτό παίρνει λίγα χρόνια, μερικές φορές χρειάζονται δεκαετίες», λέει.
Οι σοβαρές ανησυχίες είναι κάτι παραπάνω από δικαιολογημένες, καθώς η ασθένεια βρίσκεται σε έντονη κινητικότητα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτός ο μύκητας έχει μεταναστεύσει από τη Νοτιοανατολική Ασία μολύνοντας καλλιέργειες μπανάνας στην Ιορδανία και στη Μοζαμβίκη. Αυτό, από μόνο του, είναι αρκετά κακό. Αν συμβεί το ίδιο στις φυτείες μπανάνας στην Κόστα Ρίκα, τον Ισημερινό και την Κολομβία, το πρόβλημα γίνεται πιο σοβαρό. Η ασθένεια μπορεί να καταστρέψει μια φυτεία μπανάνας σε μόλις δύο ή τρία χρόνια. Ζει στο έδαφος 30 χρόνια ή και περισσότερο. Και, δυστυχώς, ορισμένοι πιστεύουν ότι μπορεί να έχει φτάσει ήδη στη Λατινική Αμερική.
«Αν η TR4 έχει φτάσει στη Λατινική Αμερική, θα πρόκειται για μια καταστροφή, ότι κι αν κάνουν οι πολυεθνικές», λέει ο καθηγητής Ρόνι Σουίνεν από το Πανεπιστημίου Leuven του Βελγίου. «Οι ομάδες των εργαζομένων μετακινούνται σε διαφορετικές χώρες. Ο κίνδυνος είναι ότι πρόκειται να εξαπλωθεί σαν δασική πυρκαγιά».
Πέραν των πολυεθνικών, μια τέτοια καταστροφή πλήττει εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι εξαρτώνται από τις μπανάνες ως κύρια πηγή τροφής. Οι μπανάνες είναι η όγδοη πιο σημαντική καλλιέργεια τροφίμων στον κόσμο. Είναι η τέταρτη πιο σημαντική για τις υπό ανάπτυξη χώρες ακριβώς μετά το ρύζι, το σιτάρι και το καλαμπόκι. Σχεδόν εννέα δέκατα της παραγωγής μπανάνας στον κόσμο καταναλώνονται σε φτωχές χώρες. Παρέχουν το ένα τρίτο της ημερήσιας θερμιδικής πρόσληψης για περίπου 410 εκατ. ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Στην Ανατολική Αφρική, για παράδειγμα, οι μπανάνες είναι η κύρια βασική τροφή για σχεδόν το ήμισυ του συνολικού πληθυσμού.
Σύμφωνα με μετριοπαθείς εκτιμήσεις, αν δεν υπάρξει ανάσχεση της ασθένειας, το 85% της παραγωγής μπανάνας αναμένεται να καταστραφεί.
