Της Εφης Μαρίνου
Μία ώρα και ένα τέταρτο πτήση. Και βρίσκεσαι στα Τίρανα. Στο αεροδρόμιο «Μητέρα Τερέζα». Kι αν μιλήσεις ελληνικά, οι πιθανότητες να συνεννοηθείς είναι πάνω από 50%. Μπορεί οι επιχειρηματίες να πηγαίνουν και να έρχονται τα τελευταία χρόνια στην αλβανική πρωτεύουσα, αλλά και το θέατρό της αρχίζει κι αυτό τα ταξίδια. Μια Ελληνίδα «Δεσποινίς Μαργαρίτα» ταξίδεψε στα Τίρανα για να συναντηθεί επί σκηνής με μια άλλη, Αλβανίδα «Μαργαρίτα», και την ακολουθήσαμε.
Η Εταιρεία Θεάτρου «Πράξη Επτά» του Θεόδωρου Γράμψα, έπειτα από πρόσκληση του σκηνοθέτη Κίτσο Λόντο και του Planodhio Theatro, παρουσίασε την περασμένη Πέμπτη στην Ακαδημία Τεχνών το αντιεξουσιαστικό έργο του Ρομπέρτο Ατάιντε. Την επόμενη μέρα το Planodhio Theatro έπαιξε τη δική του «Μαργαρίτα» με ερμηνεύτρια μια σπουδαία ηθοποιό της Αλβανίας, τη Λουίζα Τζουβάνι.
Το ίδιο έργο μέσα σε δύο μέρες; Κι όμως, ήταν δύο διαφορετικές στη σκηνοθετική τους προσέγγιση παραστάσεις, και μάλιστα απολαυστικές. Η ελληνική, με εμφανή τα ωραία σκηνοθετικά ευρήματα του Θοδωρή Γράμψα, σε μετάφραση Κώστα Ταχτσή, σκηνικά-κοστούμια Κωνσταντίνου Ζαμάνη και μουσική Θοδωρή Οικονόμου. Η αλβανική παράσταση ακολούθησε άλλο δρόμο: πιο εσωτερική, λιτή, υπόγειας βίας.
Η Μαργαρίτα της Τζένης Σταυροπούλου ούτε κατά διάνοια δεν πρόδιδε ότι πρόκειται για τον πρώτο της ρόλο στο θέατρο. Αεράτη, πειστική, μετρημένη. Οσο για τη Λουίζα Τζουβάνι -έπαιζε εξαιρετικά ενεργοποιώντας κάθε μυ του σώματός της- καταχειροκροτήθηκε από τους θεατές, που είχαν σηκωθεί όλοι όρθιοι. Κι αυτό είναι ένα από τα αντιφατικά της στάσης του κοινού, αν υπολογίσουμε τα κινητά που χτυπούσαν στη διάρκεια της παράστασης -κάποιοι μάλιστα μιλούσαν αμέριμνοι…
Η Λουίζα Τζουβάνι είναι ιδιαίτερα αγαπητή στη χώρα της. Εχει παίξει σε περισσότερες από 25 ταινίες και 50 θεατρικές παραστάσεις. Ελληνικής καταγωγής (Παπαθανάση), εκλέγεται την τελευταία πενταετία με το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Εντι Ράμα βουλευτής των Αγίων Σαράντα.
Οι παραστάσεις παίχτηκαν στην Ακαδημία Τεχνών, κτιριακό συγκρότημα στο οποίο στεγάζονται οι σχολές υποκριτικής, σκηνοθεσίας θεάτρου και κινηματογράφου, εικαστικών και το Ωδείο. Μου έκανε εντύπωση η παρατήρηση ενός νεαρού φοιτητή σκηνοθεσίας, που σχολίασε θαρρετά και με ειλικρίνεια ότι η ελληνική παράσταση του άρεσε περισσότερο: «Δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας, για τον οποίο άκουγα να λένε. Τώρα κατάλαβα στ' αλήθεια πόσο πλούσια είναι»…
Στην αποστολή συμμετείχε και ο μαθητής της σχολής «Πράξη Επτά» Θανάσης Κρομλίδης, «μαθητής» της Μαργαρίτας και «θύμα» της σε τρεις σκηνικές στιγμές. Το πρότζεκτ της διπλής παράστασης από τον αλβανικό και τον ελληνικό θίασο πρόκειται προσεχώς να περιοδεύσει και σε άλλες πρωτεύουσες των Βαλκανίων αλλά και στην Ιταλία.
…………………………………………………………………………………………………………………………………..
Τουριστική ατραξιόν το σπίτι του Εμβέρ Χότζα
Τα Τίρανα δεν είναι όπως πριν από πέντε χρόνια. Ο Εντι Ράμα, σημερινός πρωθυπουργός και πρώην δήμαρχος, έκανε ό,τι μπορούσε για να δώσει χρώμα στην πρωτεύουσα, γι' αυτό και το 2004 ανακηρύχθηκε Παγκόσμιος Δήμαρχος. Η πόλη δείχνει να αναπτύσσεται σε όλους τους τομείς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν βλέπεις κραυγαλέες αντιθέσεις. Απέναντι από το ξενοδοχείο τεσσάρων αστέρων, όλες τις ώρες της ημέρας και της νύχτας γυναίκες και άντρες χαρχαλεύουν τα σκουπίδια στους κάδους και φορτώνουν μικρά κάρα. Από την άλλη, περπατώντας στους χαρακτηριστικούς μεγάλους δρόμους, φτιαγμένους κατά τα κομμουνιστικά πρότυπα, στα φαρδιά πεζοδρόμια, δίπλα σε πάρκα και πλατείες, σκέφτεσαι τα άθλια αθηναϊκά πεζοδρόμια, που δεν χωράνε ούτε έναν πεζό. Και στη θέα του ποταμού Λάνα, που διασχίζει το κέντρο της πόλης, δεν μπορεί να μη σκεφτείς τα ποτάμια που εμείς οι «Ευρωπαίοι» μπαζώσαμε με ενθουσιασμό.
Σε κεντρικά σημεία διακρίνεις ελληνικές τράπεζες: Alpha, Εθνική, Πειραιώς. Τα Τίρανα που ποτέ δεν ήταν αστική πόλη, τώρα έχουν τράφικ. Πανδαιμόνιο που δημιουργούν όχι Λάντα και Μόσκοβιτς, αλλά αναρίθμητες Μερσεντές, όλες του κουτιού, τελευταίο μοντέλο. «Τις αγοράζουν στη Γερμανία και τις φέρνουν εδώ», μας λένε. Κι ενώ η Αλβανία έχει 60% μουσουλμανικό πληθυσμό, ο ιμάμης δεν ακούγεται να καλεί για προσευχή… Ισως να πρόκειται για τους λιγότερο πιστούς, έως αδιάφορους, μουσουλμάνους στον κόσμο.
Κεντρική πλατεία είναι αυτή του στρατηγού Σκεντέρμπεη, εθνικού ήρωα των Αλβανών. Στη Λεωφόρο Εθνικών Μαρτύρων δεσπόζουν δημόσια κτίρια κατασκευασμένα με την αρχιτεκτονική της ιταλικής κατοχής: Δημαρχείο, Οπερα, Κοινοβούλιο, Ιστορικό Μουσείο, Παλάτι της Κουλτούρας. Και, βέβαια, η συνοικία όπου κατοικούσε κάποτε η κυβέρνηση και τα μέλη του κόμματος αποτελούν την πιο σημαντική τουριστική ατραξιόν της πόλης. Το λεγόμενο «Blokku», το μπλοκ που επί δεκαετίες ήταν αποκλεισμένο για κοινούς θνητούς (μπάρες εμπόδιζαν να περάσει πουλί πετούμενο), είναι πια ένα πολυσύχναστο μέρος γεμάτο εμπορικά καταστήματα, εστιατόρια, καφέ και μπαρ, όπου κυκλοφορούν εκατοντάδες νέοι. Οι παλιές περιποιημένες κατοικίες και τα κομμουνιστικά κτίρια είναι τώρα καλυμμένα με χρωματιστά γκράφιτι. Πού να φανταζόταν ο Εμβέρ Χότζα ότι κάποτε θα περνάνε από το σπιτάκι του ορδές τουριστών από την… καταραμένη Δύση.
………………………………………………………………………………………………………………………………….
Κίτσο Λόντο: «Το θέατρο της Αλβανίας είναι εγκλωβισμένο σε κομμουνιστικά κατάλοιπα»
Ο σκηνοθέτης της «Μαργαρίτας» Κίτσο Λόντο έχει διατελέσει διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, στο οποίο πρόκειται να επιστρέψει ως διευθυντής της καινούργιας Πειραματικής Σκηνής. Προσωπικός φίλος και συμμαθητής του πρωθυπουργού Εντι Ράμα από την Ακαδημία Τεχνών -συμμετέχει στον σχεδιασμό της πολιτιστικής πολιτικής-, δουλεύει τα τελευταία χρόνια με τον δικό του θίασο, το πρώτο ιδιωτικό θέατρο στη χώρα. Περιοδεύει σε όλη την Αλβανία με το «Πλανόδιο» θέατρό του, το οποίο έχει επίσης Νεανική και Παιδική Σκηνή.
«Θέλω να δημιουργήσω ένα θέατρο συγκεκριμένης φιλοσοφίας έξω από τα κρατικά «τείχη», το οποίο μετά από πέντε χρόνια θα μπορεί να αναπτύσσει μ' έναν τρόπο σχέσεις με το Εθνικό Θέατρο. Θέλω να είναι ενεργητικό, δυναμικό, ευέλικτο, ελεύθερο από αγκυλώσεις θεσμικές. Δουλεύω με 40 νέους ηθοποιούς, αποφοίτους της Σχολής τα τελευταία δέκα χρόνια, αλλά και με σπουδαίους, όπως τη Λουίζα Τζουβάνι. Οταν ήμουν διευθυντής στο Εθνικό Θέατρο απομάκρυνα τους ανθρώπους του διοικητικού συμβουλίου, αφού εμπόδιζαν την ουσιαστική ανανέωση. Οταν έφυγα, επέστρεψαν όλοι… Ασχετοι δημόσιοι λειτουργοί. Το θέατρο στην Αλβανία κατάγεται από το βαθύ κομμουνιστικό καθεστώς. Ξέρετε, η χώρα επί 45 χρόνια αλλά και επί μια εικοσαετία μετά είχε μόνο κρατικό θέατρο. Κι αυτό προσανατολισμένο αυστηρά και απαρέγκλιτα στον σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Το επίσημο θέατρο είναι εγκλωβισμένο ακόμα σε υπολείμματα παλαιών αντιλήψεων. Οι ρίζες εκείνης της ιδεολογίας δεν αποκόπτονται εύκολα, είναι θέμα ψυχολογίας. Από το 1945 μέχρι το 1973 υπήρχε τουλάχιστον μια ευεργετική επιρροή από χώρες με ισχυρή θεατρική παράδοση όπως η Ρωσία, η Πολωνία, η Ρουμανία. Αλβανοί καλλιτέχνες ταξίδευαν, σπούδαζαν, μάθαιναν. Οταν έκλεισε η Αλβανία, έκλεισε και το θέατρο. Η τέχνη απομονώθηκε, έγινε λαϊκή κομμουνιστική, όπως ήθελε ο Χότζα. Εργα των Σέξπιρ, Τσέχοφ, Στρίντμπεργκ, Ιψεν δεν παίζονταν ποτέ».
Τώρα η κοινωνία είναι ελεύθερη, λέει ο σκηνοθέτης, αλλά ακόμα δεν έχει βρει βηματισμό ισορροπίας.
«Μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις, ό,τι ονειρεύεσαι. Ομως ακόμα η σκιά του παρελθόντος επηρεάζει και τις επιθυμίες και τις πράξεις μας. Ο Εντι Ράμα, πέρα από εξαιρετικός ζωγράφος, είναι άνθρωπος με οράματα από τότε που ήταν δήμαρχος στα Τίρανα, που δεν φοβάται να πειραματιστεί. Γι' αυτό τον αγαπώ».
Θεωρεί την Ελλάδα δεύτερη πατρίδα του.
«Ο αλβανικός λαός έχει μυαλό, καρδιά αλλά είναι κάπως περίεργος. Θέλει να είναι ελεύθερος, δεν πειθαρχεί εύκολα, δεν έχει σωστή σχέση με την εργασία. Κι όμως, στο εξωτερικό τα καταφέρνει. Είναι θέμα ψυχολογίας. Η Ελλάδα είναι δεύτερη χώρα μου. Την αγαπώ και πονάω για όσα περνάει τώρα. Εζησα εκεί τέσσερα υπέροχα χρόνια με την οικογένειά μου. Δεν ένιωσα ποτέ ρατσισμό. Δεν το λέω εγωιστικά, αλλά δεν νομίζω κανείς μετανάστης να πέρασε τόσο ωραία όσο εγώ. Αγαπώ την Ελλάδα, όχι γιατί με βοήθησε οικονομικά αλλά γιατί μου έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσω σπουδαίους καλλιτέχνες, να δουλέψω σε παραγωγή του Θόδωρου Αγγελόπουλου».
………………………………………….
* Πρώην διευθυντής του Εθνικού, ίδρυσε τον πρώτο ιδιωτικό θίασο της χώρας και προσπαθεί να κάνει τέχνη ευέλικτη, δυναμική και ελεύθερη
