ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Της Μαρία Στασινοπούλου
Νίκη Αναστασέα, «Πολύ χιόνι μπροστά στο σπίτι», Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Πόλις, 2012, σ. 244
Στέφανος και Πέρσα, οι γονείς, Ηλέκτρα και Παύλος, τα παιδιά, είναι τα τέσσερα πρόσωπα μιας μικροαστικής οικογένειας στην Αθήνα, της οποίας ξαφνικά διαταράσσεται η καθημερινότητα: ο φίλος της Ηλέκτρας Στέλιος σκοτώνει έναν αστυνομικό, η Ηλέκτρα που ήταν μαζί του εκείνη την ώρα αρνείται να επιβεβαιώσει το γεγονός, θεωρείται συνεργός και βρίσκεται γι’ αυτό προφυλακισμένη. Εν αναμονή της δίκης, με εναλλασσόμενες και επαναλαμβανόμενες έντιτλες αφηγήσεις για όσα συμβαίνουν και όσα προηγήθηκαν, οι τέσσερις ήρωες, ο καθένας από τη δική του οπτική γωνία, δένουν την πλοκή στο καινούργιο μυθιστόρημα της Νίκης Αναστασέα.
«Ο άντρας που μιλούσε για τον Νότο» είναι ο τίτλος των κεφαλαίων του πατέρα. Δάσκαλος το επάγγελμα ο Στέφανος, στα 56 του αναγκάστηκε να παρατήσει τη δουλειά που αγάπησε και να κουβαλάει φιάλες υγραερίου στις πολυκατοικίες. Παράλληλα μεταφράζει Ουίλιαμ Φόκνερ, το μυθιστόρημα «Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ», και, όταν επισκέπτεται τη φυλακισμένη κόρη του, αντί άλλης κουβέντας τής διαβάζει αποσπάσματα από τη μετάφραση και ζητά τη γνώμη της. Προσπαθεί να ασκήσει τα πατρικά του καθήκοντα «με παραμύθια και παραβολές».
Το δράμα του παίζεται σε δύο ταμπλό: από τη μια στο συννεφιασμένο του μυαλό και στη διασαλευμένη του πραγματικότητα και από την άλλη στις σελίδες του μεταφράσματος. Τηρουμένων των αναλογιών, ο Στέφανος προβάλλει το προσωπικό του αδιέξοδο στην υπόθεση του «Αβεσσαλώμ»―συγχέει κομμάτια από τη δική του ζωή, τα δικά του σχέδια, τις μύχιες αλλά και τις εξομολογημένες προθέσεις και διαθέσεις του με τα πρόσωπα των ηρώων του Φόκνερ.
«Η γυναίκα που περίμενε», ο τίτλος-χαρακτηρισμός της μάνας Πέρσας. Εχει προσφάτως χωρίσει από τον Στέφανο. «Η άλλη» λέει εκείνος κάθε φορά που αναφέρεται σ’ αυτήν. Προσγειωμένη, γήινη, δίκαιη στην κριτική και ιδιαίτερα στην αυτοκριτική της, ασκεί έντονη ψυχολογική πίεση στην κόρη της ζητώντας της να μιλήσει για να ελαφρύνει τη θέση της. Στις άγριες, ανελέητες κόντρες τους βρίζει την Ηλέκτρα, την αγαπά όμως βαθύτατα και αναγνωρίζει ότι η ίδια φταίει για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται τώρα το παιδί της.
«Το κορίτσι που είχε έναν άσο», η Ηλέκτρα, είκοσι δύο χρόνων, ένα παιδί, στ’ αλήθεια. Μεγάλωσε απότομα και μπλέχτηκε ξαφνικά. Αρνείται την προδοσία και υπερασπίζεται την αγάπη. Φυλακίζεται, γιατί καλύπτει και πεισματικά δεν θέλει να «δώσει» το αγόρι που αγαπά, τον δολοφόνο Στέλιο.
«Το αγόρι που αγαπούσε ένα κορίτσι», επιγράφονται τα αφηγηματικά μέρη του Παύλου, που αγαπά την Τζίνα, έχει τσακωθεί με την αδελφή του Ηλέκτρα και γι’ αυτό επί μήνες δεν την επισκέπτεται στη φυλακή, αλλά και όταν αποφασίζει να πάει συγκρούεται και πάλι μαζί της.
Η δράση εκτυλίσσεται στην ψυχή και στο μυαλό των ηρώων και ο αναγνώστης, μέσα από τις αφηγήσεις τους, εισδύει λίγο λίγο στο υποσυνείδητό τους, φτάνοντας ώς τα άδυτα, τις πλέον σκοτεινές του γωνιές.
Αγάπες μεγάλες: Ηλέκτρας-Στέλιου, Παύλου-Τζίνας, Πέρσας-Βασίλη, ορίζονται άλλοτε με συμπεριφορές καθημερινότητας και άλλοτε με σπαρακτικές στιγμές αυτογνωσίας και εξομολόγησης. Σχέσεις που διαλύονται, βεβαιότητες που καταρρέουν, σταθερές που κλονίζονται. Τα υλικά με τα οποία πλάθεται η ζωή σε δόσεις σοφά υπολογισμένες.
Ολοκληρωμένοι χαρακτήρες από ψήγματα ζωής, σκέψης και πράξης. Στους απολύτως διακριτούς μονολόγους τους οι ήρωες συχνά μιλάνε και σκέπτονται ή κρίνουν ο ένας τον άλλον, με αναδρομές στο παρελθόν ή με αναφορές στο ζοφερό τους παρόν. Ετσι συμπληρώνεται το παζλ του χαρακτήρα καθενός.
Λόγος κοφτός, μικροπερίοδος. Εντονη εικονοποιία, συνδετικές επαναλήψεις, δραστικές παρομοιώσεις. Η Αναστασέα συνταιριάζοντας εύστοχα τα επίθετα δίπλα στα ουσιαστικά, τα νοηματοδοτεί χωρίς να τα φορτώνει.
Μια μικρή επιφύλαξη για το τέλος μόνον που το βρίσκω να έρχεται κάπως βιαστικά. Δεν θα το χαρακτήριζα «αναπάντεχο», όπως μας πληροφορεί το οπισθόφυλλο. Ο τίτλος των κεφαλαίων της Ηλέκτρας «Το κορίτσι που είχε έναν άσο» προσανατολίζει τον αναγνώστη στο ότι «αυτό το τέλος» ήταν αποφασισμένο εξαρχής. Από την άλλη όμως, εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι η Ηλέκτρα οδηγήθηκε κλιμακωτά στην απόφασή της, μέσα από τα ίδια τα γεγονότα και κυρίως μετά τις εκμυστηρεύσεις της μάνας της, το πάθημα της συγκρατούμενης Φιλιώς και την «αυτιστική» και άκρως εγωιστική συμπεριφορά του Στέλιου στις τελευταίες τους τηλεφωνικές επαφές μέσα στη φυλακή. Επομένως ο άσος που κρατούσε η Ηλέκτρα ήταν μάλλον η προσωπική της ευθύνη, το δικό της δικαίωμα στην τελική επιλογή.
Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα καλοδουλεμένο και ρέον μυθιστόρημα που διαβάζεται με μεγάλο ενδιαφέρον και δείχνει μια συγγραφέα η οποία γνωρίζει καλά το παιχνίδι της γραφής, την ανθρώπινη ψυχή και την οικονομία του λόγου.
