Του Δημήτρη Γκιώνη
Και όμως, έχουν περάσει κιόλας είκοσι χρόνια (ακριβώς αύριο) από τον θάνατό του –απών ο ίδιος, παρόν όμως το έργο του. Ωστόσο, είναι περιττό να πούμε ότι η προσωπική του απουσία δεν είναι αισθητή. Γιατί δεν είναι μόνο οι υπέροχες μουσικές του, ήταν και ο ίδιος, παρουσία και λόγος, καθώς δεν δίσταζε να εκφράσει την άποψή του επί παντός, αδιαφορώντας αν γινόταν δυσάρεστος.
Ο Μάνος Χατζιδάκις έφυγε στα 69 του –σχετικά νωρίς για τους καιρούς μας. Για όσους όμως τον γνώριζαν, πέρα από τα προβλήματα υγείας, τον κατέθλιβε η εκδημία ανθρώπων της προσφιλούς του παρέας: Κουν, Ελύτης, Γκάτσος, Μελίνα…
Θα σταθώ σε μια δοκιμασία που είχε υποστεί όταν, έχοντας ενδώσει σε επιθυμία τού τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή, με τον οποίο συνδεόταν με φιλία, ανέλαβε σειρά από θεσμικά πόστα στον καλλιτεχνικό χώρο. «Μ’ αρέσει να ελέγχω καταστάσεις και πράξεις τις οποίες δεν εννοούν και δεν τολμούν να ελέγξουν άλλοι», είχε πει σε συνέντευξή μας (στοιχεία από κείμενο αφιερωμένο στον Μάνο Χατζιδάκι, από το βιβλίο μου «Ενας κι ένας… 46+1 άνθρωποι της τέχνης από κοντά», εκδ. «Αγκυρα», που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Το αντιλαμβάνομαι, «γκρίζα» και αντίθετη από τις αρχές μου προβολή, αλλά αναρωτιέμαι τι άλλο –διαφορετικό- θα μπορούσα να έχω για τα εικοσάχρονά του).
Υπό… κατηγορία
Αρχές Σεπτεμβρίου του 1982 ο Μάνος Χατζιδάκις επρόκειτο να διευθύνει συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών (ΚΟΑ), της οποίας ήταν διευθυντής. Να όμως που είχε να κάνει μ’ έναν πανίσχυρο συνδικαλισμό, που αποτελούσε τροχοπέδη στους σχεδιασμούς του. Ηταν ο Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος (ΠΜΣ) και ο πρόεδρός του Ευάγγελος Κατσάμπας, που δεν του αναγνώριζαν μαεστρικές ικανότητες, επειδή δεν είχε σχετικό δίπλωμα!
«Ελάτε να δείτε με ποιους έχω να κάνω», μου είπε. Και πήγα σε επί τούτου συνέλευση και παρακολούθησα τα όσα έτρεχαν, μέχρι που πήραν χαμπάρι την παρουσία μου και αξίωσαν να φύγω –πράγμα που έγινε. Είχα όμως προλάβει να πάρω μια πλήρη εικόνα.
Στο βήμα, πρώτος ομιλητής ο πρόεδρος του ΠΜΣ, εκπροσωπώντας τους έκτακτους μουσικούς. Από κάτω οι μουσικοί και πίσω, στο βάθος της αίθουσας, ο… κατηγορούμενος συνθέτης:
«Ο κ. Χατζιδάκις δεν ανήκει σ’ αυτόν τον χώρο. Εχει εξυβρίσει τον ελληνικό λαό, τα πολιτικά κόμματα, τα πάντα. Μας έχει πει ηλίθιους, ανάπηρους, φρακοφορεμένους φελλούς. Πρέπει να διαφυλάξουμε την αξιοπρέπειά μας. Το κράτος δεν μας προστατεύει. Είμαστε υποχρεωμένοι να προστατευτούμε οι ίδιοι…»
Μιλάει, και την ίδια στιγμή τα όσα λέει ενισχύονται από πέντε – έξι άτομα που τον συνοδεύουν:
«Φελλός είναι ο ίδιος!»
«Είναι ερασιτέχνης και υβριστής!»
Κατσάμπας: «Αμα δεχθείτε να σας διευθύνει, είστε άξιοι της τύχης σας… Η ορχήστρα υπάρχει και θα υπάρχει από εμάς. Αν περάσει αυτός ο άνθρωπος θα μας φέρει και άλλους –θα μας φέρει τον Ζαμπέτα!»
Υπάρχουν ωστόσο μερικοί που δεν συμμερίζονται αυτή την εχθρική στάση και προσπαθούν –μάταια– να παρέμβουν:
«Αρκετά μας είπε ο κ. Κατσάμπας –μιλάει μισή ώρα!»
«Θα μιλάει και πέντε ώρες άμα θέλει!»
«Δεν έχει δουλειά εδώ ο κ. Κατσάμπας!»
«Πάψε εσύ, τσιράκι του Χατζιδάκι!»
Περί… φελλών
Κατσάμπας: «Σήμερα παίζεται η αξιοπρέπεια, η ψυχή και η αξιοπρέπεια της ΚΟΑ. Εχετε υποχρέωση να πάρετε θέση. Αν παίξετε, θα δικαιώσετε τον τίτλο του φελλού, του ηλίθιου, του ανάπηρου!»
Φωνή: «Εμένα δεν με πειράζει που με είπε φελλό, γιατί δεν πιστεύω ότι είμαι φελλός!»
Αλλος: «Θα είσαι άμα παίξεις!»
Ο προηγούμενος: «Ούτε είναι η πρώτη φορά που μας διευθύνει ερασιτέχνης».
«Κάτσε κάτω, δεν ξέρεις τι λες!»
«Εχει δίκιο!»
Οι φωνές πληθύνονται, δημιουργείται πανδαιμόνιο, παρά λίγο ξυλοδαρμοί. Ο Χατζιδάκις αποχωρεί. Και κάπου εκεί παίρνουν χαμπάρι την παρουσία του δημοσιογράφου, και ακολουθεί η… έξοδος που προανέφερα.
Κάποια στιγμή… επετράπη στον Χατζιδάκι να επανέλθει. Ο,τι είπε μου το επανέλαβε λίγο αργότερα στο γραφείο του:
«Τους είπα ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν θέλω να γίνει η συναυλία. Και ακόμα, αν θέλει η πλειοψηφία των μουσικών της ΚΟΑ, είμαι διατεθειμένος να αποχωρήσω από τη διεύθυνσή της».
Ωστόσο δεν χρειάστηκε. Επειτα από λίγο καιρό, απηυδισμένος, παραιτήθηκε από τις… εξουσίες, για ν’ αφοσιωθεί στο προσωπικό του έργο και στη δημιουργία της Ορχήστρας των Χρωμάτων, με μουσικούς που του αναγνώριζαν την ικανότητα να τους διευθύνει…
…………………………………………………………………………………………………………………………………..
Στο πλαίσιο
Σαρωτικός κυβερνητικός ανασχηματισμός, κατά τη δημοσιογραφική έκφραση, ο οποίος σάρωσε και τον υπουργό Πολιτισμού. Κι ας δούμε τι περισσότερο θα προσφέρουν ο υπουργός και η υφυπουργός που τον διαδέχτηκαν (πέρα από τη νοστιμιά της δεύτερης) και, συνακόλουθα, τι εύσημα θα προστεθούν στο βιογραφικό τους. (Ο μόνος, ως γνωστόν, που επωφελήθηκε από το εν λόγω υπουργείο –και, στην ουσία, την αντιπαλότητα των οικογενειών Καραμανλή και Μητσοτάκη– είναι ο νυν πρωθυπουργός, για τον οποίο το ΥΠ.ΠΟ. υπήρξε ο προθάλαμος για την προεδρία του κόμματος και, στη συνέχεια, την πρωθυπουργία.)
Μια και ο λόγος περί πολιτικής και πολιτισμού: Δήμαρχος Σκιάθου και πάλι, έπειτα από μακρύ διάλειμμα, ο –γιατρός το επάγγελμα– Δημήτρης Πρεβεζάνος. Δεν ξέρω και δεν εξετάζω αν και από ποια παράταξη υποστηρίχτηκε. Μου αρκεί ότι επί δημαρχίας του έβαλε τη μορφή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη έμβλημα στη σημαία του νησιού, ενώ μια μικρογραφία της προτομής του προσφερόταν (και υποθέτω προσφέρεται ακόμη), τιμής ένεκεν, σε πρόσωπα με επιδόσεις στον πολιτιστικό χώρο.
«Το επικοινωνιακό φαινόμενο Κική Δημουλά», ο εντυπωσιακός (και τολμηρός) τίτλος του άρθρου που υπογράφει ο καθηγητής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Ευριπίδης Γαραντούδης στο νέο τεύχος του περιοδικού The Athens Review of Books (αυτοί οι ξενόγλωσσοι τίτλοι! -που πάντως αναγράφεται και στα ελληνικά: Αθηναϊκή Επιθεώρηση του Βιβλίου), που εκτιμώ ότι αξίζει να διαβαστεί από θαυμαστές και μη της ποιήτριας. Στο ίδιο τεύχος ενδιαφέροντα κείμενα για τον Αναγνωστάκη, τον Καβάφη, τον Ασημάκη Πανσέληνο κ.ά.
ΚΑΙ… Εφορία–πιράνχας: Οσο λιγότερα δηλώνεις, τόσο περισσότερα ζητάει.
