→Στην ελληνική κοινωνία, στην οποία η κρίση του κρατικού και του τραπεζικού χρέους μετατρέπεται σε οικονομική και κοινωνική κρίση, ο Χάμπερμας αποτελεί με το φιλοσοφικό έργο του και την πολιτική πράξη του τον οδηγό για να γίνει η ελληνική κοινωνία ισότιμη συλλογική οντότητα στην ευρύτερη ευρωπαϊκή κοινότητα
Του Θεόδωρου Γεωργίου *
Σήμερα ο Γιούργκεν Χάμπερμας συμπληρώνει το ογδοηκοστό πέμπτο (85) έτος της βιολογικής ηλικίας του. Σήμερα, την ίδια μέρα εκδίδεται και κυκλοφορεί στην αγορά η βιογραφία του, την οποία έγραψε ο παλιός μαθητής του και καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Oldenburg Stefan Müller – Doohm (τα πλήρη στοιχεία του βιβλίου είναι: Stefan Müller – Doohm: Jürgen Habermas. Eine Biographie. Suhrkamp – Verlag). Η σημερινή μέρα αποκτά, εκ των πραγμάτων, ιδιαίτερη σημασία και νοηματοδοτείται σε παγκόσμια κλίμακα, επειδή ο τιμώμενος δεν εκφράζει μόνο τη γερμανική επιστημονική και φιλοσοφική κοινότητα, αλλά σηματοδοτεί με τη φιλοσοφική εργασία του και το επιστημονικό έργο του τις πραγματολογικές προοπτικές της σύγχρονης παγκόσμιας κοινωνίας.
Τον Ιούνιο του 2009, όταν ο Γιούργκεν Χάμπερμας γινόταν 80 ετών η πολιτική επιθεώρηση και το διεθνούς κύρους περιοδικό «Spiegel» κυκλοφόρησε στο εξώφυλλο με φωτογραφία του Χάμπερμας και με τον τίτλο: «Παγκόσμια δύναμη» (Weltmacht). Τότε όλοι, ακόμη και οι φίλοι και οι στενοί συνεργάτες του, αναρωτηθήκαμε τι ακριβώς συμβαίνει. Γιατί η πολιτική επιθεώρηση «Spiegel» απονέμει στον Χάμπερμας τον τίτλο εκείνον που απονέμεται μόνο σε πολιτικούς παγκόσμιας εμβέλειας ή έστω σε επιστήμονες οι οποίοι με τις έρευνές τους προάγουν την πρόοδο και συμβάλλουν όσο κανείς άλλος στην αυτοσυνείδηση της παγκόσμιας ανθρώπινης κοινωνίας;
Οι όποιοι προβληματισμοί γεννήθηκαν τότε, σήμερα στα ογδοηκοστά πέμπτα γενέθλια του Χάμπερμας είτε έχουν διασκεδαστεί είτε έχουν υποστεί άλλους αναστοχασμούς, οι οποίοι έχουν να κάνουν με τον ρόλο τού φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι σε μια κοινωνία που τελεί υπό διαρκή εκκοσμίκευση και υπό καθεστώς συνεχούς και αδιάλειπτου εξορθολογισμού. Οταν ακόμη ήταν έφηβος ο Χάμπερμας η πατρίδα του, η Γερμανία (ορθότερα το νέο δημοκρατικό κράτος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας), έπρεπε να βρει τον δρόμο της, μετά τη λαίλαπα του φασισμού, στη νέα πορεία της διεθνούς κοινότητας, όπου τα πράγματα του κόσμου είχαν τεθεί υπό το καθεστώς του επιστημολογικού και πολιτικού επαναπροσδιορισμού.
Ο Χάμπερμας βαδίζει τον δρόμο του προς τη «Σχολή της Φρανκφούρτης» και η γνωριμία και η επαφή του με τον Theodor W. Adorno καθορίζει τη φιλοσοφική πορεία του. Η δημοσίευση του βιβλίου του το 1961 με τον τίτλο «Δομική αλλαγή της δημοσιότητας» δεν αποτελεί μόνο μια επιστημονική έκθεση σε ένα συγκεκριμένο θεματικό αντικείμενο, αλλά «κατασκευάζει» τη νέα πραγματολογική συνθήκη, εντός της οποίας συνδέονται δύο πράγματα μέσω των οποίων η ίδια η Γερμανία ως συλλογική οντότητα ανασυγκροτείται: είναι η επιστημονική φιλοσοφική γνώση και η δημόσια πολιτική σφαίρα.
Υστερα από χρόνια (το 1968) δημοσιεύεται το βιβλίο του Χάμπερμας με τον τίτλο «Γνώση και ενδιαφέρον», με το οποίο επιχειρείται η μετακριτική στην κλασική κριτική θεωρία των Max Horkheiner και Theodor W. Adorno και ταυτόχρονα τίθενται τα επιστημολογικά θεμέλια για να αναστοχασθεί η ίδια η γερμανική κοινωνία, είτε στο άμεσο επίπεδο της κοινωνικής συλλογικότητας είτε στο έμμεσο επίπεδο της πολιτικής οντότητας, τον ρόλο της στην αναδυόμενη παγκόσμια κοινωνία. Φτάνουμε τελικά στο βιβλίο του-σταθμό (είναι το opus magnum) το έτος 1981 με τον τίτλο: «Θεωρία του επικοινωνιακώς πράττειν». Σ’ αυτό το έργο του ο Χάμπερμας αναπτύσσει με θεωρητική οξυδέρκεια και εκθέτει με κρυστάλλινη γλώσσα τη φιλοσοφία του επικοινωνιακού λόγου. Δεν πρόκειται για ένα νέο ακαδημαϊκό θεματικό αντικείμενο. Αντιθέτως έχουμε να κάνουμε με τη φιλοσοφική επεξεργασία ενός μείζονος και καθοριστικού συμβάντος στην κοινωνική και συμβιωτική ζωή της Γερμανίας.
Η γερμανική επιλογή
Το δημοσίευμα του περιοδικού «Spiegel», το οποίο χαρακτήρισε τον Χάμπερμας «παγκόσμια δύναμη»
Η νέα μεταπολεμική Γερμανία είχε να διαλέξει ανάμεσα σε δύο δρόμους: είτε τον παλιό δρόμο της γερμανικής ιδιαιτερότητας είτε τον νέο δημοκρατικό δρόμο της ένταξής της στην παγκόσμια κοινωνία. Ο Χάμπερμας υποστηρίζει με θεωρητικό και λογικό πάθος ότι δεν μπορεί η Γερμανία ως νεωτερική κοινωνική και πολιτική συλλογικότητα να υπάρξει εάν δεν εγκαταλείψει τη μέθοδο της ισχύος και της ηγεμονίας και δεν ενταχθεί στις διαβουλευτικές διαδικασίες των νέων πολιτικών συνθηκών.
Ακολουθεί τελικά το έτος 1992 το βιβλίο του με τον τίτλο «Το πραγματικό και το ισχύον», το οποίο αποτελεί την επιτομή της σύγχρονης πολιτικής φιλοσοφίας και ολοκληρώνεται η επιστημολογική καταγραφή τού φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι του Χάμπερμας. Οσα έργα του (βιβλία ή επιμέρους κείμενά του) ακολούθησαν μέχρι σήμερα συνοψίζουν και εφαρμόζουν σε πολιτικό και πρακτικό επίπεδο τις ιδέες και τη φιλοσοφία του.
Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να πούμε ότι ο ίδιος επισκέφθηκε την Αθήνα σε θεσμικό–επιστημολογικό επίπεδο δύο φορές: η πρώτη ήταν τον Οκτώβριο του 1993, όταν ο συγγραφέας αυτού του κειμένου είχε την πρωτοβουλία με την επιστημολογική φροντίδα και μέριμνα του ακαδημαϊκού Μιχάλη Σταθόπουλου να ανακηρυχθεί ο Γερμανός διανοούμενος επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Και η δεύτερη ήταν τον Αύγουστο του 2013 (είκοσι χρόνια μετά), οπότε συμμετείχε στο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας και με την ευκαιρία αυτή έδωσε στην «Εφημερίδα των Συντακτών» μια συνέντευξη στην οποία μιλάει για όλα τα ζητήματα της εποχής μας. (Η συνέντευξη δημοσιεύεται στο βιβλίο του Τάσου Τσακίρογλου «Πρόσωπα της απομάγευσης», εκδόσεις ΟΚΤΩ.)
Επειδή οι γραμμές αυτές γράφονται με την ευκαιρία των γενεθλίων του Χάμπερμας, ίσως κανένας μας, ούτε ο γράφων ούτε οι αναγνώστες, δεν περιμένει εμπεριστατωμένες αναλύσεις ή έστω στοιχειωδώς να σκιαγραφηθεί κάποιο ιστορικό–φιλοσοφικό πορτρέτο του φιλοσόφου. Εκείνο που έχουμε όλοι μας ανάγκη σε πολιτικό επίπεδο είναι το εξής: ο Χάμπερμας αποτελεί ως φιλοσοφικό έργο και ως πολιτική πράξη τη μεγαλύτερη πνευματική περιουσία που διαθέτει η ίδια η ανθρωπότητα.
Στην ελληνική κοινωνία, στην οποία η κρίση του κρατικού και του τραπεζικού χρέους μετατρέπεται σε οικονομική και κοινωνική κρίση, ο Χάμπερμας αποτελεί με το φιλοσοφικό έργο του και την πολιτική πράξη του τον οδοδείκτη για να γίνει η ελληνική κοινωνία ισότιμη συλλογική οντότητα στην ευρύτερη ευρωπαϊκή κοινότητα. Στο βιβλίο του με τον τίτλο «Ο φιλοσοφικός λόγος της νεωτερικότητας» (το οποίο κυκλοφορεί και στην ελληνική γλώσσα), παροτρύνει τη σύγχρονη επιστημονική κοινότητα να επεξεργαστεί την επιστημολογική σχέση της με τη φιλοσοφική σκέψη της αρχαιότητας. Εμείς θα προσθέσουμε τώρα ότι οποιαδήποτε συμβουλή του Χάμπερμας δεν οδηγεί πουθενά σε σχέση με την αρχαία παράδοση ή με την τωρινή συνθήκη, εάν οι ίδιοι οι Ελληνες πολίτες είτε στο επίπεδο της σκέψης και του στοχασμού είτε στο επίπεδο της πολιτικής δεν αντιλαμβάνονται το κύρος της Ιστορίας και την τιμή της κοινωνίας.
…………………………………………………………………………………………………………………………….
*Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
