Του Γρηγόρη Ιωαννίδη

«Η οδύνη των ανέργων και το δικαίωμα στην τεμπελιά» του Θοδωρή Γκόνη

Θα μου επιτρέψετε λοιπόν σήμερα να σταθώ με δυο κουβέντες σε ορισμένες προτάσεις που με προβλημάτισαν θετικά ή αρνητικά, η καθεμιά με τον δικό της τρόπο.

Και πρώτα σε αυτή την περίεργη παράσταση του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας και του Θοδωρή Γκόνη με τίτλο: «Η οδύνη των ανέργων και το δικαίωμα στην τεμπελιά». Είναι μια περίεργη πρόταση κατ’ αρχάς από δομικής άποψης: ένα μέρος της ανήκει σε αυτό που λέμε θέατρο-ντοκουμέντο, μαρτυρίες σημερινών ανέργων, που συνέλεξε και εξέθεσε ο Νίκος Παναγιωτόπουλος. Και ένα άλλο μέρος ανήκει πάλι στο θέατρο της δραματοποιημένης διάλεξης, το οποίο μεταφέρει τις απόψεις του αναρχικού στοχαστή του προπερασμένου αιώνα Πολ Λαφάργκ για τη μισθωτή εργασία και τις όψεις της αυτοϋποδούλωσης σε ένα σύστημα εκμετάλλευσης.

Το σύνολο είναι βέβαια πολιτικό με τα όλα του: θέτει ένα πολιτικό ζήτημα, εκθέτει ένα πολιτικό επιχείρημα, προτείνει μια πολιτική λύση. Κι αν η λύση αυτή ακούγεται ουτοπική σε πολλούς, δεν απέχει πολύ από την κοινή λογική: αντί για αλλοτριωτική εργασία για λίγους, λέει ο Λαφάργκ, θα έπρεπε να υπάρχει εργασία λιγότερη και για όλους. Αντί να αντιμετωπίζαμε την εργασία σαν μέρος της κοινωνικής ταυτότητας, θα έπρεπε να την αντιμετωπίζαμε σαν εργαλείο συλλογικής αναζήτησης για την ευτυχία.

Αναρωτιέμαι ωστόσο πόσοι μπόρεσαν να ακούσουν τον Λαφάργκ (και πόσοι άραγε να τον πήραν στα σοβαρά), όταν είχαν να αντιμετωπίσουν τις μαρτυρίες των συνανθρώπων μας. Οι ιστορίες τους δεν ήταν ούτε ιδιαίτερες ούτε δυστυχώς εξαιρετικές. Ηταν δυστυχώς εξαιρετικά γνωστές και γνώριμες. Ενας αναγνωρίσιμος σημερινός «κοινός λόγος» ανέργων φίλων μας, που πέφτει μέσα μας βαρύς και απελέκητος.

Αν υπήρχε κάποιο πρόβλημα στην παράσταση του Γκόνη, είχε να κάνει με την ισορροπία ανάμεσα σε ένα εξαιρετικά πρακτικό και ένα θεωρητικό μέρος. Στο τέλος τέλος, ποιος έχει διάθεση να σχολιάσει μια κατάσταση, όταν γεννιέται η επιθυμία να την ανατρέψει; Δείτε, λόγου χάρη, την καταγγελία που κάνει ο ηθοποιός του θιάσου για τις συνθήκες του επαγγέλματός του. Πώς αντιδρούμε σε αυτήν; Γράφουμε κριτικά σημειώματα για την ερμηνεία του…

Η ομάδα Σημείο Μηδέν του Σάββα Στρούμπου ύστερα από πενταετές ταξίδι επιστρέφει στη ίδια αποικία του Κάφκα προς χάρη αυτή τη φορά της Πειραιώς. Το σημαντικότερο από όλα βρίσκεται κατά τη γνώμη μου ακριβώς εκεί: ότι επιστρέφει. Είναι σπάνια στο θέατρό μας η εμμονή σε ένα κείμενο που λειτουργεί όπως ο τροχός ακονίσματος. Εκεί η ομάδα λειαίνει τα εργαλεία της.

Μην παρεξηγούμε επομένως τα πράγματα. Μπορεί ο ίδιος ο σκηνοθέτης να προσεγγίζει στις συνεντεύξεις του το κείμενο του Κάφκα οντολογικά και πολιτικά, το βασικό του κίνητρο εν τούτοις δεν είναι ερμηνευτικό, ούτε καν πολιτικό. Είναι πρώτα από όλα σκηνικό. Τον ενδιαφέρει το θέατρο με αφορμή τον Κάφκα, η σκηνή που προσαρμόζεται στο σύμπαν του λογοτέχνη.

Εργάζεται γι’ αυτό πάνω σε μια δεδομένη τεχνική, εξέλιξη του σωματικού θεάτρου, με νέους αυτή τη φορά συντελεστές. Ισως ο Στρούμπος είναι ο πιο τερζοπουλικός αυτή τη στιγμή σκηνοθέτης στη χώρα μας, ίσως μάλιστα να είναι πιο τερζοπουλικός και από τον σημερινό Τερζόπουλο. Πάντως έχει αρχίσει να σπάει το τσόφλι και να δημιουργεί μια δική του βαθιά και οργωμένη διαχείριση της σκηνής. Τον ενδιαφέρει ένα θέατρο που να ρουφάει τον θεατή σαν το πηγάδι σε σκοτεινή τρύπα. Θέατρο ενός βαθύτερου τρόμου και αδιαμεσολάβητης συμμετοχής.

Αυτό είναι η προσωπική μου οπτική και ασφαλώς μπορεί να θεωρηθεί υποκειμενική. Αυτό που σίγουρα είναι αντικειμενικό είναι ότι για τον Στρούμπο γίνεται πλέον αναγκαία περισσότερο από κάθε τι η σταθερότητα. Μια σταθερή ομάδα, ένας τρόπος συνεχούς άσκησης, μια διαρκής τριβή. Αυτό θα τον κάνει να εξελιχθεί προς νέες προοπτικές. Αλλιώς όλα θα γίνονται σπασμωδικά, με περιστασιακούς συνεργάτες, που θα υποδύονται αντί να συμμετέχουν και θα καμώνονται αντί να δημιουργούν. Το τονίζω: Η παράσταση δεν είναι καθόλου κακή από μόνη της. Σε σχέση όμως με αυτό που ακόμα και η ίδια επιδιώκει, σε σχέση με τα πρότυπά της και με το μέλλον της έχει δρόμο να διανύσει.

«Ικέτιδες» του Χρήστου Στέργιογλου
φωτ.ΕΥΗ ΦΥΛΑΚΤΟΥ

Ερχομαι έτσι στο πιο στενάχωρο μέρος της σημερινής στήλης. Στις «Ικέτιδες» του Αισχύλου από τον Χρήστο Στέργιογλου. Η στεναχώρια μου δεν ξεκινάει από την αποτυχία της σκηνοθετικής του πρότασης, που ούτως ή άλλως έλαμψε διά της απουσίας της. Ούτε από την υπόδειξη προς τον άριστο ηθοποιό να παραμείνει στις επάλξεις της υποκριτικής αν θεωρεί ότι η εργασία του ξεπέρασε την εισαγωγή μαθητών στον αρχαίο τραγικό. Η στεναχώρια μου ξεκινάει από το πως πρέπει να κρίνω πολύ νέα παιδιά, τόσο νέα ώστε να κάνουν αμήχανη την όποια κρίση και άνιση την όποια σύγκριση.

Πρόκειται πραγματικά για λάθος. Που επέτρεψε σε μια πρόταση να βγει από το κουκούλι της Δραματικής Σχολής και να ανοιχτεί στα πέλαγα του αρχαίου στίβου και στην καταιγίδα της κρίσης ειδικών. Που θέλησε να ανεβάσει με απόφοιτους ένα κείμενο που θα έκανε και τον πλέον ώριμο ηθοποιό να ανατριχιάσει, σε μια μετάφραση που θέλει χρόνια γλωσσικής και σκηνικής παιδείας για να γίνει δεκτική, με οδηγό έναν σκηνοθέτη άπειρο στη σκηνοθεσία όσο και οι ερμηνεύτριες στην τραγωδία, μπροστά σε ένα κοινό που δεν χρωστά σε κανέναν την κατανόηση ή την υπομονή του. Το λάθος βαραίνει το Φεστιβάλ. Αυτή η παράσταση δεν έπρεπε να βρίσκεται στο πρόγραμμά του. Οχι λόγω τους τελικού αποτελέσματος. Λόγω των αρχικών προδιαγραφών της.

Ακόμη ένα σχόλιο για το ξένο ρεπερτόριο του Φεστιβάλ. Εχει να κάνει με τον Πειραματικό Θίασο Λιγιουάν και την παράσταση «Η χήρα και ο γραμματιζούμενος». Διόλου ασήμαντη η πρόταση, άξια κάθε επαίνου. Είχαμε και εδώ την τέλεια σκηνοθεσία της κινεζικής όπερας σε ένα θέατρο ακραίου φορμαλισμού. Δημιουργεί, φαντάζομαι, συγκίνηση η μεγαλοπρέπεια της τεχνικής, από την άποψη όμως της δραματουργίας αυτό το θέατρο φαντάζει αφελές και στατικό. Το χειρότερο είναι που στο πλαίσιο του Φεστιβάλ μοιάζει να έχει παρεμβληθεί για «διπλωματικούς λόγους».

Ούτε και ο ίδιος ο Μπρεχτ μπορεί να σώσει την επιλογή με τη γνωστή του ρήση –την οποία διαβάζουμε στο πρόγραμμα– για την αξία του ανατολίτικου θεάτρου. Είναι πια και αυτή το ίδιο παλιά… Για εκείνους τέλος πάντως που τους αρέσει να βλέπουν την πηγή πολλών και ευρωπαϊκών εμπνεύσεων, η παράσταση υπήρξε χρήσιμη. Οι υπόλοιποι κάλυψαν την καλλιεργημένη ανία τους πίσω από το κομψό χειροκρότημα του τέλους.

……………………………………….

Αντιστάρ παράσταση μιας διαχρονικής σταρ

Ιζαμπέλα Ροσελίνι, «Green Porno

Εχουμε την Ιζαμπέλα Ροσελίνι και το «Green Porno», αν και ο υπότιτλος εδώ σημαίνει τα πάντα: «Live on Stage». Να με συγχωρούν οι θαυμαστές της σταρ (είμαι και εγώ ένας από αυτούς), αλλά πρόκειται για amuse bouche, με πικάντικες νότες από το σεξ στο φυσικό βασίλειο και επίγευση από την παλιμπαιδίστικη διάθεση μιας αστής να αποσκιρτήσει από την κληρονομιά του ονόματός της. Το «Green Porno» είναι πριν από όλα η τσαχπίνικη διάθεση της Ροσελίνι να κινηθεί ενάντια στην εικόνα της. Είναι μια περφόρμανς-διάλεξη για την επιθυμία της να μιλήσει η ίδια για την ίδια, για την αγάπη της για τα ζώα, για τη διάθεσή της να δει τον εαυτό της διαφορετικά. Και παραδόξως το «Green Porno» είναι τελικά η αντιστάρ παράσταση μιας διαχρονικής σταρ.

Θέλετε απόδειξη; Φανταστείτε τι νόημα θα είχε το όλον χωρίς μια Ροσελίνι στο μέσον. Θα ενδιαφερόταν αληθινά κανείς για το αν τα ζώα αναπαράγονται ελεύθερα στη φύση; Γι’ αυτά υπάρχουν τα ντοκιμαντέρ, αν και δεν ξέρω πολλούς που θα πλήρωναν τόσα για να παρακολουθήσουν το ζευγάρωμα των χταποδιών. Είπαμε όμως: όλα είναι διαφορετικά όταν λέγονται από την Ιζαμπέλα.