Κείμενα – φωτογραφίες: Γιάννης Σεφεριάδης*

«Ποιος θέλει να μιλήσει;» ρωτά η κοπέλα των Ηνωμένων Εθνών που συνοδεύει την αποστολή των Ευρωπαίων δημοσιογράφων σε ένα από τα σχολεία στον καταυλισμό Ζαατάρι, στα σύνορα Ιορδανίας – Συρίας για τους πρόσφυγες του πολέμου στη Συρία, που οι ιστορικοί του παρόντος μας πρόσθεσαν ομαλά τον όρο «εμφύλιο».

Μάτια σχιστά, βλέμμα σταθερό, αποσβολωμένο. Ο Σαλλάχ, 10 ετών. Σηκώνει το χέρι του. Και λέει την ιστορία του. Χωρίς διακοπές. Με όλα τα βλέμματα των συμμαθητών του να τον κοιτούν. Τελειώνει και κάθεται. Σκύβει το κεφάλι και αρχίζει να τρέμει. Κάτω από το καπέλο προσπαθεί μάταια να κρύψει τον πανικό του. Ενα χέρι τον τραβά έξω, μακριά από τους επισκέπτες, για να τον καθησυχάσει.

Εκείνο το βράδυ «έσπασα» κι εγώ. Οχι με το ράγισμα. Αλλά με την προσπάθειά του να πει αυτά που ζητάμε όλοι εμείς… οι δημοσιογράφοι. Εξ ου και η υποχρέωση της αφήγησης σε πρώτο πρόσωπο. Και να βυθιστώ κι εγώ, χωρίς κανένα χέρι να βρεθεί να με τραβήξει, στρέφοντας πια σε μένα εκείνο το «περιφρόνησις απόλυτη αρμόζει σ’ όλους αυτούς τους θορύβους, τις έρευνες, τα σχόλια επί σχολίων που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες…»

Στους δρόμους της Αθήνας, εβδομάδες μετά, γυρεύοντας ιστορίες αστέγων, βρήκα «εκείνους» που οι ίδιοι οι ιστορικοί τους βάπτισαν «θύματα της κρίσης». Με στόχο «λεκτικούς χειμάρρους που ’ναι γραμμένοι κυρίως για τους κριτικούς κι ας παριστάνουν τους ινστρούχτορες που ενδιαφέρονται για το καλό του κόσμου». Και ο Σαλάχ «στάθηκε» μπροστά μου. Σαν δικαστής που ζητά εξηγήσεις. Και έφυγα. Χωρίς απολογία. Με το σύνθημα εκείνο των Σύρων -παγκόσμιο πια- να με στοιχειώνει: «Αφήστε μας να πεθάνουμε, αλλά μη λέτε ψέματα».

Με αυτό τον μικρό «θόρυβο» κι εγώ ως αργόσχολος γραφιάς θα ήθελα από εδώ να πω ένα ευχαριστώ. Σε αυτόν και τίποτε άλλο. Για να συνεχίσω τον δρόμο μου ανάμεσα στα δημόσια και τα ιδιωτικά. «Σε ένα πιο στερεό έδαφος, για να πατήσει το πόδι μου – παραλίγο να πω η ψυχή μου».

Και πριν θυμηθώ να φοβηθώ, να ζητήσω από έναν από τους «ποιητάς» να μου επιτρέψει την παράφραση: «Ούτε τις δικές μου ιστορίες αγαπώ. Μ’ αρέσουν μόνο εκείνες που μου αντιστάθηκαν: αυτές που δεν κατάφερα ποτέ να γράψω. Γι’ αυτό και τις ιστορίες που ζούνε έξω αγαπώ: εκείνες που ποτέ δε νοιάστηκαν αν μου αρέσουν. Αυτές που περπατούν αδιάφορα, έξω στο δρόμο, με τα χέρια στις τσέπες και μ’ έχουνε, έτσι κι αλλιώς, χεσμένο».

Επιβίωση

Σε όλη τη Συρία, οι ζωές περισσότερων από 9,3 εκατομμυρίων ανθρώπων επηρεάζονται κατά το τέταρτο έτος της σύγκρουσης. «Με το ένα τρίτο των εγκαταστάσεων επεξεργασίας νερού της χώρας να μη λειτουργούν πλέον, με το 60% των κέντρων υγείας κατεστραμμένων και με περίπου 3,5 εκατομμύρια ανθρώπους να ζουν σε περιοχές που βρίσκονται υπό πολιορκία ή να μην μπορεί να προσεγγισθούν από την ανθρωπιστική βοήθεια, οι αθώοι πολίτες της Συρίας φαίνεται να επιβιώνουν χάρη και μόνο στο κουράγιο τους», όπως λένε στην πρόσφατη κοινή δήλωσή τους οι ηγέτες των ανθρωπιστικών οργανώσεων του ΟΗΕ.

«Η φυσική κατάσταση των ανθρώπων είναι άσχημη. Είναι αδύναμοι και φαίνεται ότι έχουν να τραφούν καλά, καιρό. Σε αρκετές περιπτώσεις τα παιδιά έρχονται με τις πιτζάμες τους», λέει η Αόφι Μακντόνελ από τα Ηνωμένα Εθνη. «Ολοένα και περισσότεροι πρόσφυγες που καταφθάνουν μας αναφέρουν ότι δεν υπάρχει φαγητό, νερό και ηλεκτρικό ρεύμα μέσα στη Συρία». Στα τρία σχολεία που υπάρχουν στον καταυλισμό φοιτά μόλις το 25% των παιδιών του καταυλισμού. Τα υπόλοιπα δεν πηγαίνουν στα μαθήματα είτε λόγω απόστασης είτε επειδή εξωθούνται σε παιδική εργασία ή εξαναγκάζονται σε γάμους. «Εχουν χάσει ήδη δύο χρονιές. Δεν έχει νόημα να πάνε σχολείο», λέει ο Χαΐντ, πατέρας τεσσάρων παιδιών.

«Τέσσερα στα δέκα παιδιά ρωτούν για τον εμφύλιο και τον Ασαντ. Δίνω γενικές απαντήσεις. Οχι λεπτομέρειες. Πολλά έχουν χάσει γονείς, αδέρφια. Είναι τα ευάλωτα θύματα μέσα στον καταυλισμό», λέει ο δάσκαλος Αουάντ. «Πάνω από τα μισά παιδιά έχουν δυσκολίες συγκέντρωσης, πολλά απομονώνονται, γίνονται βίαια. Ολα ρωτούν γιατί ενώ ο κόσμος συμπαραστάθηκε στη Λιβύη και στην Αίγυπτο, δεν έκανε τίποτε για τη Συρία».

«Πού τελειώνει;» ρωτά ένα μέλος της ευρωπαϊκής αποστολής δημοσιογράφων μπροστά στη θέα της αχανούς ερήμου από τέντες και τροχοβίλες που έχουν στηθεί εδώ και 19μήνες στον καταυλισμό Ζαατάρι στην Ιορδανία, 10 χλμ. από τα σύνορα της Συρίας. «Μάλλον στη Γενεύη», απαντά μια γυναίκα, μέλος της ανθρωπιστικής αποστολής των Ηνωμένων Εθνών.

Κοντά στην κεντρική αγορά «Σανζ Ελιζέ», καταστήματα με κινητά τηλέφωνα, κουτάβια, κλουβιά για πουλιά, δίνουν μια αίσθηση συνέχισης της ζωής. Τρία παιδιά σπρώχνουν το τροχόσπιτο μαζί με τα μεγάλα τους αδέρφια. Προχθές ήρθαν συγγενείς και θέλουν να είναι όλοι κοντά. 2.500 μαγαζιά, 3 σχολεία και νοσοκομεία. Το 75% των «κατοικιών» (σκηνών και τροχόσπιτων), έχει ηλεκτρικό ρεύμα, το 71% τουαλέτες και το 50% έχει δορυφορικές κεραίες. «Πρέπει να φανταστείτε πώς είναι να κάθονται τα παιδιά όλη μέρα σπίτι και να παρακολουθούν βίντεο με τους γονείς τους τις φρικαλεότητες του πολέμου», λέει η Κέιτ Ουάσινγκτον, ειδική σύμβουλος σε θέματα προσφύγων.

«Πάνω από τους μισούς κατοίκους εδώ είναι παιδιά κάτω των 18ετών. Δύο πράγματα ονειρεύονται. Είτε να γίνουν χτίστες ή να κρατήσουν όπλο. Οταν κοιτάς τα παιδιά, δεν βλέπεις παιδιά», λέει ο Κίλιαν Κλάινσμιτ, ο Γερμανός υπεύθυνος συντονισμού διεθνών ανθρωπιστικών οργανισμών στον καταυλισμό, ή απλά το «αφεντικό».

«Το καλοκαίρι μετρήσαμε θερμοκρασίες μέχρι 50 βαθμούς Κελσίου μέσα στη σκηνή. Και σκεφτείτε ότι τα μέρη απ’ όπου έρχονται πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους είναι ορεινά και δροσερά. Και τώρα ζουν στην έρημο. Εχεις 100.000 ανθρώπους που δεν εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο. Που έχουν δει τους γονείς τους ή τα αδέρφια τους να σκοτώνονται μπροστά τους ή ακούν διαρκώς αντίστοιχες ιστορίες».

Τραγικές ιστορίες

Στο γαλλικό νοσοκομείο μέσα στον καταυλισμό μία από τις δύο γυναικολόγους, η Αλμα, κρατά στα χέρια της την εννέα μόλις ωρών (!) Σουλτάν, το 3.501ο μωρό που γεννήθηκε μέσα στον καταυλισμό.

«Κάναμε τη διαδρομή μέσα από την έρημο για να έρθουμε εδώ. Δώσαμε 1.500 δολάρια για να περάσουμε τα σύνορα. Ημασταν τυχεροί. Πριν από μία εβδομάδα μάθαμε ότι το σπίτι μας βομβαρδίστηκε», λέει ο 33χρονος Χάμεντ, με τη γυναίκα του και την τεσσάρων μηνών κόρη τους.

Κάπου ανάμεσα σε αυτά τα βλέμματα και τις σιωπές… εμείς. «Βομβαρδισμένοι» από εικόνες καταστροφής και θρήνου που φέρνει μαζί του ο πόλεμος, που μπορούμε ακόμη, αστόχαστα, να μιλούμε για νικητές και ηττημένους, αγνοώντας τάχα τον χορό των «Τρωάδων»: «Είναι μωρός εκείνος από τους θνητούς που εκπορθεί πόλεις/ όποιος ναούς και τύμβους, τα ιερά των κοιμηθέντων ερημώνει/ αφανίζεται κι αυτός ο ίδιος μετά».

* Δημοσιογράφος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ