Του Γιώργου Τσιάρα
Πριν από ακριβώς 150 χρόνια, στη θρυλική αίθουσα St. Martin’s Hall στο Λονδίνο, μαζεύτηκαν οι σοσιαλιστές από όλη την Ευρώπη για την ιδρυτική συνεδρίαση της Πρώτης Διεθνούς. Τότε, βέβαια, δεν την λέγανε ακόμη Πρώτη – κανείς δεν περίμενε ότι θα διαλυόταν τόσο σύντομα, ούτε ότι θα την ακολουθούσαν τόσες άλλες. Το επίσημο όνομά της ήταν σκέτο «Διεθνής Ενωση Εργατών».
Η γέννησή της ήταν νομοτελειακή. Η Πρώτη Διεθνής ήταν καρπός της βιομηχανικής επανάστασης, ώριμο τέκνο της οργής των πληβείων για την άγρια, ληστρική εκβιομηχάνιση και τη βίαιη ανάδυση μιας νέας καπιταλιστικής άρχουσας τάξης «βαρόνων-ληστών», που αντικατέστησαν τους φεουδάρχες ως ρυθμιστές της παγκόσμιας οικονομίας. Η Διεθνής ήταν μια καθαρά εργατική υπόθεση, γεννημένη απευθείας μέσα από τα πρώτα κινήματα των υφαντουργών της Λιόν και του Μάντσεστερ, τη δεκαετία του 1830.
Το σοσιαλιστικό συναπάντημα στο Λονδίνο είχε ακόμα τις ρίζες του στις μεγάλες ευρωπαϊκές φιλελεύθερες εξεγέρσεις του 1848-49, με τα έντονα ταξικά χαρακτηριστικά, αλλά και στον πετυχημένο ξεσηκωμό των Καρμπονάρων στην Ιταλία, στην εξέγερση της Κρακοβίας κατά του τσαρικού ζυγού και στη διεθνή εκστρατεία για την κατάργηση της δουλείας. Το 1864, ο εμφύλιος πόλεμος στις ΗΠΑ μεταξύ του βιομηχανικού Βορρά και του δουλοκτητικού Νότου δεν είχε ακόμη κριθεί, και οι πρώτοι συνδικαλιστές της εποχής, οι Βρετανοί «τρεϊντγιουνιονιστές» -ή και «χαρτιστές», όπως αυτοαποκαλούνταν, επειδή απαιτούσαν την υιοθέτηση μιας νέας συνταγματικής «Χάρτας του Λαού» με πλήρη εργατικά και πολιτικά δικαιώματα – διοργάνωναν μαζικές διαδηλώσεις στο Λονδίνο, με τη συμμετοχή ξένων εργατών, αλλά και εξόριστων στην Αγγλία εμιγκρέδων σαν τον Μαρξ. Από αυτούς τους διεθνιστές εργάτες ξεπήδησε η Ενωση.
Η Διεθνής του 1864, βέβαια, σε λίγα έμοιαζε με τη Διεθνή του 1871-72, όταν κρίθηκαν όλα: είναι χαρακτηριστικό πως ο Μαρξ ενημερώθηκε για τη σύναξη μόλις μια εβδομάδα πριν από την έναρξη της. Μάλιστα ο -άγνωστος ακόμη σε πολλούς συνέδρους- Κάρολος δεν πήρε καν τον λόγο στην ιδρυτική συνέλευση.
Τα «αστέρια» της συνόδου ήταν αναμφίβολα ο Αγγλος συνδικαλιστής Τζορτζ Οτζερ και ο Γάλλος εργάτης Τολέν.
Το «διευθυντήριο»
Ομως ο Μαρξ εξασφάλισε μια θέση στο γενικό συμβούλιο, το «διευθυντήριο», της νέας οργάνωσης και όταν εκδηλώθηκαν οι πρώτες διαφωνίες, ανέλαβε να γράψει την ιδρυτική διακήρυξη, σε μια προσπάθεια να γεφυρώσει τις δομικές αντιφάσεις, που χαρακτήριζαν την ετερόκλητη συμμαχία. Σύντομα θα γινόταν ο αδιαφιλονίκητος -όσο και μοιραίος- αρχηγός της.
Αρχικά, ο Μαρξ κατάφερε να ισορροπήσει σαν ζογκλέρ όλα τα πιάτα στον αέρα: οι Ιταλοί «ρουστίκ αναρχικοί» του Ματσίνι, οι Γάλλοι και Αγγλοι ουτοπικοί σοσιαλιστές -οπαδοί του Προυντόν και του οραματιστή βιομήχανου Οουεν, οι σκληροί Ρώσοι αναρχικοί υπό τον Μπακούνιν –που σύντομα έμπλεξε με έναν βίαιο νεαρό επαναστάτη ονόματι Σεργκέι Νετσάγιεφ-, οι Γερμανοί συνδικαλιστές οπαδοί του Λασάλ (από τις ιδέες του οποίου -αλλά και του Μπέμπελ, του Λίμπκνεχτ και κατόπιν, σε… άλλη Διεθνή, του Μπερνστάιν- γεννιόταν ήδη η σοσιαλδημοκρατία) και, φυσικά, οι φιλελεύθεροι «τρεϊντγιουνιονιστές», συγκροτήθηκαν σε σώμα και αποτέλεσαν το πρώτο όργανο για την «ενιαία πάλη της εργατικής τάξης όλων των κρατών». Για τον Μαρξ και τους οπαδούς του, βέβαια, όλοι οι παραπάνω σύντομα δεν θα ήταν παρά «μικροαστικά κατάλοιπα», αντιδραστικοί, που έπρεπε να αποκαθαρθούν: ο πραγματικός σκοπός της Διεθνούς, έγραφε ο Μαρξ κρυφά στο Φρίντριχ Μπόλτε, ήταν «για να αντικαταστήσει τις διάφορες σοσιαλιστικές αιρέσεις με μια πραγματική αγωνιστική οργάνωση της εργατικής τάξης», φυσικά υπό την πεφωτισμένη ηγεσία του. Αλλά, στην αρχή, ήταν όλοι τους αδέλφια.
Στην πράξη, όλοι προσπαθούσαν να επιβάλουν τις δικές τους ατζέντες, τα δικά τους ιδεολογικά ή εθνικά «θέλω»: οι Ιρλανδοί εργάτες, για παράδειγμα, ήθελαν να αποτινάξουν τον βρετανικό ζυγό, ενώ οι Βρετανοί «χαρτιστές» ήθελαν πρωτίστως καλύτερα μεροκάματα και αποκλεισμό των ξένων εργατών που τους έπαιρναν τις δουλειές… Οι προυντονικοί, λάτρεις των ελεύθερων συνεταιρισμών και εχθροί του συνδικαλισμού, κατατροπώθηκαν ήδη στο τρίτο συνέδριο ως «ρομαντικοί μικροαστοί», και απήλθαν άπραγοι -ενώ και οι Ιταλοί επαναστάτες του Ματσίνι έχασαν σταδιακά την επιρροή τους. Ετσι, έμειναν στο τέλος μόνοι τους οι μαρξιστές και οι αναρχικοί να φάνε τα μουστάκια τους.
Η αρχή του τέλους
Η Διεθνής είχε πάντως πεθάνει πολύ πριν από τη διάσπαση της Χάγης. Ο γαλλογερμανικός πόλεμος, που κατέληξε στην πρώτη καθαρά ταξική επανάσταση, την Κομμούνα του 1871, ήταν το αποκορύφωμα, αλλά και η αρχή του τέλους της. Ο Μπλανκί και οι οπαδοί του, κόντρα στη «γραμμή» της Διεθνούς, στήριζαν την «άμεση εξέγερση» και ήσαν αντίθετοι στη βαθμιαία ανάπτυξη μέσω συνδικάτων και κομμάτων. Το 1871, οι εργάτες του Παρισιού επαναστάτησαν. Ο γερο-Μπακούνιν δεν ήταν εκεί, αλλά το 1870 πρωτοστάτησε σε μια αποτυχημένη εξέγερση στη Λιόν, το αναρχικό πρόγραμμα της οποίας εφαρμόστηκε στην πράξη από την Κομμούνα.
Αρχικά, η Διεθνής δεν υποστήριξε το αίτημα της εξέγερσης στο Παρίσι: οι Βρετανοί «τρεϊντγιουνιονιστές» το καταψήφισαν, όπως και το αίτημα για ανεξαρτησία της Ιρλανδίας, και σύντομα αποχώρησαν ομαδικά από το γενικό συμβούλιο. Η Κομμούνα τελικά βάστηξε μόνο δυόμισι μήνες σε συνθήκες εμφύλιου πολέμου και πνίγηκε στο αίμα χιλιάδων αγωνιστών.
Μαζί με το πείραμα των Κομμουνάρων πέθανε ουσιαστικά και η Μεγάλη Ιδέα της Διεθνούς των Εργατών. Η διαγραφή των αναρχικών στη Χάγη ήταν μόνον η συμβολική ταφόπλακα. Και η κατάρα της πολυδιάσπασης δεν λέει έκτοτε να σπάσει για την Αριστερά.
