Της Μικέλας Χαρτουλάρη
EPA/ ANDREJ SOKOLOW
Ενα μυθιστόρημα με σαφές πολιτικό επιχείρημα, που υπερβαίνει -όπως πάντα στον Λε Καρρέ- τα όρια της κατασκοπικής λογοτεχνίας. Είναι ο Νο 1 Καταζητούμενος (Bell, μτφ. Νάσος Κυριαζόπουλος), από τα κορυφαία έργα, σύμφωνα με τη διεθνή κριτική, του 83χρονου πλέον συγγραφέα. Ενα βιβλίο του 2008, προδρομικό τότε και ανατριχιαστικά επίκαιρο σήμερα, το οποίο επανεκδόθηκε με αφορμή την προβολή στις ελληνικές αίθουσες της ομότιτλης ταινίας του Αντον Κόρμπιν, συμπληρωμένο με έναν ύμνο του συγγραφέα για τον χαρισματικό πρωταγωνιστή Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν, που χάθηκε πρόωρα τον περασμένο Φεβρουάριο.
Στον ρόλο του «απρόβλεπτου Γκίντερ Μπάχμαν», του αιρετικού 45άρη πράκτορα που επιστρέφει από τη Βηρυτό στο ένοχο Αμβούργο, για να ενορχηστρώσει μια εξαιρετικά λεπτή επιχείρηση διάσωσης ενός πρόσφυγα από τη φυλακή και προσεταιρισμού ενός ισλαμιστή λόγιου, ο Χόφμαν, παρότι Αμερικανός, λέει ο Λε Καρρέ, ανταγωνίζεται τον Αλεκ Γκίνες, ο οποίος ενσάρκωσε ιδανικά τον Βρετανό Τζορτζ Σμάιλι. Ηταν ο εμβληματικός ήρωάς του, ο περίφημος δάσκαλος κατασκόπων που εμφανίζεται σε οκτώ μυθιστορήματά του της περιόδου του Τείχους του Βερολίνου, μεταξύ 1961-1990. Στη μετά-την-πτώση-των-Δίδυμων Πύργων εποχή, ο Μπάχμαν είναι ο νέος Σμάιλι, Γερμανός πια, αφού η Βρετανία έχει χάσει τα αυτοκρατορικά σκήπτρα. Και συγκρούεται όχι πια με τη σοβιετική Αντικατασκοπία και τους γραφειοκράτες της βρετανικής ΜΙ6, αλλά με το νεοφιλελεύθερο στρατόπεδο διακυβέρνησης του δυτικού κόσμου, επειδή αρνείται να ψαλιδίσει τα ανθρώπινα δικαιώματα στο όνομα της δημόσιας τάξης και ασφάλειας.
Οποιος έχει δει την ατμοσφαιρική ταινία του Κόρμπιν πρέπει οπωσδήποτε να διαβάσει το βιβλίο που την ενέπνευσε. Διότι μέσα από την αριστοτεχνική σύνθεση, τη σφιχτοδεμένη πλοκή και τα εξαιρετικά ψυχογραφήματα του Λε Καρρέ, θα καταλάβει γιατί μας αφορά όλους η βαρβαρότητα του αντιτρομοκρατικού μηχανισμού και γιατί η στάση της Ευρώπης απέναντι στην ισλαμική τζιχάντ είναι ένα τεστ δημοκρατίας. Κι όποιος έχει διαβάσει το μυθιστόρημα πρέπει να δει αυτήν τη δυστοπική ταινία για να νιώσει, παρακολουθώντας τον Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν, την τραγική συνθήκη των ανθρώπων που προσπαθούν να αλώσουν το σύστημα από τα μέσα κρατώντας τις ηθικές αρχές τους. Το τελευταίο ξέσπασμα του Χόφμαν-Μπάχμαν είναι μια σκηνή που σίγουρα θα ήθελε να είχε γράψει ο Λε Καρρέ.
Τραγικά πρόσωπα
Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν
Ο ίδιος, όταν στις αρχές του ’60 ήταν σε διπλωματικό πόστο στη Δ. Γερμανία με το πραγματικό του όνομα Ντέιβιντ Κόρνουελ και εργαζόταν στην Αντικατασκοπία, «κάηκε» από τον Κιμ Φίλμπι, ήδη διπλό πράκτορα, ο οποίος πρόδωσε την ταυτότητά του στους Σοβιετικούς. Ετσι, εγκατέλειψε την Ιντέλιτζενς και αφοσιώθηκε στο γράψιμο, κρατώντας πάντα μια κριτική στάση απέναντι στην παλιά του «οικογένεια» που συχνά παρεξηγεί τον ρόλο της.
Στον Νο 1 Καταζητούμενο όμως, τραγικό πρόσωπο εκτός από τον Μπάχμαν είναι και ο 23χρονος κακοποιημένος μουσουλμάνος Ισα. Τσετσένος με πατέρα Ρώσο, φτάνει στο Αμβούργο χωρίς χαρτιά, δραπετεύοντας μέσω Τουρκίας και Σουηδίας, και για να σωθεί καλείται να αξιοποιήσει τα μαύρα εκατομμύρια τα οποία του κληροδότησε εκεί ο μισητός πατέρας του: ένας συνταγματάρχης και σφαγέας του Κόκκινου Στρατού, που πρόδωσε τα μυστικά της πατρίδας του όταν κυοφορούνταν η Περεστρόικα. Ωστόσο, στα μάτια της εξουσίας, ο εγκληματίας είναι ο Ισα, ο φυγάς μουσουλμάνος άρα ισλαμιστής αυτομάτως ύποπτος για τρομοκρατικές διασυνδέσεις, πόσο μάλλον που πρόκειται να διαθέσει την περιουσία του σε μουσουλμανικά φιλανθρωπικά ιδρύματα.
Αυτό σημαίνει ότι η περίπτωσή του ενδιαφέρει όχι μονάχα το γερμανικό «Γραφείο για την Προστασία του Συντάγματος» -βιτρίνα της Υπηρεσίας Πληροφοριών- αλλά και τις βρετανικές Μυστικές Υπηρεσίες που είχαν στρατολογήσει τον πατέρα του και ξέπλεναν τις αμοιβές του στο εξωτερικό, καθώς και τη CIA που ζητά εκδίκηση για την 11/9. Ολοι τους οχυρώνονται πίσω από το γεγονός ότι το Αμβούργο είναι η πόλη όπου σχεδιάστηκε η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, η γενέτειρα της Ουλρίκε Μάινχοφ, και η πόλη με τις μνήμες από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αρα η δικαιοσύνη πρέπει να επιστρέψει εκεί. Με κάθε μέσο. Ακόμα και με παράπλευρες απώλειες.
Ο Τζον Λε Καρρέ είναι πολύ θυμωμένος σε αυτό το μυθιστόρημα: με τους Ευρωπαίους ηγέτες που «επηρεάζονται από τους υπερσυντηρητικούς της Ουάσινγκτον» και προτάσσουν τον νόμο έναντι της ζωής, με την «πολιτική της εσκεμμένης εξαθλίωσης» των μεταναστών που υιοθετεί η Γερμανία μέχρι να τους απελάσει «με συνοπτικές διαδικασίες», με τον Πούτιν που αυθαιρετεί στην Τσετσενία με πρόσχημα τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, με το Ισραήλ που «ενεργεί σαν ανεξέλεγκτος νταής με την άδεια των κυρίων Μπους, Μπλερ και άλλων γενναίων ηγετών», με τις βρετανικές Μυστικές Υπηρεσίες που διαφθείρουν και διαφθείρονται, με τους τυφλωμένους τζιχαντιστές που ταυτίζουν την ατομική και τη συλλογική ενοχή…
Και προκαλεί τον αναγνώστη να αναρωτηθεί: Τελικά, ποιοι είναι ένοχοι; Ποιοι είναι τρομοκράτες; Πόσο αθώοι είναι εκείνοι που υποβάλλουν τους μουσουλμάνους μετανάστες σε βασανιστήρια για να αποσπάσουν ψεύτικες ομολογίες;
……………………………………………………………………………..
Ανθρωπισμός κόντρα στην τρομοκρατία
Ο Λε Καρρέ έχει σοσιαλιστικές αρχές και δεν είναι τυχαίο ότι απέρριψε την πρόσκληση να παρασημοφορηθεί από τη βασίλισσα Ελισάβετ. Ωστόσο δεν είναι ένας αφελής ιδεολόγος. Γι’ αυτό και στον Νο 1 Καταζητούμενο ανακατεύει την τράπουλα εισάγοντας έναν χαρακτήρα «κατά 95% “καλό” και κατά 5% πολύ “κακό”», τον πολιτικοποιημένο διανοούμενο Αμπντουλάχ, και βάζοντας όλους τους ήρωές του μπροστά σε ακόμη πιο σύνθετα ηθικά διλήμματα.
Το παιχνίδι είναι χαμένο, το γνωρίζει. Το σύστημα είναι πανίσχυρο, μας λέει στον Νο 1 Καταζητούμενο. Ωστόσο η ανθρωπιστική συνείδηση μπορεί να καλλιεργηθεί. Σε αυτό προσβλέπει, και εναποθέτει τις ελπίδες του στις νεότερες γενιές. Αυτός είναι ο αγώνας της νεαρής Αναμπελ Ρίχτερ, ακτιβίστριας δικηγόρου από την κοινωφελή οργάνωση νομικής συνδρομής μεταναστών Βόρειο Ασυλο (κι αυτή βασισμένη σε υπαρκτά πρότυπα), που θα αναλάβει τον Ισα. Εκείνη θα πείσει τον Βρετανό τραπεζίτη του Αμβούργου Τόνι Μπρου, κληρονόμο λογαριασμών μαύρου χρήματος, να λειτουργήσει με κριτήριο την ανθρωπιά του και όχι τα συμφέροντά του. Μέσω αυτών, ο Λε Καρρέ υπερασπίζεται τα δικαιώματα των «απάτριδων» (δεν χρησιμοποιεί ποτέ τη λέξη «λαθρομετανάστες») και την προστασία τους από τους κατασταλτικούς μηχανισμούς, ανεξάρτητα από τις προϋποθέσεις που βάζουν η Συνθήκη του Δουβλίνου και η παράνοια της CIA. Ανεξάρτητα από το αν έχουν νόμιμα «χαρτιά».
