Της Ελλης Πάνου
Οταν ο Κινέζος πρόεδρος Χου Τζιντάο απευθύνθηκε στους συντρόφους του ανοίγοντας το 17ο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος το 2007 χρησιμοποίησε τη λέξη «δημοκρατία» 69 φορές, εξηγώντας πως το Κόμμα χτίζει μια «πλούσια, πολιτισμένη, αρμονικά εκμοντερνισμένη σοσιαλιστική χώρα».
Πέντε χρόνια μετά, με την έναρξη σήμερα του 18ου συνεδρίου, εν μέσω κλιμακούμενης οργής και δυσαρέσκειας, η χώρα δεν έχει γίνει ούτε πιο δημοκρατική ούτε οικονομικά πιο αρμονική.
«Μετά τρεις δεκαετίες μεγάλων οικονομικών μεταρρυθμίσεων και ρυθμούς ανάπτυξης της τάξης του 10%», σημειώνουν οι «Financial Times», «το Κόμμα δέχεται τις μεγαλύτερες πιέσεις να μεταρρυθμίσει το αδιαφανές, αυταρχικό σύστημά του, από το 1989 και τη σφαγή στην πλατεία Τιεν Αν Μεν».
Και το σκάνδαλο διαφθοράς -το μεγαλύτερο την τελευταία διετία στην Κίνα- με πρωταγωνιστή το πρώην ανώτατο στέλεχος του Κ.Κ. και μέλος της κεντρικής του επιτροπής, Μπο Σιλάι, ταρακούνησε για τα καλά την ηγεσία.
«Αντλήσαμε βαθιά μαθήματα από την υπόθεση αυτή», δήλωσε εκπρόσωπος του Κ.Κ., υπογραμμίζοντας ότι η καταπολέμηση της διαφθοράς στα ανώτατα κλιμάκια και οι αλλαγές στην πολιτική θα είναι κορυφαίες προτεραιότητες.
Ο Μπο -εκ των διεκδικητών της ηγεσίας της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας του πλανήτη- καθαιρέθηκε συνεπεία του σκανδάλου, ενώ η σύζυγός του οδηγήθηκε στη φυλακή για τη δολοφονία Βρετανού επιχειρηματία.
Η υπόθεση αυτή, που πήρε τεράστια δημοσιότητα, σκίασε το πολύ καλά, κατά τα άλλα, προετοιμασμένο συνέδριο του Κόμματος, στη διάρκεια του οποίου ο πρόεδρος Χου θα παραδώσει την εξουσία στον 59χρονο αντιπρόεδρο Σι Τζίνπινγκ, που έχει οριστεί διάδοχός του.
Ανθρωπος του μηχανισμού, ο Σι είναι πρόσωπο άγνωστο στο εξωτερικό, δεν έχει θέσει ποτέ στο παρελθόν υποψηφιότητα, κανείς δεν ξέρει ποιες είναι οι πολιτικές του θέσεις για μεγάλα θέματα, όπως η παγκόσμια οικονομία, ενώ και για τους ίδιους τους Κινέζους ο επόμενος πιο ισχυρός άνθρωπος στη χώρα είναι μια προσωπικότητα λιγότερο αναγνωρίσιμη απ' ότι η τραγουδίστρια σύζυγός του.
Οι προκλήσεις για την επόμενη ηγεσία ξεκινούν με την οικονομία. Παρά τους ραγδαίους ρυθμούς ανάπτυξης, το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών είναι τεράστιο.
Η Κίνα τώρα είναι μια χώρα πολλών εκατομμυριούχων με περιουσία 1 εκατομμύριο δολάρια, αλλά και 150 εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν με 1 δολάριο την ημέρα.
Και παρ' όλο που η κυβέρνηση έχει φροντίσει ώστε τα συστήματα συντάξεων και υγείας να καλύπτουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού, η κατάσταση θα επιδεινωθεί δραματικά τις επόμενες δεκαετίες με τη γρήγορη γήρανση του πληθυσμού.
Για τους επικριτές του, ο απερχόμενος πρόεδρος Χου προτίμησε να προσεγγίσει το πρόβλημα με υπερβολικά «μεγάλη προσοχή», αποφεύγοντας ριζικές λύσεις και δίνοντας, αντίθετα, έμφαση στη «σταθερότητα», ενώ απέφυγε να θίξει το άλλο ζήτημα: την ανάγκη πολιτικής μεταρρύθμισης.
Το Κόμμα εξακολουθεί να ελέγχει τα πάντα και να λογοκρίνει κάθε κριτική, δαπανώντας περισσότερα για την εσωτερική ασφάλεια παρά για την εθνική άμυνα, δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι φοβάται περισσότερο τον λαό το, απ' ότι τις έξωθεν απειλές.
Ο Σι θα αναγκαστεί πιθανόν να κυβερνήσει διαφορετικά. Ηδη πριν αρχίσει το Συνέδριο κυκλοφορούσαν πληροφορίες για συναντήσεις του με εξέχοντες Κινέζους μεταρρυθμιστές, τροφοδοτώντας τη φημολογία για την πολιτική κατεύθυνση που θα ακολουθήσει.
Ο καθηγητή Σου Ζε του Πανεπιστημίου Τσίνγκουα υποστηρίζει ότι κάποιου είδους αλλαγές είναι αναπόφευκτες, αφού «οι νέοι Κινέζοι που έχουν γεννηθεί μετά το 1979, δεν πρόκειται να ανεχθούν να συνεχιστεί η διαχείριση της χώρας με τον ίδιο τρόπο».
Δεν πρέπει ίσως να περιμένει κανείς να ακολουθήσει το Πεκίνο δυτικούς τρόπους διακυβέρνησης, αλλά μπορεί να δανειστεί ορισμένες πρακτικές, όπως για παράδειγμα ο Τύπος να μπορεί να ελέγχει κάπως την κυβέρνηση κατά το πρότυπο του Πούτιν. Η μεταρρύθμιση είναι ένα ζωτικό μονοπάτι για την Κίνα, είπε ο εκπρόσωπος του Κ.Κ., χωρίς όμως να δώσει λεπτομέρειες.
Η ανησυχία, ωστόσο, είναι ότι πλέον το γραφειοκρατικό σύστημα της χώρας μπορεί να «παράγει» μόνο εξαιρετικά προσεκτικούς, διστακτικούς ηγέτες, όπως ο Χου, και όχι τολμηρούς μεταρρυθμιστές, που να μπορούν να αντιπαρατεθούν με τα εσωκομματικά διαπλεκόμενα συμφέροντα και τις πανίσχυρες κρατικές επιχειρήσεις.
Εάν η Κίνα θέλει να προσπαθήσει να ισορροπήσει την οικονομία της, θα πρέπει να ρισκάρει, λένε αναλυτές, επισημαίνοντας την αντίθεση μεταξύ του τρόπου διακυβέρνησης του συστήματος και της ηγεσίας που επιθυμούν οι πολίτες.
Εάν το Πεκίνο μπορεί να επιταχύνει τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις και να ακούσει τη λαϊκή οργή για την ανισότητα και τη διαφθορά, τότε ο Σι θα καταφέρει να παραδώσει με τη σειρά του ομαλά την ηγεσία στον δικό του διάδοχο, το 2022.
Το πρόβλημα είναι ότι κάθε ηγεσία κληρονομεί μια νέα γενιά μεγαλύτερων προσδοκιών και εάν το Κόμμα δεν μπορεί να προχωρήσει στις απαιτούμενες αλλαγές, οι φωνές θα γίνουν πιο δυνατές και πιο επικίνδυνες για το Κόμμα.
