Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ
Η κληρονομιά του αποχωρούντα τεχνικού της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ είναι τόσο συμπαγής όσο το γήπεδο όπου το άγαλμά του στέκεται πλέον πίσω από την εξέδρα που πήρε το όνομά του
Του Daniel Taylor*
Απόδοση: Β. Παπαντωνοπούλου
Την Κυριακή, όταν η Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ μπει στον αγωνιστικό χώρο για να αντιμετωπίσει τη Σουόνσι, ένας 58χρονος άνδρας ονόματι Πιτ Μολινό θα σηκώσει ένα παλιό σεντόνι. Οπως έκανε υποτιμητικά τον Δεκέμβριο του 1989, όταν η πλάτη του Αλεξ Φέργκιουσον βρισκόταν κολλημένη σε έναν κρύο τοίχο. Τότε η ατμόσφαιρα στο «Ολντ Τράφορντ» έμοιαζε με καζάνι δυσαρέσκειας που έβραζε. Και το μήνυμα ήταν σύντομο και άμεσο: «Τρία χρόνια δικαιολογίες και είμαστε ακόμα χάλια, γεια σου Φέργκι», έγραφε το πανό. Εχει περάσει στην ιστορία ως το ναδίρ της βασιλείας του. Τώρα, ο άνδρας με το πινέλο και το μαύρο μελάνι σχεδιάζει να φτιάξει μια αναθεωρημένη εκδοχή. Αυτή τη φορά, το μήνυμα θα είναι εν μέρει μια συγγνώμη. Ομως κυρίως θα αποτελεί ένα «ευχαριστώ».
Ο Πιτ, όπως πολλοί οπαδοί της Γιουνάιτεντ, θα προσπαθήσει να συγκρατήσει τα δάκρυά του στη διάρκεια του 1.500ού –και τελευταίου- παιχνιδιού του Φέργκιουσον στον πάγκο. Στο πανό του θα αναγράφεται: «23 χρόνια με τρόπαια και είμαστε ακόμα στην κορυφή, γεια σου Φέργκι».
Γεια σου…. Ο Μπάσμπι έκλεισε την καριέρα του στο «Ολντ Τράφορντ» σε ηλικία 62 χρόνων. Ο Σάνκλι άφησε τη Λίβερπουλ στα 60 του. Ο Πέισλι παρέμεινε στο «Ανφιλντ» μέχρι τα 64 χρόνια του. Ο Κλαφ ήταν 58 στην τελευταία του υπόκλιση. Ο Φέργκιουσον είναι 71, με βηματοδότη στο στήθος και με προγραμματισμένη εγχείρηση στον γλουτό το καλοκαίρι. Κι όμως η πρώτη αντίδραση είναι η δυσπιστία και η απορία.
Ο «άνθρωπος που δεν μπορεί να αποχωρήσει». Ετσι τον αποκαλούσε μια εφημερίδα. Και αυτός, μετά τον τελευταίο τίτλο, έλεγε αστεία, ανάλαφρος και γεμάτος χιούμορ. Μιλούσε ακατάπαυστα για τη δουλειά την επόμενη σεζόν και μετά. Κάποιος ρώτησε αν πρέπει να θεωρούμε δεδομένο ότι θα είναι ακόμα προπονητής της Γιουνάιτεντ. Κι εκείνος απάντησε ότι «τα μαγικά χάπια» ακόμα λειτουργούν.
Ο Φέργκι πάντα ήξερε να βγάζει ατάκες. Η κληρονομιά του είναι τόσο συμπαγής όσο στο γήπεδο όπου το άγαλμά του –με μακρύ παλτό και «πρόσωπο αγώνα»- στέκεται πλέον πίσω από την εξέδρα που πήρε το όνομά του. Δεκατρία πρωταθλήματα με τη Γιουνάιτεντ, δύο Τσάμπιονς Λιγκ, δύο Διηπειρωτικά Κύπελλα, ένα Κυπελλούχων, τέσσερα Κύπελλα Αγγλίας, τέσσερα Λιγκ Καπ. Μετράει το Community Shield; Εχει δέκα από αυτά.
Προσθέστε και τα χρόνια στην Αμπερντίν, όπου προσπάθησε να καταλύσει την κυριαρχία του «Old Firm» και η καταμέτρηση των τροπαίων ανεβαίνει στα 49. Προπονητής της χρονιάς; Δέκα φορές. Προπονητής του μήνα; Είκοσι επτά. Πλέον φτάνουμε στα όρια του απίστευτου: Εχει υπάρξει άλλος προπονητής, η τροπαιοθήκη του οποίου μπορεί να αθροίζεται σαν άσκηση μαθηματικών;
Κανείς δεν τα κατάφερε ποτέ με τέτοιο ανταγωνιστικό θάρρος. Κανείς δεν νίκησε το σύστημα όπως αυτός. Ο Φέργκιουσον «επέζησε» 24 διαφορετικών προπονητών στη Ρεάλ Μαδρίτης, 19 στην Ιντερ, 18 στην Τσέλσι και 14 στη Μάντσεστερ Σίτι. Στη διάρκεια της θητείας του, από την πρωθυπουργία της Αγγλίας πέρασαν Θάτσερ, Μέιτζορ, Μπλερ και Μπράουν και πολλοί από εμάς ίσως πίστεψαν ότι θα «τελείωνε» και τον Κάμερον, αντί να ακούμε σήμερα τα κολακευτικά λόγια γι' αυτόν στη Βουλή.
Με τον τελευταίο του τίτλο, τον 20ό της Γιουνάιτεντ, ο Φέργκιουσον έχει προσωπικά τόσα πρωταθλήματα όσα και η Αρσεναλ (13), ο τρίτος πιο επιτυχημένος σύλλογος της χώρας. Δεν είναι απόλυτα ακριβές ότι μόνος του έριξε τη Λίβερπουλ από τον θρόνο της, αλλά σίγουρα έχει κάνει τόσο καλά τη δουλειά του ώστε να μην της επιτρέψει να ανεβεί ξανά στην κορυφή. Η Λίβερπουλ έχει κερδίσει τον τίτλο 18 φορές. Αν ο Φέργκιουσον ήταν νεαρότερος –ίσως κατά 10 χρόνια- θα περίμενε κανείς ότι θα την ισοφάριζε ή θα την ξεπερνούσε.
Οταν ο Φέργκιουσον ανέλαβε στις 6 Νοεμβρίου 1986, η Γιουνάιτεντ ήταν 19η στην παλαιά Πρώτη Κατηγορία και δεν είχε κερδίσει το πρωτάθλημα επί δύο δεκαετίες. Η Fuji μόλις είχε λανσάρει την πρώτη φωτογραφική μηχανή μιας χρήσεως. Ο Μάικ Τάισον ήταν μόλις λίγες εβδομάδες μακριά από τον πρώτο του παγκόσμιο τίτλο. Ο Νικ Μπέρι βρισκόταν στο Νο1 των τσαρτς με το κομμάτι «Every loser wins». Ηταν η χρονιά του «Κροκοδειλάκια» και του «Τοπ Γκαν», του γάμου του πρίγκιπα Αντριου με τη Σάρα και των πρώτων γενεθλίων του Γουέιν Ρούνεϊ.
Η αρχική ενδεκάδα του Φέργκιουσον για το πρώτο του παιχνίδι, εκτός έδρας με τη Οξφορντ Γιουνάιτεντ, ήταν: Τέρνερ, Ντάξμπερι, ΜακΓκραθ, Μοράν, Αλμπιστον, Χογκ, Μπλάκμορ, Μόουζες, Στέιπλετον, Ντάβενπορτ και Μπαρνς. Ο Φέργκιουσον, αποφασισμένος να βγάλει σωστά τον πρώτο του λόγο στους παίκτες, κατάφερε να αποκαλέσει «Νάιτζελ» τον Πίτερ Ντάβενπορτ κατά λάθος. Εχασαν με 2-0.
Εικοσι έξι χρόνια αργότερα, έχουμε ίσως μια πιο ξεκάθαρη ιδέα γιατί δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει τα μέσα ενημέρωσης ύστερα από εκείνη την ήττα από τη Ρεάλ Μαδρίτης στο Τσάμπιονς Λιγκ τον περασμένο Μάρτιο. Πόσο τον συνέτριψε, με τη γνώση ότι ήταν η τελευταία του απόπειρα να κατακτήσει το τρόπαιο που ορεγόταν περισσότερο από όλα.
Μπορούμε να φανταστούμε πόσο θα επιθυμούσε το τέλειο φινάλε: Τρόπαιο Νο 50 στο «Γουέμπλεϊ» στις 25 Μαΐου. Και είναι παράξενη, σχεδόν βασανιστική η συναίσθηση ότι δεν θα βρίσκεται στον πάγκο τον ερχόμενο Αύγουστο. Πάντα ξέραμε ότι κάποια μέρα θα έκοβε τα νήματα που τον κρατούν δεμένο με την προπονητική, αλλά αυτό δεν μειώνει τη… σφυριά. «Είναι σαν το κάθισμα στην κερκίδα, ή το χορτάρι στον αγωνιστικό χώρο», είπε πρόσφατα γι' αυτόν ο Ρομπέρτο Μαντσίνι. «Είναι μέρος της Γιουνάιτεντ».
Είναι επίσης μοναδικός και ίσως μόνο τώρα –και στο μέλλον- θα αναγνωριστούν πλήρως, όπως τους αρμόζει, όλα του τα επιτεύγματα.
Την ίδια στιγμή, είναι δύσκολο να μην σκεφθεί κανείς πώς θα τα καταφέρει χωρίς την καθημερινή του «δόση». Το ποδόσφαιρο είναι εκείνο το στοιχείο που έχει λογική στη ζωή του και οι δημοσιογράφοι, που γύρισαν τον κόσμο ακολουθώντας τον, έχουν συνηθίσει τις αντιδράσεις του σε οποιαδήποτε αναφορά της λέξης «αποχώρηση». Κυρίως, σύγχυση. Αλλες φορές θα αντιμετώπιζε την ερώτηση σαν προσβολή και, ξαφνικά, έσκυβε, εκτόξευε όλη την οργή του και εσύ βρισκόσουν στο «τούνελ του αέρα».
Υπήρχαν όμως και άλλες περιπτώσεις, όπου ο Φέργκιουσον πραγματικά ανοιγόταν και άφηνε την εντύπωση του ανθρώπου που θεωρούσε τη ζωή ως πρώην τεχνικού της Μάντσεστερ Γιουνάινεντ άχρωμη, αδιάφορη, ίσως και τρομακτική. «Ο μεγάλος φόβος είναι τι να κάνεις με τον εαυτό σου», είχε πει κάποτε. «Υπάρχουν υπερβολικά πολλά παραδείγματα ανθρώπων που συνταξιοδοτούνται και σύντομα μπαίνουν στο φέρετρό τους. Αφαιρείς το μοναδικό πράγμα που σε κάνει ζωντανό, που σε κρατάει ζωντανό. Θυμάμαι, στα 65α γενέθλια του πατέρα μου, το ναυπηγείο του Fairfields οργάνωσε προς τιμήν του ένα δείπνο στη Γλασκόβη για 400 άτομα. Την επόμενη εβδομάδα, μου τηλεφώνησε η μητέρα μου και μου είπε: ‘‘Ο πατέρας σου μπήκε για ακτινογραφίες, έχει πόνους στο στήθος’’. Της είπα: ‘‘Θα είναι από τη συγκίνηση’’. Τελικά, ήταν καρκίνος. Μία εβδομάδα. Μόνο μία εβδομάδα».
Ο Φέργκιουσον θεωρούσε τη συνταξιοδότηση ως κάτι που, σε έναν ιδανικό κόσμο, θα μπορούσε να σε αφήσει κλεισμένο σε ντουλάπι.
Πώς θα χειριστεί την αποχώρησή του; Ξέρουμε ότι θα παραμείνει στο Διοικητικό Συμβούλιο ως μέλος. Ομως θα είναι απίστευτα δύσκολο να συνηθίσει στην αλλαγή της ρουτίνας που τον έφερνε στις 6 το πρωί στο προπονητικό κέντρο, με μια φέτα ψωμί με βούτυρο, και κατόπιν να βουτάει σε αυτό το «άτιμο βουνό με τα χαρτιά» στο γραφείο του. Περισσότερος χρόνος για τα άλογα ίσως, σκεφθείτε. Εχει μια μεγάλη οικογένεια, έναν μικρό στρατό από εγγόνια και αναμφίβολα θα είναι όλα στο γήπεδο την Κυριακή, όταν θα πάρει στα χέρια το μικρόφωνο για τελευταία φορά.
Ο Φέργκιουσον πάντα ήθελε να μάθει να παίζει πιάνο. Είναι συλλέκτης κρασιών και λατρεύει το διάβασμα, αναζητώντας νέες πληροφορίες. Ομως το ποδόσφαιρο –ή, ειδικά, το management του ποδοσφαίρου- είναι ο εθισμός του και δεν θα είναι καθόλου εύκολο να ξεφύγει από αυτή τη συνήθεια.
Οι φόροι τιμής κατά τη διάρκεια της ημέρας αντικατοπτρίζουν τη λύπη που οι περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται, καθώς δεν πρόκειται απλά για την αποχώρηση ενός μεγάλου προπονητή. Είναι η αποχώρηση του τελευταίου του είδους του: του προπονητής της παλαιάς σχολής.
Αναμφίβολα θα υπάρχουν πάντα άτομα που δεν θα μπορούν να ξεφύγουν από την καρικατούρα και δεν θα μπορέσουν να συνδέσουν όσα ειπώθηκαν σήμερα με τις δικές τους αναμνήσεις για το πώς έχει κατά καιρούς συμπεριφερθεί ο Φέργκιουσον. Ας μη γελιόμαστε, μπορούσε να γίνει απίστευτα σκληρός. Μπορούσε να είναι ψυχρός, εκδικητικός, σκεπτόμενος ελάχιστα ή καθόλου το πώς οι πράξεις του επηρέαζαν τους άλλους. Οι συνεντεύξεις Τύπου του μπορούσαν να εξελιχθούν δυσάρεστα. Με ένταση. Και δεν υπάρχει λόγος να το κρύψουμε υποκριτικά: Υπήρχαν στιγμές που -να το πούμε σε απλή γλώσσα- ήταν απλά ένας μπάσταρδος.
Εναλλακτικά όμως, υπήρχε και ένας διαφορετικός Φέργκιουσον. Ενας που δεν έχουμε δει αρκετά, και ίσως θα μάθουμε περισσότερα γι’ αυτόν όταν αποχωρήσει από την πρώτη γραμμή του ποδοσφαίρου.
Για παράδειγμα, υπάρχουν ενέργειες μεγάλης καλοσύνης. Ελάχιστοι γνωρίζουν για το μήνυμα μέσω βίντεο που ο Φέργκιουσον έστειλε στον Πολ Χάντερ, ελάχιστες εβδομάδες πριν από τον θάνατό του, λέγοντας στον πρώην παγκόσμιο πρωταθλητή του σνούκερ ότι έπρεπε να είναι περήφανος για όσα έχει επιτύχει και επαινώντας τον για τη γενναιότητα και αξιοπρέπεια στη μάχη του με τον καρκίνο. Ελάχιστες γραμμές στις εφημερίδες αφιερώθηκαν στο γεγονός ότι ο Φέργκιουσον ένιωσε την υποχρέωση να έρθει σε επαφή με τους γονείς του Τζος Φέρμπερ, ενός μαθητή που σκοτώθηκε στις διακοπές του στην Αυστραλία, αφότου έμαθε ότι ήταν οπαδός της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ. Και αυτά δεν είναι απομονωμένα περιστατικά.
Ο Φέργκιουσον θα έκανε ό,τι μπορούσε για να πάει στην κηδεία ενός πιστού οπαδού, ενός άγνωστου στους πολλούς μέλους του συλλόγου ή ενός από τους πολλούς γνωστούς του. Και υπήρξαν στιγμές που η σχέση του με τα μέσα ενημέρωσης ήταν γεμάτη ένταση και όλα έδειχναν ότι ήταν σε πόλεμο με τους δημοσιογράφους. Ομως και σε αυτή την περίπτωση υπάρχει υπερβολή στην προβολή.
Μερικοί από τους παλαιότερους φίλους του Φέργκιουσον είναι ρεπόρτερ ποδοσφαίρου. Τον θυμόμαστε να τηλεφωνεί σε γραφεία εφημερίδων και να ζητάει να τον συνδέσουν με τον αρχισυντάκτη, επειδή έμαθε ότι ένας ρεπόρτερ της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ πρόκειται να απολυθεί.
Ο Ντέιβιντ Μικ, πρώην ανταποκριτής της Manchester Evening News, θυμάται πάντα την απίστευτη καλοσύνη που του έδειξε ο Φέργκιουσον όταν είχε διαγνωστεί με καρκίνο το 2003. Μια μέρα χτύπησε το τηλέφωνο του Μικ και το μήνυμα στην άλλη πλευρά της γραμμής ήταν λιτό: «Το σκωτσέζικο θηρίο είναι στον δρόμο». Ο Φέργκιουσον βρισκόταν στην πόρτα του Μικ είκοσι λεπτά αργότερα. Ο Μικ, που ο Φέργκιουσον επέλεξε ως «σκιώδη» συγγραφέα του εδώ και χρόνια, θυμάται πώς ο Φέργκιουσον τον κοίταξε στα μάτια και του είπε ακριβώς αυτό που ήθελε να ακούσει: «Μπορείς να τα καταφέρεις».
Και τι ειρωνεία… Ο Μικ συνέταξε το μήνυμα του Φέργκιουσον για το τελευταίο match programme του αγώνα με την Τσέλσι, χωρίς να γνωρίζει ότι και αυτός, όπως και όλοι οι υπόλοιποι, είχε γελαστεί. Η δήλωση που ξεχώριζε ήταν: «Σίγουρα δεν σχεδιάζω προς το παρόν να φύγω από αυτό που πιστεύω ότι είναι κάτι το εξαιρετικό και που αξίζει να το δουν άπαντες». Κλασικός Φέργκιουσον, έως το τέλος.
……………………………………………….
*Αρθρογράφος «The Guardian»
