Ο νέος σκηνοθέτης Γιώργος Ζαμπουλάκης ανεβάζει το πολιτικό έργο του σπουδαίου Γερμανού δραματουργού Χάινερ Μίλερ σαν μια ανθρώπινη εγκατάσταση, ένα ζωντανό γυναικείο γλυπτό, και με ελάχιστα σκηνικά μέσα
Της Εφης Μαρίνου
Ενα βάθρο και πάνω του μια γλυπτή φιγούρα. Που κάποια στιγμή ζωντανεύει και μας επιτίθεται μ΄ έναν λεκτικό χείμαρρο… Είναι το έργο του σπουδαίου Γερμανού δραματουργού Χάινερ Μίλερ «Hamletmachine -Something is rotten in this age of hope», που παρουσιάζει η ομάδα Deviant Gaze μεθαύριο, Τετάρτη, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών σε σκηνοθεσία Γιώργου Ζαμπουλάκη.
Το έργο πυκνογραμμένο, αποσπασματικό, αινιγματικό, χωρίς συγκεκριμένους χαρακτήρες, αναφέρεται στον σεξπιρικό «Αμλετ», αλλά και σε άλλα έργα της ευρωπαϊκής δραματουργίας. Ο συγγραφέας, μαρξιστής αλλά απογοητευμένος από την εφαρμογή του «κομμουνισμού» στη χώρα του, την Ανατολική Γερμανία, γράφει τη «Μηχανή Αμλετ» το 1977. Μαθητής του Μπρεχτ στο «Μπερλίνερ Ανσάμπλ», είχε αναλάβει τη μετάφραση του «Αμλετ» στα γερμανικά. Αλλά τελικά, αντ΄ αυτής, του προέκυψε ένα καινούργιο κείμενο, η «Μηχανή Αμλετ» που παρουσιάστηκε εμβόλιμα στην παράσταση του Μπενό Μπεσόν. Ο Μίλερ επεξεργάστηκε μετά περαιτέρω το κείμενο, το οποίο παρουσιάστηκε, αυτόνομο πια, το 1979 στη Γαλλία. Η «Μηχανή Αμλετ» είναι έργο πολιτικό που αναφέρεται ποιητικά στον «ματωμένο κύκλο των ιδεολογιών», την έλξη και την απώθηση της εξουσίας, τη στάση των διανοουμένων, το ίδιο το προτσές της Ιστορίας.
Οι Deviant Gaze συνδέουν τη «Μηχανή Αμλετ» με την ιστορική στιγμή που ζούμε, θεωρώντας ότι «η κοινωνία γίνεται μάρτυρας μιας εποχής αποσάθρωσης και επιστροφής των ζόμπι του φασισμού». Η παράσταση, ακραία πολιτική από κατασκευής της, επιχειρεί ένα διαλογισμό πάνω στο διαμελισμό της Ευρώπης και την αποδόμηση του Υποκειμένου.
«Υπάρχει μια περιρρέουσα άποψη που δεν επιθυμεί την πολιτική διάσταση στο θέατρο και προτιμά να δίνει τον τόνο περισσότερο στο αισθητικό μέρος», λέει ο Γιώργος Ζαμπουλάκης. «Εγώ αυτό το θεωρώ ένα είδος στρουθοκαμηλισμού. Το θέατρο είναι τέχνη πολιτική. Οφείλει να συμμετέχει στον διάλογο γύρω από τα προβλήματα της κοινωνίας, να αναζητεί λύσεις. Μ΄ αυτή τη λογική άρχισα να προετοιμάζω την παράσταση. Το υποκείμενο του συγκεκριμένου έργου αφορά αυτό που συμβαίνει σήμερα. Ολα είναι πια ρευστά. Και εμείς οι ίδιοι μετατοπιζόμαστε, αλλάζουμε τον τρόπο ζωής μας, τον τρόπο που πολιτευόμαστε. Η επιλογή μου για την παράσταση βασίζεται σημειολογικά στο σημερινό διαμελισμό της Ευρώπης. Αργά ή γρήγορα αυτή η Ενωση διαλύεται εις τα εξ ων συνετέθη. Ο άνθρωπος του ορθολογισμού και του οικονομικού φιλελευθερισμού, το υποκείμενο της αέναης γραμμικής οικονομικής ανάπτυξης και του εκστατικού καταναλωτισμού, πεθαίνει. Οι ιδεολογίες της υποκειμενικότητας αφήνουν πάντα το σημάδι τους στο ανθρώπινο σώμα. Στο έργο «Μηχανή Αμλετ» το σώμα καταρρέει κάτω από το βάρος της Ιστορίας και εμπλέκεται σ’ ένα αέναο σχιζοειδές γίγνεσθαι. Πάνω στα ερείπια της Ευρώπης, ο ηθοποιός ως μεταφορά υπαινίσσεται την έλευση νέων προσώπων, δημιουργώντας την ελπίδα για ένα νέο πολιτικό όραμα, μια νέα ουτοπία».
Η σκηνοθετική δομή βασίζεται στην δημιουργία τριών σκηνικών εκδοχών του κειμένου που διαδέχονται η μια την άλλη, η κάθε μια με τη δική της χρονικότητα. Η πρώτη συνιστά ένα αρχείο μνήμης, μια «μηχανή», αφού ακούμε όλο το κείμενο να λέγεται με μια ανάσα μέσα σε πέντε λεπτά. Η δεύτερη, δεκάλεπτης διάρκειας, βασίζεται στη διαδικασία απομνημόνευσης, τη σχέση με τη δόμηση και την αποδόμηση του νοήματος καθώς και τα όρια της μνήμης. Η τρίτη εκδοχή αφορά στη θεατρική σκηνική μεταμόρφωση της ηθοποιού, ενώ η χρονικότητα αλλάζει. Η ηθοποιός γίνεται άντρας, γυναίκα, παιδί, βασιλιάς, τρομοκράτης, τραγική ηρωίδα. Το σώμα αλλάζει επί σκηνής σε δεκάδες μορφές, γίνεται πεδίο μάχης, δοχείο μνήμης, τοπίο ιστορίας.
Ο θεατρικός «Αμλετ» σταδιακά υποχωρεί και δίνει τη θέση του στην ηθοποιό που παίζει τον Αμλετ, καθώς επίσης στους Mάκμπεθ, Οφηλία, Ηλέκτρα, Ρόζα Λούξεμπουργκ, Ούλρικε Μάινχοφ και πολλούς άλλους. Η γυναίκα μέσα από ένα μακρόσυρτο «στριπτίζ» μιας ώρας απεκδύεται τα κομμάτια της μέχρι να μείνει η Ηλέκτρα του μιλερικού κειμένου.
Η παράσταση έχει τη μορφή human installation, ένα ζωντανό γλυπτό σε διαρκή εξέλιξη, μεταμόρφωση. Χρησιμοποιώντας τα πρωτογενή υλικά του θεάτρου, χωρίς σκηνογραφία, φωτισμούς ή άλλα σκηνικά μέσα, επικεντρώνεται στη φωνή, το σώμα και την ενέργειά του.
«Αυτά είναι υλικά με τα οποία ο ηθοποιός μπορεί να δημιουργήσει μια ακραία εμπειρία», λέει ο σκηνοθέτης. «Ενα δεύτερο στοιχείο είναι η πλήρης αποδόμηση του ίδιου του ατόμου. Η Ιστορία στο διάβα της παραμερίζει τον σεξπιρικό ήρωα. Δεν είναι τυχαίο που το κείμενο έχει προκύψει μέσα από τον θάνατο άλλων ιδεολογιών, εκείνων που μεσουρανούσαν μέχρι το 1990. Η αναφορά στην ιστορία της διαλυμένης Γερμανίας μέσα σε μια μεταπολεμική Ευρώπη είναι εμφανής στο έργο. «Ημουν ο Αμλετ και κοιτούσα τη θάλασσα με την πλάτη γυρισμένη στα ερείπια της Ευρώπης». Ετσι ξεκινά. Το κείμενο είναι μοναχικό. Αναμένει την Ιστορία».
Η παράσταση είναι σκληρή, βίαιη και απαγορευμένη για άτομα κάτω των δεκαπέντε ετών.
INFO:Φεστιβάλ Αθηνών (Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών-Λεωφόρος Συγγρού 107-109 Τηλ.: 213 0 178000). «Hamletma- chine-Something is rotten in this age of hope» του Χάινερ Μίλερ. Μετάφραση: Ελένη Βαροπούλου. Σύλληψη-Σκηνοθεσία: Γιώργος Ζαμπουλάκης. Εγκατάσταση- Κοστούμι: Θάνος Βόβολης. Ερμηνεία: Μαριάννα Δημητρίου. 10 Ιουλίου, 21:00.
